اهميت و ضرورت دوست

از بزرگ‏ترين ضرورت‏هاي زندگي، نياز به دوستي با ديگران است. در اسلام نيز به رفاقتي که بر ضوابط ديني مبتني باشد، به ديده احترام نگريسته شده و درباره دوستي و انتخاب دوست خوب، سفارش‏هاي فراواني گرديده است. اميرمؤمنان عليه‏السلام در کلامي مي‏فرمايندد: «هر که دوستي ندارد، همانند انساني است که مهم‏ترين اعضاي خود را از دست داده است».(1) نيز از آن حضرت است که: «ناتوان‏ترين مردم کسي است که نتواند دوستي براي خود انتخاب کند و ناتوان‏تر کسي که دوستي را که به دست آورده، از دست بدهد».(2)

آزمايش پيش از دوستي

با توجه به تأثير فراواني که دوستان در زندگي انسان دارند، دقت در گزينش آنها، امري ضروري و لازم است. از اين رو، پيشوايان هدايتگر، آزمودن دوست را پيش از انتخاب لازم دانسته‏اند. اميرمؤمنان عليه‏السلام مي‏فرمايندد: «در برگزيدن دوستان، آزمايش را مقدم بدار».(3) نيز مي‏فرمايندد: «کسي که پس از آزمايش صحيح، شخصي را براي دوستي برگزيند، رفاقتش پايدار و دوستي‏اش استوار خواهد ماند».(4) نيز فرموده است: «کسي که (در آزمايش حساب شده) از دوست خود، اطمينان و استقامت در دين و درستي در راه و رسم زندگي ببيند، ديگر نبايد به سخنان اين و آن توجه کند».(5)

دوستي‏هاي خوب و ماندگار

انگيزه انتخاب دوست، رابطه مستقيمي با مدت دوستي دارد. هر گاه دو نفر براي خدا و خدمت به يکديگر دست دوستي به هم دهند، روز به روز دوستي آنها تقويت مي‏شود و استواري بيشتري مي‏يابد، ولي زماني که افراد فقط منافع شخصي و مادي خودشان را درنظر بگيرند، پيوند دوستي‏شان با يکديگر سُست و ناپايدار مي‏گردد. اميرمؤمنان عليه‏السلام مي‏فرمايندد: «دوست، کسي است که تو را با جانش نگه دارد و بر مال و فرزندان و خاندانش برگزيند».(6) نيز مي‏فرمايندد: «رفيق، خوب نيست، مگر کسي که در مواقع تهي‏دستي و در غياب و حتي پس از مرگ نيز دوست خود را ياري و اسرار او را حفظ کند».(7)

آينه‏اي به نام دوست

آينه، هم خوبي‏ها را نشان مي‏دهد و هم بدي‏ها را؛ آن هم به همان اندازه واقعي‏اش، نه کوچک‏تر و نه بزرگ‏تر. دوست خوب نيز همواره نقاط قوّت و ضعف انسان را بازگو مي‏کند، تا قوّت‏ها را تقويت و کاستي‏ها را از ميان ببرد و به اين صورت، مسير رشد و کمال را بپيمايد.
بدون شک دوستي که اشتباه دوستش را به او تذکر ندهد و به راهنمايي‏اش نپردازد، او را از گمراهي باز نداشته است. همچنين، دوستي که نقاط قوّت و خوبي‏ها را بيش از اندازه بزرگ جلوه دهد، دوستش را گرفتار خودبيني و غرور مي‏کند. بر اين اساس، بايد در دوستي با چنين افرادي تجديدنظر کرد. اميرمؤمنان علي عليه‏السلام مي‏فرمايندد: «دوستدار تو، تو را از بدي باز مي‏دارد»(8) و «هر کس عيب‏هاي تو را بر تو آشکار سازد، دوست تو است»(9) و «همواره دوست خود را با پند و اندرز نصيحت کن؛ چه خوب باشد يا زشت».(10)

با اينان دوستي نکنيم؟

دوستي و دوست‏يابي، ضرورتي اجتماعي است و به همين دليل، اهداف و شرايطي نيز دارد. از نگاه نهج البلاغه، نمي‏توان با هر کسي دوست شد؛ کساني مانند اشرار، افراد فرومايه، دنياطلب، دروغگو، پست، چاپلوس، بخيل، فاسد، عيبجو، سخن‏چين، احمق، نادان و منافق، شايستگي دوستي را ندارند. اميرمؤمنان علي عليه‏السلام مي‏فرمايد:
«با چاپلوس رفاقت نکن که او با چرب زباني، تو را اغفال مي‏کند و کار نادرست را در نظرت درست جلوه مي‏دهد»(11)؛ «از دوستي با دروغگو بپرهيز ؛ زيرا دروغگو چون سراب است، دور را نزديک و نزديک را دور مي‏نمايد»(12)؛ «از دوستي با افراد فاسد بپرهيز که بدي و زشتي‏شان هميشگي است»(13)؛ «از دوستي با نادان بپرهيز؛ زيرا مي‏خواهد به تو نفعي برساند، ولي زيان مي‏رساند».(14)

ميانه‏روي در دوستي

بعضي‏ها وقتي با کسي دوست مي‏شوند، در همان روزهاي نخست چنان به او اعتماد مي‏کنند که همه اسرار زندگي خويش را با او در ميان مي‏گذارند و هيچ محدوديتي در رفاقت نمي‏شناسند؛ در حالي که اگر روزي اين علاقه‏هاي لحظه‏اي و افراطي از ميان برود و دشمني واختلافي بينشان ايجاد شود، ضربه‏هاي جبران ناپذيري متوجه آنها خواهد شد.
اميرمؤمنان علي عليه‏السلام در کلامي زيبا مي‏فرمايندد: «در رفاقت با دوست خود اندازه نگهدار، براي آنکه شايد روزي با تو دشمن شود؛ و در دشمني با دشمن خود نيز اندازه نگهدار، براي آنکه شايد او نيز روزي دوست تو گردد».(15)

پندهاي دوستانه

در دين آسماني اسلام، اصل بر اين است که مؤمنان يکديگر را دوست بدارند و از هر چه موجب دشمني است، دوري کنند. از ديدگاه نهج البلاغه، اساس و پايه دوستي‏ها، ارزش‏هاي الهي و معنوي است و با کسي بايد دوست شد که ديندار و پرهيزکار باشد و عامل رشد و تکامل روحي و معنوي آدمي گردد و همواره او را به تقوا و پاکي بخواند. اميرمؤمنان علي عليه‏السلام مي‏فرمايندد: «هيچ مهرباني و دوستي‏اي، همچون دوست خوب و پندگو نيست».(16)

پرهيز از رفتارهاي ناشايست

پس از انتخاب دوست، بايد در نگهداري و ارتباط سالم و سودمند با او کوشيد. ميانه‏روي در ارتباط، يکي از راه‏هاي حفظ دوستي است، زيرا رفت و آمدهاي بسيار و ملاقات‏هاي بي‏حد و اندازه، خسته کننده است و محبت را از ميان مي‏برد. انسان بايد همواره مراقب باشد دوستان خوب خود را با رفتارهاي ناشايست، همچون پرخاشگري، بدگويي، فخر فروشي، دروغگويي، بي‏وفايي، بداخلاقي، حسادت، بخل و...از دست ندهد. امير مؤمنان عليه‏السلام مي‏فرمايندد: «به خشم آوردن و شرمنده ساختن دوست، مقدمه جدايي است»(17) و «دوستي خود را به بي‏وفايي از دست مده»(18) و «حسادت به دوست، دليل بيماري و غيرواقعي بودن دوستي است»(19) و «شخص گردنکش، يار و دوستي ندارد».(20)

پى نوشت:

1. غرر الحکم، ج 2، ص 723.
2. نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، حکمت 12.
3. غرر الحکم، ج 2، ص 541.
4. همان، ص 695.
5. نهج البلاغه، خطبه 141.
6. غررالحکم، ج 1، ص 89.
7. نهج البلاغه، حکمت 129.
8. غرر الحکم، ج 2، ص 613.
9. همان، ص 641.
10. نهج البلاغه، نامه 31.
11. همان ،حکمت 293.
12. همان، حکمت 38.
13. همان، نامه 69.
14. همان، حکمت 38.
15. همان، حکمت 268.
16. غرر الحکم، ج 2، ص 834.
17. نهج البلاغه، حکمت 480.
18. غرر الحکم، ج 2، ص 800.
19. نهج البلاغه، حکمت 218.
20. غرر الحکم، ج 2، ص 593.

منبع: ماهنامه گلبرگ
/خ