خلاقيت (creativity)

به کارگيري توانايي هاي ذهني براي به وجود آوردن انديشه، مفهوم يا روابط و مناسبات جديد، خلاقيت ناميده مي شود. خلاقيت، مخصوص انساني خاص نيست. همه قادرند در سطحي از علم و تحت هر شرايط اجتماعي و اقتصادي، از توان خلاقيت ذهن خويش بهره ببرند.
خلاقيت، گوهر درخشان و گران بهايي است که با انسان، زاده مي شود و تا لحظه ي مرگ، هميشه همراه انسان است.

نوآوري (innovation)

به کارگيري مفهوم، انديشه يا مناسبات جديد ناشي از خلاقيت، نوآوري محسوب مي شود. در حقيقت، نوآوري، فرآيندي است که مفهوم جديدي يا انديشه ي تازه توليد شده به وسيله ي خلاقيت را به عمل تبديل مي کند.

ويژگي هاي افراد خلاق

افراد خلاق، داراي ويژگي هايي هستند که مي توان آنها را با درجات متفاوت، در تمام افراد جامعه پياده کرد. خلاقيت، در اثر رخوت و کم کاري، راکد و کسل مي گردد؛ ولي هيچ گاه از بين نمي رود. بنابراين، بايد سعي شود اين ويژگي ها پرورش داده شوند تا خلاقيت، دچار رکود نگردد.

1. سلامت فکر و روان

افراد خلاق، افرادي هستند که از سلامت اعتدال رواني برخوردارند. اين افراد، قادرند انديشه ها و حرف هاي تازه را پشت سر هم مطرح کنند، بدون اينکه دچار رکود گردند.
بهره مندي از ذهني سالم، باز و گشوده، اين امکان را براي قوه خلاقه فراهم مي کند تا از آن چه مي خواهد، تصوير روشني بيافريند. همچنين بايد دانست که عملي منشأ موفقيت و پيروزي است که در وراي آن، انديشه اي سالم نهفته باشد.
همان گونه که ورزش، عضلات را قوي تر و سالم تر مي کند، تفکر، مطالعه ي کتاب هاي خوب و مفيد و نگارش تجارب و افکار و منش ها نيز باعث تقويت و سالم شدن روان و ذهن گرديده، نهايتا موجب باروري و شکوفايي خلاقيت مي گردند.

2. انعطاف پذيري

انعطاف پذيري، يعني توانايي کنار گذاشتن چارچوب هاي ذهني گذشته و ديدن انديشه هاي جديد و بررسي افکار نو و پذيرش مناسب ترين و کارآمدترين باورها. با دو سؤال از خود مي توانيم به ميزان انعطاف پذيري مان در زندگي خصوصي و اجتماعي پي ببريم:
الف - چه مقدار به اشتباهات و قصور خود در مقابل ديگران اعتراف مي کنيم؟
ب - چه مقدار در مقابل آنچه نمي دانيم، اعتراف مي کنيم و کلمه ي «نمي دانم» را بر زبان جاري مي کنيم؟
تکرار در اعتراف به موقع اشتباهات و اقرار صادقانه به آنچه نمي دانيم، باعث مي شود که اين خصوصيت خوب، به يک رفتار طبيعي و عادت مقبول تبديل گردد و به ما اين توانايي را بدهد که چارچوب هاي باطل ذهني را فرو بريزيم.
هر اندازه، خلاقيت و نوآوري بيشتر باشد، به همان اندازه، انعطاف پذيري بيشتر مي شود و وقت کمتري به حراست و دفاع از افکار غلط گذشته، صرف خواهد شد.

3. ابتکار

ابتکار، يعني اين که بتوان به پشتوانه انديشه ي سالم و ذهني پويا و منعطف، در هر زمان، پيشنهاد تازه اي را يافت و ارائه داد. ارائه ي پيشنهاد جديد، خود، نوعي از خلاقيت و نوآوري است. انسان هاي خلاق، چشمه هاي جوشاني از پيشنهادهاي سازنده مفيد هستند.

4. ترجيح دادن پيچيدگي بر سادگي

افرادي که خلاقيت دارند و تمايلي به بروز چنين امري را از خود نشان نمي دهند، هرگز سراغ سختي ها نمي روند همواره در جستجوي راه هاي بي دغدغه و آسان هستند، به طوري که معمولا راه هاي پيموده شده (توسط ديگران) را انتخاب مي کنند و علاقه اي به خطر کردن و پذيرش وظايف سنگين ندارند. اين افراد، خواهان سايبان امنيتي ساخته شده به دست ديگران هستند، در حالي که افراد خلاق و مبتکر، همواره در تلاش و تکاپو هستند تا خود، پناهگاه امن ديگران و مايه ي اميدواري همنوعان جامعه ي خود باشند و به هر کورسويي رضايت نمي دهند و پيوسته در جستجوي منشأ نورند.
بنابراين، روشن است که چرا افراد خلاق، پيچيدگي ها را انتخاب مي کنند و به نبال يافتن راه حل هايي ساده براي آنها هستند؛ ولي افرادي که تمايل به خلاقيت ندارند، به جاي پرداختن به ريشه، خود را با برگ ها وشاخه ها سرگرم مي سازند و با رفتن به سراغ مسائل ساده، خود را قانع و راضي مي کنند.

5. استقلال رأي و داوري بيطرفانه

افراد خلاق، بر خلاف افرادي که تمايلي به خلاقيت ندارند، انسان هايي پيرو و دنباله رو نيستند و به دنبال تکيه گاهي در عالم بيرون نمي گردند تا به آن، چنگ بزنند؛ بلکه اين افراد، خودشان صاحب فکر، ديدگاه، سبک و روشي خاص هستند. آنها همواره مطيع بي چون و چراي مسئول بالاتر و افراد با نفوذ نيستند و از جمع هم پيروي نمي کنند؛ بلکه بر اساس اعتقادات و الگوي ذهني خود و بر اساس منطق حاکم بر امور، از استقلال رأي و قضاوت برخوردارند.

6. تمرکز نيروي ذهني بر والاترين هدف

افراد خلاق، هميشه و در هر شرايطي، ذهن و نيروهاي خود را بر يک موضوع ويژه (بالاترين هدفي که دارند) متمرکز مي کنند و به دنبال دستيابي به هدفي ارزشمند در زندگي هستند و با اين قصد و اين روش عمل، در نهايت هم به رستگاري و موفقيت مي رسند، همانند متمرکز شدن نور توسط ذره بين در يک نقطه و يا تمرکز ليزر بر يک نقطه که حتي در فولاد هم نفوذ مي کند.
اما انسان هايي که از خلاقيت کمتر برخوردارند، اهداف و مسئوليت هاي متعددي را برمي گزينند و در هيچ زمينه اي هم به طور کامل، توفيق حاصل نمي کنند.
شايد تنها با اندکي تفکر، مثال هايي از مديران و مسئولان در محيط اطراف خود بيابيم که به خاطر قبول چندين مسئوليت هم زمان و عدم توانايي در تمرکز بر روي يک نقطه، مدير موفقي نبوده اند و يا بالعکس، بايد بدانيم که دستيابي به اهداف، همواره در فضاي ذهني روشن و متمرکز و با ايستادگي و پشتکار ميسر مي گردد.

چگونه خلاقيت خفته را بيدار سازيم؟

روان شناسان، براي برانگيختن خلاقيت در ذهن روش هاي پنج گانه اي را پيشنهاد مي کنند که پذيرش آنها و مداومت در عمل به آنها، هر انساني را حتي با نازل ترين درجه از خلاقيت، قادر خواهد ساخت که اين جرقه ي مقدس را در وجود خويش شعله ور کند.

1. قبول وجود ذخيره ي بي کران خلاقيت در درون انسان

بايد پذيرفت و باور داشت که خلاقيت، به عنوان گوهري نفيس و گران بها، در وجود همه ي ما از ابتداي خلقت، تعبيه گرديده است؛ چرا که خداوند، ما را نمايندگان خود در روي زمين قرار داده است. اين فلسفه واين ايمان، منشأ بيداري انديشه و پيدايش خلاقيت است.

2. شکستن مرزبندي هاي کليشه اي

براي جلا دادن و غبارروبي گنجينه ي بيکران هوش، حکمت و خلاقيت بايد از دايره اي که ما را احاطه کرده است، خارج شويم. بايد تلاش کنيم تا در عين پايبندي به دين، عقل و ارزش هاي اخلاقي، مرزبندي هاي کليشه اي و تجويز شده را بشکنيم. بايد پا به دنياي بيرون نهاد و از بيرون به خزانه ي عظيمي که خداوند در وجود خود نهاده است، نگريست و از آن، نهايت بهره را برد.

3. انجام دادن کارهاي جديد و مداومت در آنها

بايد همواره در فکر خلق ايده هاي جديد و توليد انديشه هاي نو بود. نبايد با قانع شدن به آنچه هست، در جا زد و موجبات رکود و افسردگي را فراهم ساخت. بايد همواره در انجام دادن کارهاي نوظهور و جديد، پيش قدم بوده و بر آنها مداومت داشت.

4. تلاش در جهت ارتقاي دانش و مهارت

بروز ظهور خلاقيت، نيازمند آمادگي است و اين آمادگي در سايه ي تمرين و افزايش دائمي آگاهي و مهارت ميسر مي شود. هر چه دامنه ي علم، آگاهي و مهارت ما گسترده تر باشد، احتمال تحقق خلاقيت، ابتکار و نوآوري به دست ما نيز افزايش پيدا مي کند. بنابراين، بايد با مطالعه، تحقيق و کار و تلاش هر روز، زمينه ي موفقيتي را فراهم آورد تا بيشترين بهره از قوه خلاقه برده شود.

5. آرامش فکر و مثبت انديشي

مثبت انديشي و آرامش، زمينه ساز رشد و شکوفايي خلاقيت در انسان هاست، به طوري که آرامش و مثبت نگري، زمينه فعاليت نيمکره ي چپ مغز را که مسئول کارکرد منطقي، آگاهانه و تجزيه و تحليل است فراهم تر مي کند، در حالي که استرس (فشار رواني)، منفي انديشي و منفي نگري، ترس، دو دلي و اضطراب، نيمکره ي چپ را از کار مي اندازد و زمينه فعاليت نيمکره ي راست مغز را که مسئول احساسات و هيجانات است مهيا مي کند.

موانع خلاقيت و نوآوري

1. عدم اعتماد به نفس وترس از تمسخر ديگران، 2. محافظه کاري، 3. نداشتن تعهد متعالي (به خدا: انسانيت، علم ، جامعه و...)، 4. وابستگي و جمود فکري، 5. نداشتن دانش و مهارت کافي، 6. نداشتن صبر و حوصله.7. عدم تمرکز ذهني، 8. عدم انعطاف پذيري، 9. شتاب کردن در قضاوت و ارزيابي.
منابع مقاله
1. فصل نامه دانش و مديريت، شماره 24: «خلاقيت و نوآوري»، حسن زراعي.
2. ماه نامه تدبير، شماره ي 85: «خلاقيت و نوآوري در سازمان»، علي نياي آرام.
3. خلاقيت، ني اپال تورنس، ترجمه: قاسم زاده، تهران: دنياي نو، 1372.
4. درباره ي خلاقيت، علي رضا فيض بخش، تهران: باران، 1381.
منبع:مجله ي حديث زندگي