شناخت واژگاني حجاب
«حجاب» واژهاي است عربي، به معناي پرده، پوشش، وسيله پوشش، حايل و... .
در زبان فارسي نيز براي کلمه حجاب، معاني ذيل را آوردهاند:
پرده، ستر، نقابي که زنان چهره خود را بدان پوشانند، رويبند و چادري که زنان سر تا پاي خود را بدان پوشانند. حجاب در معناي اصطلاحي« پوشش مخصوص زنان» است، ولي گاهي هم به معناي پرده و حاجز ميآيد.
حجاب در قرآن
خدا ستوده به قرآن که زن بپوشد رخ
دري که بسته از او شد، که فتح باب کند؟
کسي که نام تمدن برد چرا شب و روز
براي رفع حجاب اين قدر شتاب کند؟
کسي که پرده ندارد به فکر پرده دري است
هواي فتنه و آشوب و انقلاب کند
سيدمحمد نطنزي طباطبايي
مهمترين دلايل شرعي وجوب پوشش ديني، آيههاي سوره نور و احزاب است؛ خداي تعالي در سوره نور، آيه 31 فرموده است:
به مردان مؤمن بگو که چشمهاي خود را فرو پوشند و دامان خويش را نگاه دارند، اين عمل براي ايشان پاکيزهتر است؛ همانا خداوند به آنچه انجام ميدهند آگاه است و به بانوان باايمان بگو چشمهاي خود را فرو پوشند و عورتهاي خود را از نگاه ديگران پوشيده دارند و زينتهاي خود را جز آن مقداري که ظاهر است، ننمايند و زينتهاي خود را آشکار نسازند، مگر براي محارم نسبي و سببي.
آشکار کردن زينتها در يکي ديگر از آيههاي قرآن نهي شده است:
وَ قَرْنَ في بُيُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ اْلأُولي. (احزاب: 33)
در خانههاي خود قرار گيريد و همانند دوره جاهليت پيشين آرايش و خودنمايي نکنيد.
البته ناگفته نماند که نمايش آرايش و زيورهاي زن، تنها در برابر نا محرم آثار ناگواري را در پي دارد و چنانچه براي همسر انجام شود، کار پسنديدهاي خواهد بود.
آن ماه دو هفته در نقاب است
يا حوري دست در خضاب است
آن وسمه ابروان دلبند
يا قوس قزح بر آفتاب است
فردوسي
پايههاي حجاب
1. ايمان به خدا و آخرت
ايمان به خدا و ترس از آخرت، از مهمترين پايههاي حجاب به شمار ميرود؛ زيرا حجاب، لباس اهل ايمان است. اميرالمؤمنين علي عليهالسلام فرموده است: « انسان به سبب ايمان، بر عملهاي شايسته رهنمون ميگردد».
ز پرده برون کس نديده مرا
نه هرگز کس آوا شنيده مرا
فردوسي
2. آگاهي
شناخت سيماي وجودي زن، حقيقت حجاب و فلسفه و آثار آن، از جمله پايههاي مستحکم پوشش ديني است. وقتي يک زن به اين پرسش دروني خود که چرا بايد پوشيده باشم جواب دهد، پايه اعتقادي حجاب ديني در درون او شکل ميگيرد و اين آگاهي، به عمل او معنا و ارزش و دوام ميبخشد.
براي مثال: اگر انسان به فوايد باران آگاهي نداشته باشد، باريدن باران را جز گل شدن زمين و ايجاد مشکلات نميپندارد که موجب رکود فعاليتها، محدوديت در بيرون رفتن از منزل و مانند آنها ميشود، ولي وقتي بداند که نتيجه باران، سرسبزي و طراوت زمين، حيات جنگلها، رشد و تغذيه موجودات زنده و آثار فراوان ديگري است، به بارش باران مشتاق ميشود.
حجاب زن ز کجا سد باب معرفتاست
ز رفع پرده چه معلومي اکتساب کند
ز رو گشادن زنها چه معرفت خيزد
به جز مبادي اخلاق را خراب کند
حجاب، بهر مسلمان و اهل ايمان است
کسي که اين دو ندارد چه احتجاب کند
سيد محمد نطنزي طباطبايي
3. تقو
پرهيزکاري، يکي ديگر از پايههاي حجاب اسلامي است. تقواي آدمي ضامن اجراي احکام خداست و تا اين پايه استوار در قلب انسان شکل نگيرد، لباس ايمان آراسته نخواهد شد.
در قرآن کريم آمده است:
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللّهَ يَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقانًا وَ يُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَيِّئاتِکُمْ وَ يَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظيمِ. (انفال: 29)
اي کساني که ايمان آوردهايد! اگر خدا ترس و باتقوا باشيد، خدا براي شما تشخيص( حق از باطل و سعادت از شقاوت) را قرار ميدهد و گناهان شما را ميزدايد و شما را ميآمرزد و خداوند داراي فضل و رحمتي بزرگ است.
اي که هست از صدف عفت و عصمت گهرت
مفکن پرده عصمت ز رخ چون قمرت
آيت الله العظمي گلپايگاني(رحمت الله عليه)
حجاب، عاملي براي ازدواجهاي مشروع
با رعايت حجاب ، ازدواج صورت مشروع به خود ميگيرد. اينگونه ازدواجها پيوند زن و شوهر را محکم ميسازد و موجب اتصال بيشتر زوجين به يکديگر ميشود که در نتيجه، کانون خانواده گرمتر ميشود، در حالي که بدحجابي و بيحجابي و آزادي بدون قيد و بند، به فرو پاشي کانون خانواده ميانجامد؛ زيرا در اين حالت اساس خانواده بر روي غريزه جنسي پايهگذاري ميشود و پس از مدتي که اين غريزه فروکش ميکند، مسائلي ديگر از جمله عدم توافق اخلاقي، مشکلات خانوادگي و... بروز ميکند و در نتيجه به طلاق و آوارگي فرزندان منجر ميشود و اساسا اين نوع زندگيها و روابط زناشويي دوامي نخواهد داشت.
حجاب، سدي در برابر اميال هوسبازان است و در نتيجه مشوق جوانان به ازدواج، در حالي که بيحجابي و بيعفتي، سبب گريز جوانان از ازدواج ميشود که به شيوههاي مختلف از زير بار آن شانه خالي ميکنند؛ زيرا مانعي براي رسيدن به خواستههاي غيراخلاقي خود نميبينند.
بر دانههاي دام به حسرت مکن نظر
اين دانه جز براي فريب و شکار نيست
پرهيز مکن که هر که در اينجا اسير شد
او را اميد چاره و راه فرار نيست
خانم همايون فيض رباني، متخلص به هم
آمارهاي قطعي و مستندي موجوداست که با افزايش برهنگي در جهان، طلاق و از همگسيختگي زندگي زناشويي به طور مداوم بالا رفته است، چرا که «هر آنچه ديده بيند دل کند ياد» و هر چه «دل»؛ يعني هوسهاي سرکش بخواهد، به هر قيمتي که باشد به دنبال آن ميرود و به اين ترتيب، هر روز دل به دلبري ميبندد و با ديگري وداع ميگويد.
در محيطي که حجاب و موازين ديگر اسلامي رعايت ميشود، احساسات و عشق و عواطف همسران مخصوص يکديگر است، ولي در بازار آزاد برهنگي که عملاً زنان به صورت کالاي مشترکي براي تماشا درآمدهاند، ديگر قداست پيمان زناشويي مفهومي نميتواند داشته باشد و خانوادهها، همچون تار عنکبوت به سرعت متلاشي ميشوند و کودکان، بيسرپرست ميمانند.
حجاب و عفت زنان، عامل استواري خانواده و اجتماع
بر اساس نظام تکوين، غريزه خودآرايي و جلوهنمايي براي استحکام خانواده در سرشت هر زن تعبيه شده است، آنگاه خداوند با الهام دروني و فرستادن پيامبران و نازل کردن کتب آسماني، روش صحيح بهرهمندي از اين دو غريزه را به او نشان داده و او را آگاه کرده است که مکان خودنمايي با آرايش، محيط داخلي خانواده و محل پوشش واحتجاب، خارج از خانه و در برابر بيگانگان است.
پوشش زن سبب ميشود که استفادههاي جنسي، محدود به محيط خانواده شود که در اين صورت، حفظ اجتماع و استفاده کامل از نيروي فعال آنان را در پي دارد. در حالي که وجود زنان بيحجاب و بدحجاب که دل مردان سستاراده و کمايمان را ميربايند و با حرکات و آرايش خود همه نظرها را متوجه خودشان ميسازند، به رکود فعاليتهاي اجتماعي و عدم موفقيت در مراحل گوناگون کمک ميکند و در نهايت به پاشيدگي و تيرگي کانون خانواده ميانجامد.
کاشکي پرده براندازد از آن منظر حسن
تا همه خلق ببينند نگارستان را
سعدي
غيرت نسبت به ناموس
اما تسحيون و لا تغارون، نسائکم يخرجن الي الأسواق و يزاحمن العلوج.
آيا شما (مردان)، حيا نميکنيد و غيرت نميورزيد، زنانتان به بازارها ميروند و مزاحم بيماردلان ميگردند.
;اي پريروي بنه چادر عصمت به سرت
وي سيه موي، مران پرده عصمت ز برت
همچو گل باز مکن غنچهات، اي مايه ناز
که خزان آيد و ريزد همه برگ و برت
حاليا بکري و پاکي و منزه چون گل
واي از آن روز، نمايند به نوع دگرت
کاظم لاکاني
حجاب، مايه آرامش خانواده
حجاب، عاملي بسيار مهم و تأثيرگذار براي حفظ آرامش و صفا و صميميت در زندگي خانوادگي است. حجاب براي اين است که زندگيها از هم نگسلد و مردان به زنان و دختران پاکدامن و عفيف، نگاه آلوده نکنند و اساس خانه و خانواده را ويران نسازند.
همچنين عاملي است در جهت حفظ پاکي نسل و اينکه فرزند، پدر و مادر معين و متعهدي داشته باشد و از تربيت و محبت پدر و مادر خود برخوردار باشد، از طرفي حجاب ميتواند راهکاري باشد بر تسلط معنوي زن بر مرد.
حجاب، وسيله حفاظت
در صورت حفظ ارزش حجاب، مردان فقط در محيط خانوادگي از همسران قانوني خود کامجويي ميکنند؛ زيرا زنان نيز از اينکه مردان را در خارج از کانون خانواده کامياب سازند، منع شدهاند.
اين محدوديت و در واقع مصلحت خداوندي، به يقين نتايج خوبي را در بر خواهد داشت؛ همچون:
1. تأمين بهداشت رواني: وقتي بين زن و مرد حريمي وجود نداشته باشد، به طور قطع هيجانها و التهابهاي جنسي افزون ميشود و تقاضاي شهوي بهصورت يک عطش روحي و يک خواست اشباع نشدني درميآيد.
2. گرمي و دوام خانواده: اگر زن و شوهر از هرگونه کامجويي نامشروع جنسي چشم بپوشند و مرد چشم به زن ديگري نداشته باشد، زن نيز در صدد تحريک و جلب توجه کسي جز شوهر خود نباشد، کانون خانواده گرم و پرشکوه خواهد شد.
حجاب نشانه متانت و عفت
براي حفظ امنيت و صفا و پايداري خانواده، زن و شوهر هر يک وظايفي دارند:
زن وظيفه دارد جمال و زيبايي خود را از نامحرمان بپوشاند و طنازي و دلبري نکند و به اين ترتيب، امانت و وفاداري و علاقه خود را نسبت به شوهرش اثبات کند.
مرد هم وظيفه دارد وفادار باشد و از زنان نامحرم و بيگانه به کلي چشم بپوشد و اگر هم ناخودآگاه و بياختيار چشمش به زني افتاد، فورا ديده بربندد و چشم فرو گيرد؛ زيرا پيگيري نگاه و نگاههاي پي در پي آتش هوس و شهوت را برميافروزد و همين موجب انحراف ميشود.
نگاه پي در پي، زهرآلود است و چشمه زلال و باصفاي زندگي خانوادگي را کدر و مسموم ميکند. اين نکته را نيز نبايد از نظر دور نگه داريم که رعايت حجاب و متانت اسلامي در برابر خويشاوندان واجب و عدم رعايت آن گناه است و چه بسا موجب ناراحتي زن و شوهر از يکديگر شود و از صفا و محبتي که بين آنهاست، بکاهد. پس چه خوب است که به اين سخن از پيامبر خدا صلياللهعليهوآله توجه کنيم که ميفرمايد: « هر لباسي که بدن زن را بپوشاند، باعث آمرزش و رحمت حقتعالي خواهد شد.» و چه زيبا در جايي ديگر فرمود: «زن، زيباروي و محبوب است، هر کس او را گرفت و با او ازدواج کرد، بايد او را بپوشاند».
از عفت و شرف همه جا گفتوگو مکن
هر دامني که لايق اين افتخار نيست
با دامن ملوثِ آلوده خو مکن
آلوده را به نزد کسي اعتبار نيست
مفروش عفت و شرفت را به سيم و زر
پايان اين معامله جز انتحار نيست
خانم همايون فيض رباني، متخلص به هم
سعادت زن و شوهر در سايه حجاب
اسلام ميخواهد زن براي شوهر و فرزندانش باشد، ولي ديگران ميخواهند زن براي همگان باشد و هيچکس براي او نباشد. دنياي استعمار روز، اينهمه بدبختي را از آنجا براي زن شروع ميکند که حجاب را از سر او بردارد و او را از محيط امن بيرون کشد و او را آرايشدوست و مدپسند سازد و در معرض ديدههاي پليد قرار دهد.
اينان بانويي را که اسلام از او ميخواهد احترام و شخصيت خود را نگاه دارد تا فردي براي خواستگاري خدمتش برسد، مجبور ميسازند در مکانهايي چون اداره، خيابان و بازار خود را عرضه کند تا همسري براي خود بيابد.
اسلام ميفرمايد: زن در حاليکه جاذبه دارد يا بايد از خانه امن خود بيرون نيايد، يا اگر براي صله رحم و معالجه و گرفتن حق خويش و ديگر کارهاي ضروري از خانه خارج ميشود، جذابيت خود را بپوشاند، بهگونهاي که لباس و حالات و کردارش عادي باشد تا رفت و آمدش هيچ نظري را جلب نکند. «انّه قد اذن لکنّ أن تخرجن لحوائجهنّ؛ يعني همانا او اجازه داده است به شما که اگر حاجتي داريد، بيرون رويد».
در جاي ديگر اميرالمؤمنين علي عليهالسلام به فرزندش امام حسن مجتبي عليهالسلام چنين توصيه ميفرمايد:
«تا ميتواني کاري کن که زن تو با مردان بيگانه معاشرت نداشته باشد. هيچ چيز بهتر از خانه، زن را حفظ نميکند».
عصمتيان را به مقام جلال
جلوه حرام است مگر با حلال
ديده به هر روي نبايد گشاد
پاي به هر کوي نبايد نهاد
اين همه آفت که به تن ميرسد
از نظر توبهشکن ميرسد
روي فرو پوش، چو درّ در صدف
تا نشوي تير بلا را هدف
عوامل و روشهاي ترويج پوشش ديني
پوشش ديني يک فرهنگ است و از همين رو تحقق آن نيازمند حرکتهاي فرهنگي سازندهاي است که تعدادي از آنها را به صورت کوتاه بيان ميکنيم:
1. تشويق
تشويق همواره به عنوان اصل مهم در جهت تربيت اسلامي توصيه و استفاده شده است. يکي از دلايل ذکر نعمتهاي بهشتي در آيهها و روايتها، بعد تشويقي آن است که تأثير بهسزايي بر گرايش مردم به احکام دين و پرهيز از گناهان دارد. ماهيت تشويقها متنوع است، از جمله بار عاطفي، مالي، تشريفاتي، شغلي، سياسي، علمي و مانند آن که از تمام اين موارد ميتوان در ترويج فرهنگ حجاب بهره گرفت. براي نمونه: سرپرست خانوادهاي به همسر يا دخترش اظهار دارد که در صورت رعايت پوشش ديني، محبت من نسبت به تو بيشتر خواهد شد. يا معلمي به دانشآموزان خود وعده نمره انضباطي بالاتر بدهد و يا مديري اعلام کند که همکاري لازم را با کارمندان و کادر آموزشي خواهد داشت؛ چنانچه پوشش اسلامي و حجاب را رعايت کنند.
البته تشويقهاي مالي بايد هماهنگ با خواست تشويق شونده و نيازهاي منطقي و شرعي زندگي او باشد و اگر فردي نيازمند تشويق خاصي بود، به همان نوع او را بايد تشويق کرد. اگر يک تقديرنامه همراه با قابي زيبا به بانويي نمونه در زمينه پوشش ديني داده شود، اثري به مراتب قويتر از اعطاي برخي هديههاي مادي دارد که پس از مدتي به مصرف ميرسد يا کهنه ميشود. همين طور است، اعطاي يک جلد قرآن نفيس يا مفاتيح الجنان، نهج البلاغه و امثال آن که تأثير عميق و پايداري به دنبال خواهد داشت.
فرمان خدا، قول نبي، نص کتاب است
از بهر زنان افضل طاعات حجاب است
2. فعاليتهاي علمي، فرهنگي و هنري
عامل ديگر ترويج فرهنگ حجاب ديني، فعاليتهاي گسترده علمي، فرهنگي و هنري مربوط به حجاب در تمام سطوح فکري جامعه است. ارائه پوستر، نشريه و به ويژه کتابهاي مفيد به افراد جامعه، از زن و مرد گرفته تا دختران و پسران ميتواند سبب ارتقاي سطح آگاهي آنها در اين زمينه شود. البته بايد از سخنان و نوشتههايي استفاده شود که افزون بر جنبههاي علمي و نظري به تحقق عملي پوشش اسلامي پرداخته باشند. برگزاري ميزگردها و فراخواني مقالات، شعر، ادبيات و انشا، هنرهاي تجسمي و تصويري، مسابقات فرهنگي و امثال آن با تعيين موضوع حجاب براي آنها نيز از حرکتهايي هستند که آثار مثبتي در اين زمينه به همراه دارند. پخش برنامهها و فيلمهاي مفيد و آموزشي از رسانههاي تصويري و شنيداري اثري فراگير دارد. رعايت کامل پوشش ديني بانواني که در فيلمهاي سينمايي و تلويزيوني ايفاي نقش ميکنند و يا با هر مسئوليتي بر صفحه تلويزيون ظاهر ميشوند نيز تأثير مثبتي بر فرهنگ جامعه دارد.
دو چشمش بسان دو نرگس به باغ
مژه تيرگي برده از پر زاغ
دو ابرو بسان کمان طراز
بر او تور پوشيده از مشک تار
فردوسي
3. ترويج فرهنگ غيرت
بدون شک، زن با هر تفکر و عقيدهاي که باشد به نظر و سليقه همسر خود در انتخابها توجه دارد که از جمله آنها انتخاب لباس و نوع وضع ظاهري است. با توجه به اين واقعيت، ترويج فرهنگ غيرت در ميان مردان به ترويج و تحقق پوشش ديني در جامعه کمک ميکند و موجب استحکام و دوام پيوندهاي خانوادگي ميشود. قرآن کريم در اين زمينه ميفرمايد:
« اي کساني که ايمان آوردهايد! خود و خانواده خويش را از آتش دوزخي که هيزمش از مردم و سنگ خاراست، حفظ کنيد». (تحريم: 6)
در روايتي از پيامبر آمده است: « خداوند بيني هر يک از مؤمنان را که غيرت نميورزد، به خاک ميمالد.» همچنين در حديث ديگري ميفرمايد: « غيرت از ايمان است».
4. توصيه به حجاب و نهي از بيحجابي و جلوهگري
يکي ديگر از راههاي عمومي ترويج پوشش ديني در جهت استحکام خانواده و اجتماع، توصيه به حجاب و نهي از بيحجابي است. خداوند در قرآن کريم ميفرمايد: «پند ده که پند براي مؤمنان مفيد است». (ذاريات: 55)
5. خانواده
محيط خانواده نقشي بسيار مهم در حجاب يا بيحجابي دختران دارد. ازاينرو، بايد به آموزش خانوادهها در اين باره توجه جدي شود. اگر پدر و مادر حجاب ديني و آثار مثبت و فايدهها و نقش آن را در سلامت و حفظ همه جانبه شخصيت دختران خود بدانند و اينکه حجاب يک حکم الهي است که در قرآن به آن اشاره شده است، به يقين، ميکوشند تا فرزندان خود را هم با فرهنگ الهي حجاب همراه سازند.
حجب و عفت نعمت واهب بود
ستر موها و تنت واجب بود
6 . شناخت و پيروي الگوهاي الهي
شناخت ابعاد وجودي و اعتقادي حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام به عنوان الگوي صالح و شايسته زنان که خداوند نيز ايشان را براي هدايت آنان برگزيد، يک اصل مهم است و بايد به طرز جامع و حساب شدهاي دانشآموزان را با اين امر آشنا ساخت؛ زيرا وقتي دختران و زنان بدانند فاطمه، دختر رسول الله و حجت خداست و سخنان و اعمال او معيار الهي حرکتهاي زندگي است و عفاف و حجاب از ويژگيهاي بارز الهي او به شمار ميرفت، طبعاً از او که جز به خواست خداوند عمل نميکرد، پيروي خواهند کرد تا به عزت دنيا و سعادت آخرت دست يابند.
کلام گهربار فاطمه زهرا عليهاالسلام نشانگر لزوم حفظ جايگاه والاي انسان است که ميفرمايد: «بهترين زنان، زني است که مردي را نبيند و مردي هم او را نبيند».
حجاب کامل زن، زهد و عصمت ناب است
که آبروي وي از روي باز، بر آب است
به روسري نرسد عفت زنان به کمال
حجاب چادر زهرا حجاب جلباب است
منبع:ماهنامه گنجينه/س