همه غاليان ــ به رغم اختلافشان درباره زعمايشان و با همه اختلاف هاى اساسى در دين و مذهب، اعم از مسلمان، مسيحى، يهودى و مجوسى ــ در پذيرش تناسخ اتفاق نظر دارند. از فلاسفه و ثنويان نيز دسته اى مى گويند: نسخ ارواح پس از مرگ، در قالب چهار گروهِ نسوخ، مسوخ، فسوخ و رسوخ صورت مى گيرد.
نسوخ به روح هايى مى گويند كه در اجساد انسان ها جاى مى گيرند و از بدن فردى به بدن فرد ديگرى منتقل مى شوند و اين همان نسخ است.
مسوخْ روح هايى از آدميان اند كه پس از مرگ، به چهارپايان، درندگان و پرندگان منتقل مى شوند و اين را مسخ مى نامند.
فسوخْ روح هايى از آدميان اند كه پس از مرگ، در جنبندگان خشكى و آب مانند عقرب، مار، سوسك، كرم، خرچنگ و لاك پشت حلول مى كنند و اين همان فسخ است.
رسوخ روح هايى از آدميان اند كه پس از مرگ، در انواع درختان و گياهان راه مى يابند و اين را «رسخ» مى گويند.
تناسخ گرايان بر اين باورند كه جان انسان ها با توجه به اختلافى كه در قدر و منزلت و پايه اجتماعى دارند، پس از مرگ، به اين گروه هاى يادشده منتقل شده، در يكى از اين ها حلول مى كنند و همواره در چرخه تناسخ از كالبدى به كالبد ديگر راه مى جويند تا كيفر اعمالى را كه با اندام بشرى خود مرتكب شده اند، بچشند.
آنها مدعى پيامبرى، رسالت و الوهيت بزرگان خود هستند و جهان را داراى دوره ها و تكرارها مى دانند. آنان به جهان ديگرى جز اين دنيا باور ندارند. براى آنان قيامت انتقال روح از كالبدى است به كالبد ديگر كه اگر نيك سيرت بود، به كالبد نيك وگرنه، به كالبد شر منتقل مى شود. برخى از ارواح در اين بدن ها شاد و برخوردار هستند و برخى ديگر در شكنجه و رنجى ناگوار به سرمى برند. برخورداران در كالبدهاى نيكوى انسانى و مرفّه و گرفتاران به عذاب، در كالبدهاى پست و بدتركيب مانند سگ، ميمون، بوزينه، مار و عقرب ها قرار مى گيرند و همواره از يكى به ديگرى منتقل مى شوند تا نتيجه كار خود را بچشند تا هنگامى كه به جثه كرمى كوچك كه بتواند از سوراخ سوزن بگذرد، وارد شوند، سپس به كالبد آدمى باز مى گردند. آنان براى اثبات اين عقيده خود، آيه شريفه «حتى يلج الجمل فى سم الخياط» را به همين معنا تأويل كرده اند.
تناسخ گرايان بنا به تفاوتِ گرايش ها و دين هايشان، درباره رستاخيز ديدگاه هاى متفاوتى دارند و در نزد ايشان همين، بهشت و جهنم است و جسدهاى آدميان را مانند جامه هايى مى دانند كه انسان ها بر تن مى كنند و پس از كهنه شدن، آنها را به دور مى افكنند و در اين باره آيات شريفه «كلما نضجت جلودهم بدلناهم جلوداً غيرها» ليذوقوا العذاب»را تأويل كرده اند. به گمان آنان، حيوانات همان انسان هايند كه پس از مسخ شدن، به اين صورت درآمده اند.
افزون بر اين، آنان ديدگاه هاى بسيار ديگرى نيز دارند كه در آنها اختلاف كرده اند; گروهى تصور مى كنند كه آنان يكديگر را زمانى كه در كالبدهاى مسخ شده به سر مى برند، مى شناسند و برخى ديگر گمان مى كنند كه اگر كسى در كالبد انسانى ديگر مسخ شود، بعدها اين حالت خود را به ياد مى آورد. شمارى از آنان مى پندارند كه چرخه يادشده، هزار سال، و به گمان برخى ديگر، ده هزار سال است. دسته اى از اهل تناسخ مى پندارند كه چون روان آدمى بدين ترتيب پيراسته و از اين كالبد خاكى رها شد، پرواز مى كند و با فرشتگان خواهد بود كه به اين ها «طياره» گفته مى شود. آنان ادعاهاى بسيار و سخنان و گرايش هاى گوناگون و پراكنده اى دارند. ما از كورى و گمراهى به خدا پناه مى بريم.
بسيارى از اهل تناسخ به حديثى از پيامبر اكرم(ص) تمسك كرده اند كه فرمود: «در امت من آنچه در بنى اسرائيل رخ داد، خواهد شد»(1) و مى گويند: گروهى از بنى اسرائيل به شكل ميمون و خوك مسخ شدند و در امت اسلام نيز هر كس استحقاق چنين حالتى را داشته باشد، مسخ مى شود. اگر اين زعم و گمان آنان را بپذيريم، بايد در امت اسلامى نيز گروهى مانند بنى اسرائيل، در يك عصر مسخ شوند.
ابوعبيده در تبيين آيه شريفه «لعن الذين كفروا من بنى اسرائيل على لسان داود و عيسى بن مريم، به سند خود از ابومالك نقل كرده است كه: آنان به خاطر لعن داوود، به ميمون و به خاطر لعن عيسى به خوك تبديل شدند.
از مجاهد روايت شده است كه: ميمون ها و خوك ها مسخ شدگان يهودند; چنان كه از ابن عباس و ديگران نيز روايت هاى بسيارى در اين باب وارد شده است. از زهرى نقل شده است كه: شنيده ايم بيست گروه از بنى اسرائيل مسخ شدند كه عبارت اند از ميمون، خوك، سوسمار، خرس، دعموص(نوعى كرم)، عقرب، فيل، سگ، زنبور، خارپشت، زهره، سهيل، گرگ، قاقم، طوطى، موش، راسو، كلاغچه (عكه)، عنكبوت و خفاش.
در اين باب از پيامبر ــ صلى الله عليه و آله ــ اخبار زيادى رسيده و شيعه نيز اخبار بسيارى از ائمه ــ صلوات الله عليهم ــ نقل كرده است كه معناى واقعى آنها با ديدگاه اهل تناسخ كه همه انواع جانداران را مسخ شده مى دانند، متفاوت است و سخن در اين باره به درازا مى كشد.
منبع: کتاب گرايش ها و مذاهب اسلامي
/س