زن مظهر جمال و زيبايي و عفاف است و مرد مظهر شيفتگي و مجذوب شدن از آن جهت فرهنگ غني و ارزشمند اسلام پوشش و حجاب را براي بانوان لازم دانسته است و حجاب را حافظ ارزشهاي والاي معنوي زنان در برابر مردان قرار داده و در طول تاريخ او را از فساد و تباهي و افتادن در دام شهوتپرستان خودپرست نگهداري نموده است.
نگاه شهوتآميز مردان به زنان و بالعکس از جمله امور نکوهيدهاي است که پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله و سلم) آن را به شدت منع ميکرد و آن را حرام ميدانست همان طوري که فرمود: «النظر سهم مسموم من سهام ابليس فمن ترکها خوفا من الله اعطاه الله ايمانا يجد حلاوته في قلبه». (1) نگاه شهوتآميز [همراه با لذت جنسي] تير زهراگيني است که از سوي شيطان به سوي طعمه خويش رها ميگردد، پس هر کس به خاطر ترس از خدا نگاه با شهوت را ترک کند خداوند ايماني به او خواهد بخشيد که شيريني و اثرش را در دلش خواهد ديد.
رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) در حجة الوداع هنگامي که آن زن جوان خثعمي به حضورش آمد تا چند پرسش داشته باشد در آن هنگام فضل بنعباس همراه بود زن وقتي سؤالهايش را مطرح نمود پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) به هنگام پاسخ دادن متوجه شد بين آن زن و فضل نگاهي رد و بدل گرديد و زن عوض اينکه مطالب آن حضرت را گوش کند به فضل که جوان زيبا و نورسي بود متوجه شده در آن وقت رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) دستخود را به طرف فضل بنعباس دراز کرد و صورت او را به طرف ديگر برگرداند و فرمود فخشيت ان يدخل بينهما الشيطان... (2) ; در نگاه زن جوان و مرد جوان ميترسم شيطان قدم نهد و سبب انحراف آنان گردد.
دانشمندان و علماي بزرگ براي لزوم حجاب به قرآن و احاديث و اجماع و عقل استدلال کردهاند و حدود پوشش را براي مردان و زنان به صورت روشن بيان داشتهاند، ما در اين نوشتار کوتاه از آن جهت که زن را عنصر اوليه صلاح و رستگاري جامعه ميدانيم و بر آن اعتقاديم که اگر رستگاري و فلاح در اين قشر عظيم حاکم شود رستگاري و عاقبتبخيري مردان را بدنبال دارد و بعکس خداي ناکرده چنانچه زنان جامعه فاسد و تباه شدند مجالي براي اصلاح مردان باقي نخواهد ماند. حال به بخشي کوتاه در باره حجاب و پوشش زن ميپردازيم.
قرآن و مساله حجاب
قرآن درباره حجاب ميفرمايد: «قل للمؤمنات يغضضن من ابصارهن و يحفظن فروجهن و لا يبدين زينتهن الا ما ظهر منها وليضربن بخمرهن علي جيوبهن الا لبعولتهن او آباء بعولتهن او ابنائهن او ابناء بعولتهن او اخوانهن او بني اخوانهن او بني اخواتهن او نسائهن ... و توبوا الي الله جميعا ايها المؤمنون لعلکم تفلحون» (3) ; به زنان با ايمان بگو چشمهاي خود را [از نگاه هوسآلود]فرو گيرند و دامان خويش را حفظ کنند و زينتخود را جز آن مقدار که نمايان است، آشکار ننمايند و اطراف روسريهاي خود را بر سينه خود افکنند (تا گردن و سينه با آن پوشانده شود) و زينتخود را آشکار نسازند مگر براي شوهرانشان يا پدرانشان و با پدرشوهرانشان و يا پسرانشان يا پسران همسرانشان يا برادرانشان يا پسران برادرانشان يا پسران خواهرانشان يا زنان همکيششان و .... همگي به سوي خداوند باز گرديد اي مؤمنان تا رستگار شويد.
و در جاي ديگر آمده است: «يا ايها النبي قل لازواجک و بناتک و نساء المؤمنين يدنين عليهن من جلابيبهن ذلک ادني ان يعرفن فلا يؤذين و کان الله غفورا رحيما» (4) ; اي پيامبر به همسران و دختران خويش و ديگر زنان مؤمنان بگو که جلبابها (روسريها)ي خويش را بر خود فرو افکنند اين کار براي اينکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند به [احتياط] نزديکتر و خداوند آمرزنده و مهربان است.
فقهاء اسلام گفتهاند: دو آيه فوق بر وجوب پوشش و حجاب براي زنان دلالت دارد. آنان نيز به آيات (60 تا 61) سوره نور تمسک کردهاند و آن آيات را دليل پوشش براي زنان دانستهاند همان طوري که رواياتي را مستند خويش قرار دادهاند، در اينجا به يک حديث اکتفا ميکنيم.
پوشش حضرت فاطمه(سلام الله عليها) در محوطه منزل در برابر بيگانه
جابربنعبدالله انصاري ميگويد: به همراه رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) بودم آن حضرت اراده کرد به خانه دخترش فاطمه(سلام الله عليها) برود چون به درب خانه فاطمه(سلام الله عليها) رسيد با دست مبارکش درب را فشار داد و فرياد برآورد: السلام عليکم.
دختر گرامي پيامبر جواب داد: عليک السلام يا رسول الله(صلي الله عليه و آله و سلم)
آنگاه پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) اجازه ورود به منزل گرفت و فرمود: ادخل انا و من معي (آيا من و کسي که همراه من است داخل منزل شويم). در آن وقت فاطمه(سلام الله عليها) فرمود: پدر جان چيزي بر سر ندارم، رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: يا فاطمة خذي فضل ملحفتک فقنعني بها راسک; فاطمه جان با قسمتهاي اضافي روپوش خودت سرت را بپوشان. پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) دوباره اجازه گرفت فاطمه(سلام الله عليها) پرسيد: چه کسي با شماست، پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: جابر، آنگاه من به همراه پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) داخل خانه زهرا(سلام الله عليها) شدم.
جابر ميگويد: چهره زهرا(سلام الله عليها) همانند شکم ملخ زرد شده بود، پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) پرسيد: دخترم چرا چنين هستي، جواب داد: از گرسنگي است.
پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) دعا فرمود: اللهم مشبع الجوعة و دافع الضيعة، اشبع فاطمة بنت محمد; اي خدايي که سيرکننده گرسنه و بوجود آورنده محصولات هستي فاطمه دختر محمد(صلي الله عليها) را سير گردان.
جابر ادامه ميدهد سوگند به خدا دعاي پيامبر خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) مستجاب گرديد. پس از دعاي آن حضرت چهره زهرا(سلام الله عليها) گلگون گرديد مثل اينکه خون را در حال حرکت در زير پوست صورت ميديدم و زهرا(سلام الله عليها) از آن پس گرسنه نماند. (5)
پس از عموم آيه شريفه (31 نور) و ديگر آيات استفاده ميشود که پوشش براي زنان امري مسلم است و کسي نميتواند آن را انکار کند، از سوي ديگر سيره فاطمه اطهر(سلام الله عليها) در برخورد با جابر بنعبدالله انصاري(ره) بالاترين شيوه تبيين حکم الهي است که حضرت بدان عمل ميکند و وظيفه ديگر زنان را در برابر مردان غير محرم و بيگانه نشان ميدهد. برخورد فاطمه(سلام الله عليها) با جابر که شخص مؤمن و مورد اعتماد رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) است در محيط خانه خويش چنين است مسلم زنان متعهد در حفظ خود در داشتن پوشش صحيح در جامعه (کوچه و بازار و ادارات و ...) وظيفهاي سنگينتر دارند.
پوشش زنان در برابر خويشاوندان
احمد بنابينصر بزنطي از ياران عاليقدر امام علي بنموسي الرضا(ع) است ميگويد از آن حضرت پرسيدم: آيا براي مرد جايز است که به موهاي خواهر زنش نگاه کند؟ حضرت فرمود: نه مگر اينکه سالخورده و پير و از کار افتاده باشد. عرض کردم: پس خواهر زن با بيگانه چه فرق ميکند يعني هر دوي اينها يکي هستند؟! حضرت فرمود: بلي يکي هستند. پرسيدم: [در مورد سالخورده] چقدر براي من جايز است نگاه کنم؟
فرمود: به موي او و ذراع (از انگشت تا آرنج) او ميتواني نگاه کني. (6)
قسمت آخر روايت مربوط به سالخورده و پيرزن از کار افتاده است همان طوري که صاحب وسائل مرحوم شيخ حر عاملي بر آن تصريح نمودهاست.
نقش «حجاب» در سلامت عمومي
در جامعهاي که زن و مرد هر کدام کار متعلق به خويش را انجام دهد و اختلاط و معاشرت بيمرز در آن وجود نداشته باشد زنان غير متعهد خودنمايي ننمايند و مردان شهوتران هم با چشمان صياد خويش به دنبال طعمه نگردند، در آن جامعه آرامش روحي و رواني بر زن و مرد حاکم خواهد شد، و ثبات و استحکام ويژهاي بر خانواده آن سايه خواهد افکند، و روز بروز بر تعداد پيوند ازدواجها و زناشوييهاي مشروع و قانوني افزوده خواهد گرديد که نتيجه آرامش اجتماعات کوچک، آرامش و سعادت جوامع بزرگ انساني خواهد شد. پس پوشش صحيح بالاترين نعمت الهي است که خداوند بر زنان ارزاني داشته و بر آنان لازم شمرده است.
رسول گرامي اسلام روزي در جمع ياران خويش که در مسجد نشسته بودند، پرسيد: بهترين چيز براي زنان چيست؟ کسي نتوانست پاسخ آن حضرت را بدهد. علي(ع) به خانه آمد پرسش پيامبر و ناتواني يارانش را در پاسخ به آن حضرت بازگو کرد. فاطمه زهرا(سلام الله عليها) فرمود: خير لهن ان لا يرين الرجال و لايرونهن، فاخبره بذلک فقال(صلي الله عليه و آله و سلم) له: من علمک هذا؟ قال(ع): فاطمة. قال(ص):انها بضعة مني; (7) بهترين چيز براي زنان اين است که به مردان نگاه نيندازند و مردان نيز به آنها نظر نکنند. اميرمؤمنان(ع) به مسجد برگشت و آن را براي پيامبر و مردم بازگو کرد. رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) پرسيد: از کجا آموختي؟ علي(ع) گفت: اين پاسخ فاطمه است. در آن هنگام پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: فاطمه پاره تن من است.
حدود پوشش بانوان از ديدگاه فقهاء اسلام
بسياري از فقهاء شيعه و اهل سنتبعد از اعتماد بر ظهور آيات گذشته و تصريح روايات در مورد وجوب پوشش ادعاي اجماع و اتفاق نمودهاند و ذيل تفسير آيات سوره نور و احزاب حدود و مقدار پوشش را براي زنان مشخص نمودهاند. در اينجا به بيان برخي از نظريات فقهاء ميپردازيم:
ابن رشد فقيه و فيلسوف معروف اندلسي مينويسد: عقيده اکثر علماء بر اين است که بدن زن جز چهره و دو دست تا مچ عورت (×) است، ابوحنيفه معتقد است: قدمين نيز عورت شمرده نميشود لکن ابوبکر بنعبدالرحمان بنهشام بر اين باور است که تمام بدن زن بلا استثناء عورت است. (8) در الفقه علي مذاهب الخمسه آمده است: علماء اسلام اتفاق نظر دارند که بر هر يک از زن و مرد لازم است آنچه را در خارج نماز بايد بپوشد در حال نماز هم بايد بپوشد سپس ميگويد: به عقيده علماء شيعه اماميه بر زن در حال نماز همان قدر از بدن را واجب استبپوشاند که در غير نماز بايد از نامحرم بپوشد. (9)
فقهاء اسلامي در دو موضع از کتابهاي فقهي خود وجوب حجاب و حدود پوشش را براي بانوان مطرح نمودهاند.
الف - در بحث پوشش در حالت نماز (بحثساتر)
ب - در بحث نگاه کردن مرد به زن نامحرم و يا عکسآن
علامه حلي(ره) ميفرمايد: جميع بدن زن عورت است جز چهره او به اجماع همه علماء، در همه شهرها جز ابوبکر بنعبدالرحمان بنهشام که تمام بدن زن را عورت دانسته است. سخن او به اجماع فقهاء مردود است. زيرا از نظر علماء ما (شيعه) دو دست تا مچ نيز مانند چهره است و عورت نخواهد بود. مالک بنانس و شافعي و اوزاعي و سفيان ثوري در اين جهتبا علماء شيعه هم عقيدهاند، ابنعباس در تفسير کلام خدا: «و لا يبدين زينتهن الا ما ظهر منها» وجه و کفين را با هم استثنا نموده است. (10)
در پايان بايد گفت: فقهاء اسلامي در دو موضع از کتابهاي فقهي خود وجوب حجاب و حدود پوشش را براي بانوان مطرح نمودهاند.
الف - در بحث پوشش در حالت نماز (بحثساتر)
ب - در بحث نگاه کردن مرد به زن نامحرم و يا عکس آن امام خميني(ره) در اين دو باب فرمودهاند:
1 - عورت زن در نماز همه بدن اوست که شامل سر و مويها ميگردد و فقط صورت (به مقداري که بايد در وضو بايد شسته شود) و دستها تا مچ و پاها تا ابتداء ساق مستثني شده سپس فرمودهاند: از آن مقداري که استثناء شده واجب است مقدار بيشتري را پوشاند تا يقين به پوشش مقدار واجب پيدا شود. (11)
2 - نگاه کردن مرد به زن نامحرم چه با قصد لذت و چه بدون آن حرام است و نگاه کردن به صورت و دستها اگر با قصد لذت باشد حرام است و اگر بدون قصد لذت باشد مانعي ندارد. (12)
پي نوشت :
1- بحارالانوار، ج 104، ص 38، ح 34، ب33.
2- فتح الباري، ج 4، ص439 تا 442. حديث ايام حج صادر گرديده و احکام ديگري در مورد محرم استفاده ميشود و لکن قدر مسلم حرمت نگاه با شهوت از سوي مرد به زن و بعکس ميباشد، و جواز نگاه به صورت زن بدون ريبه همان طوري که پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) نگاه کرد و عمل پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) نسبتبه فضل بنعباس نشانگر حرمت نظر به زن با لذت ميباشد; بايد توجه داشت اين روايت را کتب اهل سنت نقل کردهاند و اصل حديث هم مرفوعه ميباشد.
3- نور: 31.
4- احزاب:59.
5- فروع کافي، ج 5، ص 528، ح 5; وسائل الشيعه، ج 20، ب 120، ص216، ح25463. (چاپ آل البيت); مسالک الافهام، فاضل جواد کاظمي، ج3، ص 275.
6- وسائل الشيعه، ج 20، باب107، ص199، ح 25420 (چاپ آل البيت); سالته عن الرجل يحل له ان ينظر الي شعر اخت امراته؟ فقال(ع) لا الا ان تکون من القواعد...
7- وسائل الشيعه، ج 20، ص67، ح 25054 (چاپ آل البيت); بحارالانوار، ج43، ص 54، ح 48; احقاق الحق، ج 10، ص257.
× - منظور از واژه عورت «آسيبپذير» و يک اصطلاح در فقه است.
8- بداية المجتهد، ابنرشد، ج 1، ص 111.
9- الفقه علي مذاهب الخمسة، محمد جواد مغنيه، ص113.
10- تذکرة الفقهاء، ج 2، ص446، م 108.
11- تحرير الوسيله، ج 1، ص129، م3.
12- رساله توضيح المسائل، احکام نگاه کردن، م2433.
منبع: ماهنامه کوثر/س