جوان

واژه جوان، در لغت تداعي کننده توانايي، بالندگي، اقتدار، سلامت، شادابي، سرور، سرزندگي، حرکت، فعاليت، جنب و جوش، صداقت و احساسات و نيز قطاري از اين واژه‏هاي زنده است. جواني در حقيقت دوراني از عمر است که از فرصت‏ها و توان‏ها آکنده مي‏نمايد؛ يعني اوج توانمندي انسان در اين سنين مي‏گذرد. شايد در مقام تشبيه بتوان اين دوران را در قالب اين تمثيلات پررنگ‏تر مطرح کرد:
از منظر و نگرش طبيعي، جوان يعني رأس قلّه زندگي؛ از منظر زيبايي و زيبايي‏شناسي، جوان يعني گلستان و دوران شکوفه‏دهي زندگي، از وجه تمثيل به دريا، جوان يعني موج و برخاستن؛ از منظرگاه هوش و توان و استعداد، جواني يعني دوران بالاترين کشف‏ها و شدن‏ها؛ و از منظرگاه حرکت و روان شدن، جوان يعني بالاترين سرعت و رسيدن به اهداف.

جواني؛ چهارمين فصل زندگي

دفتر زندگي فصل‏هايي دارد؛ نوباوگي، کودکي، نوجواني و جواني. جواني که چهارمين فصل از دفتر زندگي انسان است، همانند بهاري زيبا، روح‏بخش و پرتنوع است و با لذت‏هاي گوناگوني همچون تفريح، گفت و گوها، آراستگي ظاهري، نشست‏هاي خاطره آفرين و شيرين همراه است تا در آن، شخصيت، بينش‏ها و گرايش‏هاي انسان پخته شود و شکل گيرد. به دنبال اين مرحله، انتخاب‏هاي فرد يکي پس از ديگري فرا مي‏رسد، بنيان آينده استحکام مي‏يابد و بنيادهاي فکري ـ فرهنگي با تبلوري خاص رخ مي‏نمايد.

جواني؛ بهار عمر

در ميان فصل‏هاي مختلف زندگي انسان، جواني از تمام جهت‏ها اهميت فراواني دارد. نقش اين دوره در ساختار زندگي فرهنگي، اخلاقي، اجتماعي، سياسي و اقتصادي انسان بسيار حساس است و بنيان‏هاي اساسي شخصيت هر فرد در اين دوره به شکل نهايي خود مي‏رسد. در حقيقت، اين دوره بهار عمر است و عقل و دين مقدس اسلام بر اهميت آن تأکيد مي‏ورزند. با فرا رسيدن بهار عمر، نه تنها بدن قوي ونيرومند مي‏گردد و عواطف و احساسات شکفته مي‏شود، بلکه شکوه جواني، به منزله زينت گران‏بها و پرفروغي به صاحبش زيبايي و کمال مي‏بخشد.

فصل شکفتن

روزهاي جواني، رسيدن به بلندترين و والاترين جايگاه‏هاي زندگي است. روح جوانان پر از آرزو و سرشار از عشق و اميد است. پيش از دوران جواني، کودک ناتوان پيوسته به سوي نيرومندي پيش مي‏رود و هر سال قوي‏تر مي‏شود تا به سرمنزل کمال يعني جواني و اوج قوت برسد؛ البته پس از دوران طلايي جواني، دوباره به سوي فرسودگي وناتواني گام برمي‏دارد.

ويژگي‏هاي هيجاني جوان

برخي از صاحب‏نظران، دوره جواني را دوران پختگي، يا مرحله‏اي مي‏نامند که استعدادها و توانايي‏هاي بالقوه آدمي به رشد کامل مي‏رسد. آنها معتقدند فرايندهاي اساسي که در دست‏يابي پختگي هيجاني دخالت دارد، عبارت است از: اعتماد به نفس، برداشت روشن از واقعيت‏هاي جامعه، کنترل پرخاشگري، هدف‏هاي عقلاني و برداشت درست از توانايي‏هاي خود. همچنين، جوان از نظر آرماني بايد مستقل و متکي به خود بوده، خواسته‏هايش را به منظور هماهنگ کردن آنها با نيازها و آرزوهاي ديگران به نحو شايسته مهار کند. رفتار جوان بايد به نسبت قابل پيش‏بيني بوده، نيازهاي شخصي‏اش در خصوص موازين اخلاقي، معقول و قابل تعديل باشد، نيز آگاهي از امکانات و محدوديت‏ها و ارتباط و تأثير آنها بر روي کار، بازي و استراحت، نقش مهمي در زندگي آينده جوان ايفا مي‏کند.

درخشان‏ترين گوهر معرفت

جوان، نوگرا و تأثيرپذير است. او همواره مي‏کوشد محيط اطراف را هم‏رنگ ذهينت خودسازد، جامعه را با آرمان‏هايش همسو کند و بر فکر و انديشه تازه‏اش مهر تأييد زند. جوان آسيب‏پذير و عاطفي است. احساس و عاطفه، نهال وجودش را در مقابل توفان عشق‏هاي کاذب، آسيب‏پذير مي‏کند. جوان الگوپذير و جستجوگر است. او در پي آن است که خود را در کسي پيدا کند يا خويش را چنان در الگويش فاني سازد که همچون او بگويد و زندگي کند. جوان لبريز از جوشش و نيروست. او دوست دارد آنچه در ظرف وجودش موج مي‏زند، به کرانه‏هاي زندگي هدايت کند و به فکر، فرهنگ و آداب جامعه بقبولاند. جوان آرمان‏خواه و پندارگر است. در فردا به سر مي‏برد، با آرزوهايش زندگي مي‏کند و همواره در ذهنش آينده خويش را به تصوير مي‏کشد. جوان خودنگر و خودباور است. او خود را مي‏بيند و خود را مي‏آرايد و متاع علم و فرهنگ و هنر خويش را عرضه مي‏کند.

جواني؛ دوره توانمندي

در آيه 54 سوره مبارکه روم، عمر انسان براي زندگي در اين دنيا به سه دوره تقسيم شده است که با ناتواني آغاز مي‏شود و دوباره به ناتواني برمي‏گردد. در ميان اين دو دوره ناتواني که همان کودکي و پيري است، دوره توانمندي و جواني قرار دارد. در اين آيه مي‏خوانيم: «پروردگارتان کسي است که شما را در آغاز از جسمي ناتوان (نطفه) بيافريد. آن‏گاه پس از ناتواني (کودکي)، شما را توانا کرد و دوباره از توانايي و نيروي جواني به سستيِ پيري برگرداند».

عمر انسان در يک نگاه

خداوند در قرآن کريم هنگام ترسيم وضعيت زندگي دنيا، دوره‏هاي گوناگون آن و انگيزه‏هاي حاکم بر هر دوره چنين مي‏فرمايد: «همانا بدانيد که زندگي دنيا تنها بازي و سرگرمي و تفاخر در ميان شما و افزون‏خواهي در اموال و فرزندان است». بنابراين، ناآگاهي، سرگرمي، خويشتن‏آرايي، فخرفروشي و تکاثر، دوران‏هاي پنج گانه عمر آدمي را تشکيل مي‏دهد:
1.کودکي: آدمي در اين دوره در هاله‏اي از غفلت و بي‏خبري و بازي فرو مي‏رود.
2.نوجواني: سرگرمي جاي بازي را مي‏گيرد و انسان در پي مسائلي است که او را به خود سرگرم سازد و از مسائل جدّي دور دارد.
3.جواني: دوران شور و عشق و تجمل‏پرستي است و آدمي در اين دوره به آرايش و زندگي مي‏پردازد.
4.ميانسالي: دوران به دست آوردن مقام و فخر است و امور پيشين او را قانع نمي‏سازد.
5.پيري: دوران افزايش مال و فرزندان است.

جواني در آينه معرفت

در بهار جواني، بنيان شخصيت‏ها استحکام مي‏يابد و فردا و فرداهاي زندگي ترسيم مي‏شود. در اين دوران، از نيروي انديشه و تدبير کمتر استفاده شده و آثار و برکات جواني در هاله‏اي از غريزه‏ها پوشيده مي‏ماند. به همين دليل اين تحفه الهي، براي ناآگاهان نوعي جنون دانسته شده است. جواني دوره‏اي ارزشمند است که فقط کساني که آن را از دست داده‏اند، به ارزشش پي مي‏برند.
کيمياگونه بودن جواني در سخن رسول اکرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله به اين شکل پديدار مي‏شود که آن حضرت، جوانان را به پختگي، انديشمندي و استفاده از تجربه ديگران فراخوانده و در سخني کوتاه، بلنداي اين حقيقت را به اين صورت آشکار مي‏سازد که: «بهترين جوانان شما کسي است که پيشه پيران در کارآزمودگي، احتياط و هوشمندي باشد، و بدترين پيران شما کسي است که همچون جوانان شتابزده، پرهيجان و غافل عمل کند».

گرايش به نيکي

يکي از ويژگي‏هاي نيکو در دوره جواني، گرايش به هرگونه خير و نيکي است. تلاش براي به دست آوردن صفات پسنديده و آموختن دين، از جمله نيکي‏هايي است که جوان به آن گرايش دارد. پيامبر اکرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله به اطرافيان خود درباره جوانان سفارش کرده و مي‏فرمايد: «به شما سفارش مي‏کنم با جوانان به خوبي و نيکي رفتار کنيد؛ چرا که آنان نازک‏دل‏ترند. وقتي خداوند مرا به پيامبري برانگيخت، جوانان به من گرويدند و ياري‏ام کردند، و بزرگسالان به مخالفت برخاستند».
همچنين نقل شده که يکي از شاگردان امام صادق عليه‏السلام که براي تبليغ احکام به بصره رفته بود، هنگام بازگشت به مدينه، به آن حضرت از کم‏علاقه‏گي مردم به آموختن احکام خبر داد. امام صادق عليه‏السلام در پاسخ فرمود: اين امر طبيعي است؛ زيرا بسياري از مردم گرفتار دنيا هستند. شما بايد به جوانان بپردازيد که هنوز گرفتار دنيا نشده‏اند: «بر شما باد به پرداختن به جوانان؛ زيرا آنان نسبت به ديگران در انجام کارهاي نيک شتاب بيشتري دارند».

جواني و پاکي نفس

پاکي، از مهم‏ترين ويژگي‏هاي دوره جواني است. بنابراين، جواني را بايد بهترين دوره زندگي انسان دانست که در آن مي‏توان با تزکيه نفس، به قرب الهي رسيد و پيش از فرا رسيدن پيري و هجوم دل‏بستگي‏هاي گوناگون به آدمي، خود را با اخلاق نيکو آراست. پيامبر گرامي اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله مي‏فرمايد: «برتري جوان عابدي که در جواني راه بندگي پيش گرفته است، بر پيري که در بزرگسالي به عبادت روي آورده، همچون برتري فرستادگان الهي بر ديگر مردمان است».

جوان و دين اسلام

اسلام به جوانان اهتمام ويژه‏اي دارد و در مورد شيوه برخورد با آنها فراوان سخن گفته است. حضرت صادق عليه‏السلام در اين‏باره فرمود: «آيا نمي‏داني که خداوند متعال احترام خاصي براي جوانان شما قائل شده است؟» اميرمؤمنان علي عليه‏السلام نيز مي‏فرمايد: «قلب جوانان مثل زمين خالي و آماده بهره‏برداري براي کشت است که هر چه در آن کاشته شود، محصول مي‏دهد» نيز در احاديث ديگري آمده که قلب جوانان، آماده‏تر از قلب بزرگسالان است و جوان زودتر حق را مي‏پذيرد.
جوانان همواره موضوع اصلي مکتب تربيتي انبياي الهي بوده‏اند و انقلاب‏هاي پيامبران، معمولاً با پشتيباني اين نسل به نتيجه رسيده است. در آغاز دعوت پيامبر گرامي اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله ، بيشتر پيروان حضرت را جوانان تشکيل مي‏دادند. اين نشان مي‏دهد که فطرت جوانان پاک و دست نخورده است و آنها ضمن پذيرش سريع حق، حاضر به تحمل هر گونه سختي و دشواري بوده و هستند.

جوان و بندگي

نشان بندگي، نشاني است زرين که مايه افتخار و خوش‏بختي صاحب آن است. پيامبر اکرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله در اين‏باره فرموده است: «دوست داشتني‏ترين آفريده‏ها نزد خداوند متعال، جواني است زيبارو که جواني و زيبايي خود را براي خدا و طاعت او قرار دهد. پروردگار به چنين شخصي بر فرشتگان مي‏بالد و مي‏فرمايد: همانا که اين نوجوان و جوان، بنده من است».

جواني، فرصت زودگذر

دوره جواني ارزش فراواني دارد و به فرموده حضرت علي عليه‏السلام اين ارزش شناخته نخواهد شد مگر هنگام از دست دادن آن. آن حضرت در سخني زيبا فرمودند: «دو چيز است که کسي آنها را قدر نمي‏داند، مگر پس از نبود آن؛ يکي جواني است و ديگر سلامت و تندرستي». پيامبر بزرگوار اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله نيز در توصيه‏اي خطاب به جوانان فرمودند: «چهار چيز را پيش از چهار چيز غنيمت شمار: جواني‏ات را پيش از پيري، سلامتت را پيش از بيماري، بي‏نيازي‏ات را پيش از تهيدستي، و زنده بودنت را پيش از مرگ».

پويايي ذهن

ذهن جوان به سرعت دگرگون مي‏شود. اين دگرگوني از دوره نوجواني آغاز شده، در فراز و نشيب زندگي، چهره‏اي عقلاني به خود مي‏گيرد. عقل در 28 سالگي به کمال مي‏رسد. حضرت علي عليه‏السلام در حديثي که به بيان دوره‏هاي تکامل و رشد انسان پرداخته، کمال رشد انسان را در 28 سالگي و پايان دوره جواني دانسته است.
در دوره نوجواني، ارزش‏ها وقتي ادراک مي‏شود که در نمونه‏هاي انساني و قالب اشخاص مجسم شوند، ولي تخيل نيرومند جوان، او را از مرحله شگفتي به مرحله ادراک ارزش‏ها مي‏رساند.
توانايي حافظه نيز در اين دوره رشد مي‏کند؛ زيرا حافظه يک استعداد است و بدين‏گونه، جوان مي‏تواند مسائل را حفظ نمايد.

جوان و نوآفريني

قدرت تخيل در جوان در اوج است و در پرتو اين نيرو، بسياري از دشواري‏ها براي او حل مي‏شود. قدرت تخيل، توان نظريه‏پردازي را به جوان مي‏دهد و او مي‏تواند به جست و جوي جنبه‏هاي گوناگون مسائل بپردازد. جوان در پرتو تخيل، دنيايي زيبا را در آينده‏اي نزديک براي خود تصوير مي‏کند و اين وضعيت، بسياري از دردهاي دروني او را کاهش مي‏دهد. اين حالت رواني، قوه تخيل را توسعه مي‏دهد و به ذهن جوانان، نيروي خلاّق مي‏بخشد. نيز حس نوآوري را در ضمير جوانان بيدار مي‏سازد و آنان را براي نوسازي و به دست آوردن کمال‏هاي تازه‏تر آماده مي‏کند.
منبع: ماهنامه گلبرگ
/س