نويسنده :  محمد رضا خاکي قراملکي
در بررسى و مطالعه تاريخ تحولات ايران، ازعصرمشروطه به اين سو، همواره شاهد دگرگوني ها، تغييرات و نوسانات اجتماعى، سياسى، فرهنگى، درسطوح گوناگون بوده ايم.
دركندوكاوبراى يافتن علل تغييرات اجتماعى و سياسى و پى بردن به عوامل شكل گيرى چنين تحولاتى، با جنبشهاى سياسى واجتماعى مردمى كه توسط رهبران دينى و روشنفكران دينى هدايت و مديريت مي شدند، برخورد مي كنيم كه همواره سهم ونقش محورى واساسى، در ايجاد تغييرات و انقلاب سياسى و اجتماعى داشته اند. در نهايت، سير و روند چنين تغييرات و تحولاتى، ازعصرمشروطه به اين سو، منتهى به پيروزى انقلاب اسلامى ايران به رهبرى دينى ومحورى،روحانيت اصيل با پشتوانه مردمى گشته است.
حال درروند پژوهش عوامل وعلل شكل گيرى چنين انقلابى كه درمقياس وسيعى درجهان فراگير شده و دنيا را تكان داد لازم است نقش روشنفكران دينى را،درميزان آگاه سازى ورشدوتعالى فكرى وانديشه مردم و تحصيل كردگان رابراى بوجود آوردن چنين انقلاب و تغييربنيادى، باز، بشناسيم.ازآنجاكه در بين تحصيل كردگان، شبهات جديد و پرسش دينى جديد ايجاد شده بود، تشنگى و حرص عجيبى براى پرداختن به مباحث دينى عميق دراين قشرراحساس مي شد.
دراين ميان نقش روشنفكران دينى تحصيل كرده غرب نسبت به مسؤوليت و وظيفه آنها ، دربرابرنسل جوان ورهبرى آن و روشنگرى و آگاه سازى نسل جوان نسبت به تحولات و تغييرات اجتماعى و سياسى بسيار حائز اهميت است.
زيرا روشنفكران دينى بادغدغه اى كه نسبت به حفظ دين وپالايش آن ازهرگونه اتهام و برچسب كهنگى داشتند، دراين صدد بودند تا با انديشه هاى دينى وتفكرات دينى كه خودسراغ داشتندونيز متمسك شدن به اندوخته هاى علمى خود،با بيان و متد جديدى كه بتواند به مزاج و روح تجدد زده جوان خوشايند باشد، به ايفاى چنين رسالت و مسؤوليت سنگينى بپردازند.
حال بحثى كه پيش روداريد كنكاشى است در اينكه، چه نوع انديشه هاى دينى و كلامى و با چه مبانى و متدى درايفاى چنين نقش تاريخى و رسالت تاريخى بكارگرفته شده؟
در بين روشنفكران تاثيرگذار، ما به بررسى انديشه هاى كلامى ودينى مهندس بازرگان مي پردازيم. قطعا پرداختن به چنين بحثى علاوه برغرض فوق كه اشاره شد از جهت ديگرلازم و ضرورى به نظر مي رسد. زيرا پيامدها و آثار اين جريان روشنفكرى دينى درحال حاضر مشهوداست.
متن کتاب "  بازرگان در بوته نقد "