صبر و خويشتندارى يكى از ويژگى هاى مثبت و سازنده اى است كه والدين مى توانند از همان دوران كودكى به فرزندان شان بياموزند. بچه هايى كه از قدرت تحمل و بردبارى بالايى برخوردارند، سعى مى كنند با ناملايمات و دشوارى هاى روزمره با آرامش روبه رو شوند. كودكان خردسال به توجه، حمايت، علاقه و صبورى احتياج دارند. همچنين آنها به درجه اى از آزادى براى بيان احساسات و هيجانات درونى شان و دستيابى به تصميم ها و خواسته هاى شان نيز نياز دارند. هر اندازه كه كودك (و يا نوجوان) بتواند ناكامى هاى ساده و متعارف زندگى را صبورانه تحمل كند و مانع از رشد اضطراب ها و هيجانات مخرب و منفى در خود شود، به همان نسبت توانايى بيشترى براى مواجهه و رويارويى با آنها و بروز رفتارهاى مناسب خواهد داشت. منظور از صبورى و خويشتنداري
• توانايى احترام گذاشتن به تفاوت هاى بين افراد.
•يافتن نقاط مشترك به منظور ايجاد تفاهم.
•آموختن از ديگران.
•كنترل احساسات و هيجانات تند انسانى.
•پاسخگويى مناسب به محركات تنش هاى محيطى است.
آموزش خويشتندارى به كودك كمك مى كند تا استعدادها و توانايى هايش را بشناسد و بهتر تصميم بگيرد. توجه، درك و شكيبايى پدر و مادر به كودك كمك مى كند تا براى خود احترام قائل شود و خويشتندارى را بياموزد. زمانى كه بچه ها ارتباط بين افكار و احساسات و رفتار آدمى را درك كنند و دريابند كه عصبانيت، شادى، غم، اندوه و... همگى بازتاب هاى عاطفى بشرى هستند، مسلماً نسبت به واكنش هاى رفتارى خود نيز حساس تر و هوشيارتر از قبل خواهند بود. در اينجا به چند نكته عمده كه والدين و مربيان مى توانند براى پرورش قدرت تحمل و پايدارى در كودكان از آنها استفاده كنند، اشاره مى كنيم؛
كودكان نوپا (3 _ 1 سال)
• پيشگيرى
سعى كنيد قبل از آن كه بدرفتارى كودك شروع شود، جلوى آن را بگيريد. با پيش بينى و حل بسيارى از مشكلات مى توان جلوى بسيارى از مسائل احتمالى را گرفت. براى مثال، با ايمن كردن خانه از موارد آسيب زا و دور نگه داشتن وسايل خطرناك از دسترس كودك، مى توان مانع از صدمه ديدن كودك شد. نسبت به حالات كودك در طول روز حساس و هوشيار باشيد. آيا كودك خسته است، گرسنه است و يا خوابش مى آيد؟ سعى كنيد خلق و خو و عادات كودك تان را خوب بشناسيد. كودك شما نيز از طريق اين تغييرات خلق و خوى شما را خواهد آموخت.
• تشويق
مثبت انديش باشيد. سعى كنيد تلاش هاى كودك را براى رسيدن به هدف هايش مورد حمايت و تشويق خود قرار دهيد. آنها ممكن است كاملاً به هدف نرسيده باشند، ولى تلاش خودشان را كرده اند. سعى كردن براى رسيدن به هدف، نياز به مشاركت، همراهى و حمايت دارد. كودك از اين گونه رفتارهاى والدينش مى فهمد كه آنها او را دوست دارند و مى تواند در انجام كارهاى گوناگون از كمك آنها بهره مند شود.
• تعيين محدوديت ها
براى اين كه كودك تان از خطرات و آسيب هاى احتمالى در امان بماند، نياز به يكسرى محدوديت و حد و مرزهاى مشخص دارد. دقت داشته باشيد، اين محدوديت ها به گونه اى باشند كه جلوى فعاليت و كنكاش كودك را نگيرند. رعايت بسيارى از قوانين براى كودك شما سخت و دشوار است. ذكر اين محدوديت ها نياز به تكرار دارند. اطمينان حاصل كنيد كه اين قوانين مناسب، بجا و قابل اجرا باشند. به خاطر داشته باشيد، كودك خردسال شما قدرت استدلال كردن و بيان كامل منظورش را ندارد. پس علت قانون و مقررات خود را براى او شرح دهيد و در عين حال انتظار نداشته باشيد كه او تمام گفته هاى شما را بفهمد. عدم توانايى او براى دليل آوردن و استدلال كردن ناشى از درك او از شرايط مختلف است. براى مثال، ممكن است شما به كودك تان بگوييد:«... با در كابينت بازى نكن، انگشت ات لاى در مى ماند.» چند دقيقه بعد متوجه مى شويد كه كودك با در كمدش بازى مى كند و شما مجدداً بايد گفته تان را تكرار كنيد، چون كودك نمى تواند اين دو موقعيت مشابه را به هم تعميم دهد و يك اصل و قانون كلى را رعايت كند (يعنى با در كمد، كابينت، اتاق و... بازى نكند.)
• جدى ولى مهربان باشيد
زمانى كه انتظار داريد كودك تان قانون و محدوديتى را اجرا كند، آن را با چهره اى جدى و مصمم از او بخواهيد. با تكرار چند بار كلمه « نه» و يا با حركت دست، سعى كنيد موقعيت را به كودك متذكر شويد. به خاطر داشته باشيد همه كودكان جدى بودن را دوست دارند، زيرا به آنها امنيت مى دهد. در مورد اجراى برخى محدوديت ها مى توان كمى نرمش به خرج داد. براى مثال، زمانى كه كودك بيمار است و يا در شرايط خاصى قرار دارد، مى توان از اجراى برخى قوانين چشم پوشى كرد و وقتى موقعيت دوباره به حالت عادى برگشت، مجدداً به اجراى قانون پايبند بود.
• ناديده گرفتن
گاهى اوقات بهترين شيوه براى رويارو شدن با برخى رفتارهاى كودك، ناديده گرفتن آنهاست. ناديده گرفتن به معناى صحبت نكردن در باره آن و يا نگاه نكردن به كودك است. در نظر داشته باشيد، رفتارهاى خطرآفرين و آسيب زا از اين قاعده استثنا هستند.
• برنامه ريزى روزانه
كودك خردسال شما هم نياز به آرامش و سكوت و هم نياز به فعاليت و جست و خيزهاى روزانه دارد. با برنامه ريزى، ساعات روزانه كودك را طورى تقسيم كنيد كه تمامى نيازهاى جسمى _ روانى كودك را برطرف نمايد. اغلب كودكان قادرند تا حدود 15 _ 10 دقيقه هر گونه فعاليتى را دنبال كنند.
كودكان پيش دبستانى (5 _ 3 سال)
• صداقت و راست گويى
با كودك رفتارى صادقانه داشته باشيد و آنچه به او مى گوييد، حقيقت داشته باشد. به پرسش هاى كودك خوب گوش كنيد و پاسخ هاى درستى به او بدهيد.
• بيان حد و مرزها و محدوديت
قوانين، حد و مرزها و رفتارهاى قابل قبول را به كودك بياموزيد. براى كودك توضيح دهيد كه چه كارهايى از نظر شما مجاز است و چه كارهايى مجاز نيست. اين نكته را هم بايد براى كودك روشن سازيد كه اگر قوانين را ناديده بگيرد، پيامدهاى آن چه خواهد بود.
كودك پس از مدتى كه با قوانين شما آشنا شد، ياد مى گيرد كه چگونه مى توان قانون وضع كرد؟ قوانين مناسب و قابل قبولى مثل سر ساعت خوابيدن، انتخاب وظايف و كارهاى خانگى براى انجام دادن، ساعت بازى با كودكان ديگر، مشخص نمودن جاهايى كه مى تواند برود و نبايد برود و... در نظر داشته باشيد تمامى قوانين بايد متناسب با سن، توان و درك كودك باشند و سلامتى او را به خطر نيندازند. ابتدا شانس يك مورد را از بين دو مورد به كودك بدهيد. به تدريج كه كودك بزرگ تر شد، شانس انتخاب او را بالا ببريد. ( يك مورد از سه مورد) براى مثال، كودك مى تواند زمان خوابش را خودش از بين دو مورد 45/7 ، 8 شب انتخاب كند (15 دقيقه براى كودك پيش دبستانى زمان زيادى است.)
• داشتن برنامه روزانه
كودكان پيش دبستانى مثل كودكان نوپا، تلاش مى كنند كارهاى روزانه شان را مرتب انجام دهند و از اين كار نيز لذت مى برند. كارهاى مستمر هر روز به كودك كمك مى كنند تا با شيوه اى قابل قبول رفتار كند و خواسته هاى والدينش را خوب انجام دهد. داشتن برنامه اى مشخص براى فعاليت روزانه به كودك امنيت و آرامش مى دهد.
• جدى و مصمم
زمانى كه تقاضا و خواسته اى از كودك داريد، مصمم و جدى باشيد. با صدايى آرام ولى جدى با كودك صحبت كنيد تا او بفهمد كه تا چه حد از او انتظار اطاعت داريد.
• مقاومت و ايستادگى
پيش دبستانى ها هم مثل نوپايان به مقاومت و ايستادگى احتياج دارند. عدم ثبات در گفتار و رفتار شما موجب ناكامى و سردرگمى كودك مى شود. حتى زمانى كه خسته ايد و حوصله اجراى قوانين تان را نداريد باز هم سعى كنيد در اجراى آنها ثابت قدم و مقاوم باشيد و از كودك انتظار تبعيت از مقررات داشته باشيد. همين كار را براى رعايت نظم و انضباط كودك انجام دهيد. چنانچه لازم دانستيد مى توانيد قانونى را تغيير دهيد، اما اگر اين كار را انجام داديد، علتش را حتماً براى كودك پيش دبستانى تان توضيح دهيد.
• تقويت رفتارهاى پسنديده
زمانى كه كودك تان رفتارى شايسته و پسنديده دارد، او را تشويق كنيد. سعى كنيد قدردانى تان را طورى انجام دهيد كه كودك متوجه نظر و ديدگاه شما درباره نوع رفتارهايش بشود. اين كار موجب تكرار رفتارهاى خوب و شايسته كودك مى شود.
• تصحيح رفتارهاى نامطلوب
شما مى توانيد براى كاهش رفتارهاى نامطلوب كودك و حفظ آرامش، او را جريمه كنيد. جريمه او مى تواند چند دقيقه ساكت ماندن، نشستن در گوشه اى، تنها بازى كردن و... باشد. با انجام اين كار كودك قدرى آرام مى شود و مى تواند رفتار تند خود را تحت كنترل درآورد.
• دور نگه داشتن كودك براى حفظ آرامش
زمانى كه كودك شروع به دعوا، زدن، گاز گرفتن و آسيب رساندن به كودكان ديگر مى كند، او را از جمع كودكان جدا كنيد. جدا ماندن از همبازى ها به كودك ياد مى دهد كه براى بودن با آنها به خويشتندارى نياز دارد. زمانى كه كودك مدت زيادى با كودك ديگرى بازى مى كند، ممكن است خسته شود و شروع به بدرفتارى و پرخاشگرى كند. دقت كنيد و ببينيد كدام يك از آنها براى ديگران دردسر درست مى كند. آن گاه زمان بازى او را با كودكان ديگر محدود كنيد و اجازه ندهيد كه چنين صحنه هايى تكرار شود. در نظر داشته باشيد كودكان، بسيارى از رفتارها را از همديگر ياد مى گيرند. اگر مشاهده مى كنيد كه كودكى تاثيرى منفى بر رفتارهاى كودكان ديگر مى گذارد، تا زمانى كه رفتارش را تغيير نداده است، از بازى كردن با كودكان ديگر محرومش كنيد.
• بازخواست كردن از كودك
زمانى كه كودك شروع به دردسرسازى مى كند، او را بازخواست كنيد. بعضى اوقات بازخواست كودك مى تواند ارائه فعاليتى جديد باشد. براى مثال، زمانى كه كودك توى اتاق شروع به توپ بازى مى كند، از او بخواهيد براى بازى به حياط برود.
• ارائه الگوهاى مثبت و پسنديده
براى آموزش كودك از الگوهاى رفتارى پسنديده و مثبت استفاده كنيد. اين الگوهاى رفتارى مى توانند شيوه هاى سالم برون ريزى احساسات را نيز در بر بگيرند. آنچه را كه مى خواهيد كودك انجام دهد، ابتدا خود انجام دهيد. هيچ گاه از عذرخواهى كردن بابت اشتباهى كه انجام داده ايد، نترسيد. كودك نياز دارد كه بداند هر كسى مى تواند اشتباه كند. عذر خواهى كردن شما، اين پيام را براى كودك به دنبال دارد كه او مى تواند از اعمالش درس گرفته و مسئوليت انجام آنها را به عهده بگيرد. اين كار همچنين يكى از مهارت هاى اجتماعى است كه براى زندگى در جمع به تكرار و تمرين آن نياز دارد. كودكان نوپا و پيش دبستانى به آرامش، صبورى، شكيبايى و محبت بدون قيد و شرط شما احتياج دارند. شما بايد او را براى خودش _ و نه كارى كه انجام مى دهد _ دوست داشته باشيد. دوست داشتن مشروط، تركيبى از كودك و رفتارهايش است. اين نوع دوست داشتن او را گيج و سردرگم مى كند و در او حسى از اضطراب، ناامنى، بى ارزشى و عدم اعتماد به نفس ايجاد مى كند. در حالى كه دوست داشتن بدون قيد و شرط، كودك را از اعمالش جدا مى سازد. دوست داشته شدن براى كودكان بسيار اهميت دارد. كودكان را دوست بداريد، حتى اگر از قوانين شما پيروى نكنند و انتظارات تان را برآورده نسازند. خويشتندارى آموختنى است. هر فردى اگر از دوران كودكى شكيبايى و بردبارى را تجربه كرده باشد، مى تواند در شرايط گوناگون با توجه به سن و رشد اجتماعى خود از آن بهره ببرد. قدرت صبر، انعطاف پذيرى و تحمل افراد بستگى به گستردگى نگاه آنان به رويدادهاى روزمره و ديدگاه هاى سايرين دارد. رفتارهاى كودكان شديداً تابع احساسات درونى آنهاست و با كمترين ناكامى و ناملايمتى از كوره در مى روند و در مواردى نيز نسبت به محرك ها و فشارهاى محيطى، عكس العمل هاى تند و خشنى از خود بروز مى دهند. كودكانى كه از قدرت تحمل و بردبارى بالايى برخوردارند، سعى مى كنند با ناملايمات و دشوارى هاى روزمره با آرامش روبه رو شوند. كودكى كه مورد علاقه اطرافيانش باشد، احساس امنيت كند و از اين كه مورد بى مهرى قرار گيرد، نگرانى و ترسى نداشته باشد، خويشتندار و صبور خواهد شد.والدين، مربيان و اعضاى خانواده ها مى توانند با حمايت هاى روانى مثبت خود براى كودك امنيت ايجاد كنند و آنها را تشويق كنند تا نسبت به تجربه هاى منفى روزمره خود مقاوم و آسيب ناپذير باشند.

منبع : سايت بازياب