آيا زندگى در بهشت خستگى آور نيست؟ انسان هر چه را نداشته باشد وقتى به آن دست يافت لذت مى‏برد اگر قرار باشد همه نعمت‏ها را به بهترين صورت در يك زمان به انسان بدهند آيا زندگى يكنواخت و ملالت آور نخواهد شد؟

1- شهيد مرتضى مطهرى‏

براى پاسخ به اين سؤال ذكر مقدمه‏اى لازم است. انسان هميشه دنبال دارا شدن است و اين‏كه انسان دنبال چيزى مى‏رود و بعد كه آن را واجد شد، شوقش كاهش مى‏يابد و بلكه حالت تنفر و دلزدگى پيدا مى‏كند، دليل آن است كه، آنچه انسان در عمق دلش مى‏خواسته آن چيز نبوده است؛ خيال مى‏كرده آن بوده ولى در اصل دنبال چيز برتر يعنى كمال مطلق بوده است. انسان طالب كمال است آن هم كمال نامحدود، چون از محدوديت كه نقص و عدم است، تنفر دارد. به هر كمالى كه مى‏رسد، اول همان بارقه كمال نامحدود او را به سوى اين كمال محدود مى‏كشاند، خيال مى‏كند مطلوب و گمشده‏اش اين است. دنبال يك اتومبيل يا خانه يا فلان مُد مى‏رود و تصورش اين است كه گمشده واقعى‏اش اين است. وقتى كه مى‏رسد و آن را كمتر از آنچه مى‏خواست مى‏بيند، باز دنبال چيز ديگر مى‏رود به آن هم كه رسيد چون اشباع نمى‏شود، مجدداً از آن دلزده شده و دنبال ديگرى مى‏رود و... حال اگر اين انسان به چيزى يا جايى رسيد كه كمال مطلق است (يعنى به آنچه كه در نهادش قرار داده شده است) در آنجا آرام مى‏گيرد، دلزدگى هم ديگر پيدا نمى‏كند، طالب تحول هم نيست. درست مانند رود خروشانى كه به اقيانوس مى‏رسد و يك مرتبه از خروش مى‏افتد.
با ذكر اين مقدمه در پاسخ به سؤال فوق بايد گفت اگر آنچه كه در بهشت هست از نوع آن چيزهايى است كه در دنياست، مطلب از همين قرار است كه در سؤال آمده يعنى آنجا هم انسان دچار دلزدگى و خستگى خواهد شد. امّا در بهشت انسان به چيزى مى‏رسد كه عين خواسته نهايى اوست و آن كمال مطلق است. بعد از آن كمال نيست، كه انسان دچار خستگى و دلزدگى شود و در آرزوى مافوق آن باشد. قرآن هم ظاهراً براى همين نكته بوده است كه اين تعبير را درباره بهشت مى‏كند: (لايَبْغُونَ عَنْها حِوَلاً) يعنى بر عكس نعمت‏هاى دنيا كه وقتى داشته باشد خسته و طالب تحول و تجدد مى‏شود. اگر به انسان چيزى بدهيم كه ماوراى آن چيزى نيست و آن «همه چيز» باشد ديگر خستگى معنا ندارد.
اينجاست كه عرفا نظرى پيدا كرده‏اند. آنها روى همين حساب، صد در صد معتقدند كه مطلوب واقعى انسان يعنى آنچه كه در آرزوى انسان است، غير از غريزه‏هاست. غريزه حساب ديگرى است، يك نيروى تقريباً مادّى و حيوانى است كه انسان را مى‏كشاند. آن چيزى كه به صورت هدف و ايده و كمال آرزو در انسان واقعاً وجود دارد، غير از خدا هيچ چيز نيست. حافظ مى‏گويد: