توافق کامل اخلاقي بين دو نفر محال است. اين امر آنقدر روشن و آشکار است که بعضي از فلاسفه گفته اند: «هر شخص منحصر به خود است. يعني، از نظر ماهيت با ديگري تفاوت دارد». به عبارت علمي گفته مي شود: انسان نوع منحصر به فرد است. يعني هويت و ماهيت هر انساني با انسان ديگر تفاوتي فاحش دارد. از اين رو نبايد انتظار داشت که زن و مرد توافق اخلاقي کامل داشته باشند.
انسان در طول زندگي با سليقه ها و خواهش هاي متفاوتي برخورد مي کند. از اين رو، کسي که در انديشه ي تشکيل خانواده است، نخست بايد به اين مسئله ي مهم توجه و عنايت داشته باشد که دست يابي به توافق کامل در محيط خانوادگي ممکن نيست وانسان نبايد چنين پندارد که خواستها و سليقه هايش کاملاً تحقق مي يابد.
حال که تفاوت سليقه و اختلاف روحيات براي همه ي انسانها امري اجتناب ناپذير است چه تدابيري بايد انديشيد که محيط و کانون گرم خانه، سرد و بي روح نشود و کدورت در زندگي راه نيابد؟
زن و مرد و بقيه ي اعضاي خانواده شيوه ي عفو و گذشت و ايثار و فداکاري را در پيش گيرند و مرد بايد به اين مهم بيش از ديگران اهميت قائل شود. قرآن از اين شيوه به «صفح» تعبير مي کند، يعني ناديده گرفتن لغزشها و اشتباهات.اگر مرد در خانه بتواند بر قلبها حکومت کند، يعني کاري بکند که محبت و نفوذ کلمه اش در دل زن و فرزندان جاي بگيرد، در اين صورت به نحو احسن به اداره و تدبير امور منزل موفق خواهد شد.

نقش سازنده ي ايثار

عزيزان، اين جمله را پيوسته سرمشق زندگي خود قرار دهيد که انسان بايد هميشه حُسن نيت داشته باشد و هميشه به خوبيهاي افراد و جامعه نظر داشته باشد،مشکلاتش حل خواهد شد. ولي، اگر بدبين و منفي نگر باشد زندگي دنيا براي او دشوار مي شود و در آخرت نيز ممکن است که به شکل انسان وارد صف محشر نشود.
مَثَل افراد منفي باف و بدبين، مثل مگسي است که همواره در پي يافتن آلودگيها و محيط هاي کثيف است. اينان نقاط مثبت و خوبيهاي همسر خود را نمي بينند و زحمات صبح تا شامي که صرف شستن
لباس، تهيه ي غذا، بچه داري و نظافت منزل و... نموده را به هيچ مي انگارند و کوچکترين چيزي را که به مذاقشان خوش نيايد، بهانه ي اعتراض و فرياد قرار مي دهند.
انسان در خانه و هر محيط اسلامي ديگر بايد حسن نيت داشته باشد مسايل را بر صحت حمل نمايد، به امور زندگي خوشبين باشد، بديها و اشتباهات همسرش را با ديده ي عفو بنگرد و خوبيهاي او را همواره در نظر داشته باشد. اصولاً حسن نيت و خوش بيني بايد در زندگي انسان حکمفرما باشد. زيرا، آنچه مسلم است هر شخص، از جمله همسر انسان، داراي نقاط مثبت اخلاقي و امتيازهاي خاصي است که اگر آنها مورد توجه قرار گيرد، زندگي پيوسته شيرين خواهند ماند. اين امر در اجتماع نيز چنين است و چون نقاط قوّت نظام و خدمات انقلاب پرشکوه اسلامي لحاظ شود، هرگز خطاهاي جزئي و کاستيهاي لازمه ي انقلاب را نمي بيند و آنها را بهانه ي مخالفت نمي کند. دشمنان اسلام خوبيها و نقاط مثبت انقلاب را ناديده مي گيرند و نقاط ضعف امور اجرايي را مي بينند و آنها را بزرگ جلوه مي دهند.

بدگماني در باره ي برادر مسلمان و خانواده

رسول گرامي اسلام (صلي الله عليه و آله وسلم) فرموده اند:
«اَحسنوا ظُنونکُم باخوانکُم تغتنموا بها صفاء القلب و نقاء الطّبع» (1)
«گمانتان را درباره ي برادران ديني خود نيکو بداريد، تا دلهاي شما صفا و طهارت پيدا کند.»
هم چنين در مصباح الشريعه وارد شده است: «چون يکي از برادران ديني خود را در حالت ناپسنديده و يا بر عمل مکروهي ديديد، تا هفتاد مرتبه رفتار او را تأويل به خوبي و حمل بر معناي مطلوب کنيد و اگر بعد از اين تأويل، دلهاي شما آرامش پيدا نکرد البته نفسهاي خويش را ملامت و سرزنش کنيد که نتوانسته ايد فعلي را که از يک فرد مسلمان ديده ايد و تا هفتاد مرتبه جاي تأويل داشت، پرده پوشي کنيد و او را معذور داريد. پس شما با اين نفس مضطرب سزاوارتر به ملامت هستيد» (2)
از اين رو، انسان هميشه بايد به خوبيها و امتيازهاي اجتماع، محيط و خانه و دوستان نظر کند. و کار ديگران را حمل بر صحت کند. و اشتباهات را ناديده بگيرد.

حسن نيت نتيجه ي صفاي دل

البته، حسن نيت و نظر داشت به خوبي افراد نتيجه ي صفاي دل انسان است. انساني که صفات رذيله را از خود زدوده و با نفس خود جهاد کرده باشد مي تواند چنين باشد. در اين صورت نشاطش هميشه محفوظ است. اين گونه افراد هيچگاه اختلافي در منزل پيدا نمي کنند و توقع بيجا هم از کسي ندارند.

نتيجه ي دنيوي حسن نيت

چون انسان معصوم نيست و جايز الخطا است نبايد توقع داشت که زن اشتباهي نکند و همواره بر وفق مراد مرد کارها سامان داده شود، بلکه امکان وقوع خطا طبيعي و غير قابل اجتناب است و مرد بايد اين نقاط ضعف را با ديده ي اغماض بنگرد، در برابر، کارهاي نيک زن و نقاط قوت او تجليل و سپاسگزاري کند.
اگر انسان چنين کند، دنيايش آباد مي شود، نزاعها و اختلافات رخت برمي بندد، نشاطش هميشه پايدار مي ماند، اهل اجتماع و خانه هم به او احترام مي گذارند، هرگز به ضعف اعصاب دچار نمي شود، از محبتي که ديگران به او دارند کاسته نمي شود، و فرزندانش هيچ گاه به امراض رواني چون حسد، عقده و کمبود، مبتلا نمي شوند.

نتيجه ي اخروي حسن نيت

و اما مهمتر از آن سعادت اخروي است که قرآن به آن وعده داده است:
«وليعفوا و ليَصفحوا الا تُحبّون أن يَغفرالله لَکم و الله غفورٌ رحيمٌ» (3)
«اهل ايمان بايد هميشه بلند همت باشند و با خلق خدا عفو و «صفح» پيشه کنند و از بديهاي يکديگر درگذرند. آيا دوست نمي داريد که خداي هم در حق شما مغفرت و احسان فرمايد؟! البته خدا بسيار آمرزنده است.»
به فرموده ي اميرالمؤمنين (عليه السلام) «اگر دنيا براي انسان چنين باشد که او را زنجير کنند و برهنه بر روي خارهاي بيابان بکشانند، همين که
بداند در پس اين دنيا آسوده و خوشحال خواهد بود، اين سختيها را هيچ مي انگارد.» حاليا که اسلام عزيز، ما را به عفو و بلکه «صفح» فرا خوانده است، يعني خطاها و اشتباهات را ناديده بگيريم، مثبت گرا و خوشبين باشيم، بدي را به دل نگيريم و در مقابل، خوبيها و نقاط مثبت را در نظر بگيريم، تا هم دنياي خود را آباد کنيم هم آخرت را. جداً اگر چنين کنيم خداوند تبارک و تعالي روز قيامت بديهاي ما را نيز ناديده مي گيرد و چه چيزي با ارزشتر از اينکه در صحراي هولناک و مضطرب کننده ي محشر گناهان انسان ناديده گرفته شود و پرونده ي سياه اعمالش را پيش نکشند؟! اين يک امتياز اخروي انسان را کفايت مي کند تا بديهاي ديگران، مخصوصاً خانواده اش را ناديده بگيرد. عزيزان، اين آيه ي شريفه را هميشه بخاطر داشته باشيد، هر صبح و شام بدان انديشه کنيد و عمل نماييد و بدانيد که سعادت دنيوي و اخروي شما در گرو عمل به آن است. جا دارد که اين کلام رحماني رzا با آب طلا بنويسيد و جهيزيه ي دختران خود قرار دهيد:
«وليعفوا و ليَصفحوا الا تُحبّون أن يَغفرالله لَکم و الله غفورٌ رحيمٌ» (4)
آري! عفو کنيد از بديهاي يکديگر تا خداوند گناهان شما را در روز قيامت عفو نمايد. منفي باف و بدبين نباشيد، بديها و اشتباهات يکديگر، مخصوصاً همسر خويش، را نبينيد تا پروردگار عالم بديها و گناهان شما را در روز قيامت ناديده بگيرد.

زن و مرد لباس يکديگرند

قرآن در توصيف و بيان رابطه ي زن و مرد به تعبيري بسيار زيبا و دقيق پرداخته و در آيه 187 از سوره ي مبارکه ي بقره چنين فرموده است:
«هُنّ لباسٌ لَکم و أنتم لباسٌ لَّهُنّ» (5)
«آنها (زنان) لباس ستر و عفاف شما هستند و شما هم لباس عفت آنها هستيد.»
يعني، اگر اختلافي بين شما پيش آيد، در ميان خود آن را برطرف کنيد. آن را به پيش ديگري نبريد حتي پدر و مادر خود.
پس، زن حق ندارد که اختلافات في مابين را براي پدر و مادر يا نزديکانش باز گويد و مرد را نيز، چنين حقي نيست.

روش حل اختلاف

اختلافات و نزاع را حتي الامکان در چارچوب خانه نگاهداريد و اگر چاره اي جز بازگو کردن اختلافات نماند به روشي که قرآن به ما نموده است عمل کنيم، آنجا که فرمود:
«و إن خفتُم شِقاق بَينهُما فَابعثُوا حَکماً مِن اهله و حکماً من اهلها إن يُريدَ إصلاحاً يُوفّق اللهُ بينهما إنّ الله کان عليماً خبيراً» (6)
«چنانکه مي ترسيد که نزاع و اختلاف سخت بين زن و شوهر پديد آيد، از طرف خويشان مرد و نزديکان زن داوري انتخاب کنيد. اگر مقصود اصلاح بين زن و شوهر باشد، خداوند آنها را در آن کار موفق مي کند، بدرستي که خدا بر همه چيز دانا و آگاه است.»
حکميّت و داوري هنگامي است که خانواده در آستانه ي از هم پاشيدن و طلاق قرار بگيرند و ديگر هيچ چاره اي وجود نداشته باشد.
در آن هنگام است که بايد از طرفين کسي يا کساني بنشينند و کدخدا منشانه قضيه را خاتمه دهند و صلح و صفا را برقرار نمايند.
پس، مطرح کردن اختلاف و نزاع در بيرون از خانواده در آخرين مراحلي است که منهدم شدن يک نظام خانوادگي و مسئله ي طلاق مطرح شده باشد، نه اين که با کوچکترين اختلاف سليقه و يا نزاع مسئله ي داوري مطرح شود.

نتيجه

آنچه که از آيه ي مبارکه استفاده مي شود اين است که تا سر حدّ امکان اختلافات خانوادگي در بيرون از منزل مطرح نشود. به گاهِ ضرورت بايد مراحل مختلف «موعظه»، «قهر» و... طي شود و اگر نتيجه بخش نبود و ترس طلاق مي رود، اختلاف را به داوري نزديکان ببرند.
در ضمن، بنابراين تعبير اگر لباس انسان آلوده باشد، اين آلودگي باعث شرمندگي براي انسان است نه براي لباس، هم چنين، نقاط ضعف مرد يا زن را پيش ديگران مطرح کردن، مثل آن است که انسان لباسش را آلوده و چرکين کند و آنگاه به ديگران نشان دهد.
اين بي آبرويي و شرمندگي براي خود او دارد.
بنابراين، زن و مرد نخست بايد در منزل اختلاف پيدا نکنند، ولي اگر اختلافي هم پيش آمد در خانه حل کنند و به بيرون از منزل نبرند.
دوم اين که در محيط خانه بايد عفو «صفح» حاکم باشد و زن و شوهر خود را طوري تربيت کنند که اساساً بديها و نقاط ضعف يکديگر را مشاهده نکنند. خويشتن دار بوده و نسبت به يکديگر خوشبين باشند.

سخن يکي از بزرگان

يکي از بزرگان مي گفت در ماههاي اول ازدواج چون غريزه ي جنسي قوي است ضعف هاي اخلاقي و حتي بديهاي ظاهري از هر دو طرف ناديده گرفته مي شود. خاصه اگر زن و شوهر به هم ديگر علاقه داشته باشند. زيرا: «حُبُّک للشّيء يُعمي و يُصمُّ» (7)
دوستي و محبت تو به چيزي، باعث کوري و کري مي شود.
اما، با گذشت يک سال، زن و مرد خودماني تر مي شوند، و از آن پس بدي و نقاط ضعف، يکي پس از ديگري نمايان مي شود و بدنبال آن محيط خانه رو به سردي مي گذارد، و گاهي هم منجر به طلاق و جدايي مي شود يا زندگي به سوختن وساختن بدل مي گردد و طبيعتا ًفرزنداني که در اين خانه رشد مي يابند عقده اي بار مي آيند.

محبت فطري مرد و زن

البته، طبق فطرت الهي، خداوند مودّت و محبت را از ابتدا بين زن و شوهر قرار داده است. اما، معمولاً انسانها با اشتباهاتشان به اين محبت
ضربه مي زنند.
«و من آياته أن خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا اليها و جعل بينکم مودّه و رحمهً إنّ في ذلک لقومٍ يتفکّرون» (8)
«و از آيات لطف خداوند آن است که براي شما از جنس خودتان جفتي آفريد که در کنار او آرامش بيابيد و با هم انس بگيريد و ميان شما رأفت و مهرباني برقرار فرمود، در اين امر نيز (که در حقيقت پايه ي زندگي و آسايش و راحتي و خوشي بر آن است) براي مردم با فکر ادله و حکمت الهي روشن و آشکار است.»
اگر منفي بافيها، بدبيني ها، زخم زبانها در زندگي راه پيدا کند، محبت خداداد رخت برمي بندد. زيرا يک زخم زبان کوچک، به رخ کشيدن اشتباهات و... عاملي بزرگ براي از ميان بردن محبت تکويني است. از اين رو در اسلام به مردان سفارش شده است که به زنان خود اظهار دوستي و محبت کنند چنانکه رسول گرامي اسلام (صلي الله عليه و آله وسلم) فرموده اند:
«قولُ الرّجل للمرأته أني أحبُّک لا يذهبُ من قلبها ابداً» (9)
«سخن مرد به همسرش که «تو را دوست دارم» هيچ گاه از قلب او زدوده نخواهد شد.»
روش و برخورد پيشوايان دين (عليهم السلام) را سرمشق خود قرار دهيد و شيوه ي عفو و صفح را پيش گيريد. اين امر در گرمي و استحکام نظام خانواده و تربيت اولاد اثرات مطلوب و بسزايي دارد.

نمونه اي از رفتار بزرگان

مرحوم کاشف الغطاء (رضوان الله تعالي عليه) که از علماي بزرگ و مراجع عالم اسلام است، روزي در محراب عبادت نشسته بودند، گدايي به ايشان نزديک شد و از او درخواست مقداري پول کرد. ايشان به دلايلي به وي پولي ندادند اما سائل آب دهان به صورت مرحوم کاشف الغطاء انداخت! پس از اين عمل کاشف الغطاء به پا خاستند و شخصاً ميان صفهاي نماز گشتند و براي او پول جمع آوري کردند. اين نمونه ي برخورد پيروان ائمه معصومين (عليهم السلام)بود.رفتار آن فرزانگان بس جاي شگفتي است.
چنانکه امام سجاد (عليه السلام)در بردباري و عفو و گذشت به گونه اي بودند که در برابر خطا و اشتباهات همواره به عفو و اغماض مي پرداختند، بلکه در برابر هر بدي و رفتار سويي، احسان و نيکي مي کردند.

تذکر

اي عزيزان، عفو را در وجود خود ملکه ي راسخ کنيد، از بديها درگذريد و اشتباهات را به ديده ي اغماض بنگريد و در زندگي مثبت گرا باشيد. هم چون مگسي نباشيد که هميشه نقاط ضعف را مي جويد. بلکه سعي کنيد که همواره نقاط روشن و مثبت و خوب ديگران (مخصوصاً در محيط خانه) را ببينيد و نقاط ضعف و منفي را ناديده بگيريد، که در اين صورت اختلافي بين شما بروز نمي کند و اگر
اختلافي رخ دهد، به سرعت برطرف مي شود. مهمتر اين که در روز قيامت پروردگار عالم نامه ي سياه چنين اشخاصي را نمي گشايد و قلم عفو بر گناهان آنها مي کشد.
منبع:کتاب خانواده در اسلام

پي نوشت :

52-مصباح الشريعه: صفحه ي 380.
53-همان: صفحه ي 381.
54-سوره ي نور، آيه ي 22.
55-سوره ي نور، آيه ي 22.
56-سوره ي بقره، آيه ي 187.
57-سوره ي نساء، آيه ي 35.
58-من لا يحضر الفقيه جلد 4، ص 380.
(و من عشق شيئاً اغشي بصره. (نهج البلاغه فيض، صفحه 330)}. هر که به چيزي عشق ورزد، چشمش کور مي شود.
59-سوره ي روم، آيه ي 21.

/س