بسيارى از مردم مى توانند هر روز شير بخورند و هرگز لازم نيست درباره لاكتوز، قند طبيعى موجود در شير فكر كنند. اين افراد مى توانند روزى دو تا سه ليوان شير بنوشند، بى آنكه دچار مشكل خاصى شوند. در بدن اين گروه از مردم شير به طور كامل هضم مى شود و لاكتوز در روده با كمك آنزيمى به نام لاكتاز گوارش يافته و به جريان خون راه مى يابد.اما در بدن برخى از مردم آنزيم لاكتاز به مقدار كافى توليد نمى شود، از اين رو اين گروه از افراد در هضم و گوارش شير يا محصولات لبنى ديگر كه حاوى لاكتوز باشند، دچار مشكل مى شوند. همچنان كه سن ما افزايش مى يابد، توليد لاكتوز در بدن ما كاهش مى يابد و اين امر به ويژه در اقوام خاصى بيشتر ديده مى شود، مانند بوميان آمريكا و يا بسيارى از اقوام آسيايى و آفريقايى. برخى از بيمارى هاى خاص و يا درمان هاى دارويى ويژه نيز مى توانند در كاهش توليد اين آنزيم در بدن موثر باشند.افرادى كه پس از صرف شير يا مواد غذايى لاكتوزدار احساس ناراحتى و سوءهاضمه مى كنند، دچار مشكل عدم تحمل لاكتوز هستند و اين مشكل با حساسيت ساده نسبت به شير كه عبارت است از عكس العمل بدن نسبت به پروتئين شير متفاوت است.عدم تحمل لاكتوز ناراحتى ها و عوارضى همچون اسهال، احساس تورم و بادكردگى در شكم، نفخ و دل پيچه را موجب مى شود كه اغلب يك تا دو ساعت پس از صرف شير يا غذاهاى حاوى لاكتوز نمايان مى شوند. اما گاه ممكن است سريع تر و حتى طى نيم ساعت نيز بروز پيدا كنند. بدون آنزيم لاكتاز كافى قسمت اعظم لاكتوز به صورت گوارش نيافته به روده بزرگ مى رسد و در آنجا است كه آب موجود در محيط را جذب كرده و محيط مناسبى براى رشد باكترى ها فراهم مى آورد. گاز و اسيدهاى حاصل از اين تحولات احساس ناراحتى در ناحيه شكم و همچنين بروز اسهال را موجب مى شوند.
براى درك بهتر آنچه در اين شرايط روى مى دهد، لازم است عوامل دخيل در اين پروسه را بهتر بشناسيم. لاكتوز نام قند طبيعى موجود در شير است و لاكتاز آنزيمى روده اى كه قند شير را هضم كرده و آن را به قندهاى ساده تر تبديل مى كند كه قبل از جذب در روده باشند و به چرخه خون وارد شوند.آنزيم ها تركيبات پروتئينى موجود در ساختمان بدن گياهان و جانوران هستند و شروع و ادامه تغييرات شيميايى در بدن اين موجودات را موجب مى شوند.سوءهاضمه لاكتوز در حقيقت به اين معنا است كه مقدار آنزيم لاكتاز كافى براى هضم و شكستن لاكتوز دريافت شده، در محيط روده وجود ندارد. كمبود لاكتاز چند نوع است. كمبود لاكتاز نوع اوليه يك ويژگى ژنتيكى است كه از والدين به فرزندانشان انتقال مى يابد و اغلب در سنين نوجوانى يا سال هاى اوليه جوانى بروز پيدا مى كند. همچنين توليد لاكتاز به طور طبيعى طى سال هاى عمر كاهش مى يابد. اما روند اين كاهش در افراد گوناگون متفاوت است. قدرت توليد لاكتاز هميشه وجود دارد، اما كمى مقدار لاكتاز توليد شده موجب بروز نشانه هاى عدم تحمل لاكتوز مى شود.
برخى از مطالعات نشان مى دهند كه حتى سوءهاضمه هاى معمولى نيز مى توانند تعادل لاكتاز در روده ها را برهم زده و به صورت موقتى موجب عارضه عدم تحمل لاكتوز شوند. از آنجايى كه افراد حساس به لاكتوز اغلب از خوردن شير و مواد حاوى آن پرهيز مى كنند، بدنشان به واسطه عدم نياز به لاكتاز به مرور ميزان توليد لاكتاز را بيش از پيش كاهش مى دهد. از اين رو ميزان تحمل اين افراد نسبت به شير و لاكتوز روزبه روز كمتر شده و مشكلاتشان شدت مى يابد. اما چنانچه به تدريج مقادير كمى قند لاكتوز را در رژيم غذايى روزانه خود بگنجانند، مى توانند پس از مدتى موجب توليد بيشتر لاكتاز شده و تحمل بدنشان را در برابر قند شير افزايش دهند.
كمبود لاكتاز ثانويه اما در شرايطى روى مى دهد كه روده يك فرد معمولى بر اثر گذراندن يك دوره بيمارى، اعمال جراحى روده اى و مصرف داروهاى خاصى قدرت توليد لاكتاز را از دست داده باشد. مصرف داروهايى از قبيل آسپيرين و بعضى از آنتى بيوتيك ها به صورت مستمر مى توانند موجب بروز عدم تحمل لاكتوز ثانويه شوند. در اين مواقع پس از قطع درمان دارويى اغلب اين مشكل برطرف مى شود.نوع ديگر اين عارضه عدم تحمل لاكتوز مادرزادى است. در اين گروه آنزيم لاكتاز از بدو تولد در روده وجود ندارد و توليد نمى شود. اين نقص مادرزادى پديده اى نادر است كه افراد بسيار معدودى در جهان به آن دچار هستند. چنين نوزادانى بايد يك رژيم غذايى بدون لاكتوز را براى تمام عمر رعايت كنند.
با توجه به اين واقعيت كه ميزان تحمل افراد نسبت به لاكتوز متفاوت است اگر مقدار مصرف مواد غذايى حاوى لاكتوز را با شناخت ميزان تحملتان تنظيم كنيد، دچار مشكل نخواهيد شد. با اين وجود تصور مى شود نحوه مصرف شير يا مواد لاكتوزدار ديگر نيز در شدت عكس العمل بدن نسبت به آن موثر است. به عنوان مثال اگر شير را با مقدار چربى بيشتر مصرف كنيد مانند شيرهاى پرچرب و يا به صورت بستنى تحمل آن براى شما راحت تر خواهد بود. زيرا چربى زياد زمان عبور مواد از روده را افزايش داده و فرصت بيشترى براى مقدار لاكتاز موجود در محيط روده براى هضم لاكتوز فراهم مى كند. به همين ترتيب شير شيرين شده، مانند شيركاكائو نيز بهتر از شير ساده توسط افراد حساس به لاكتوز تحمل مى شود. زيرا قندهاى ديگر همراه با آن موجب توقف بيشتر شير در معده شده و انتقال آن از معده به روده را به تاخير مى اندازند.