جوان و پاک‏فطرتي

جوان، از ضمير خود که کانون خواسته‏هاي فطري اوست، تنها نداي پاکي و دوستي را مي‏شنود و با بهره‏مندي از صفاي باطن و پاکي روح، به رفتار همگان، عادلانه و نيک مي‏نگرد. جوان، شيفته پاکي مطلق است و به آساني به ناراستي‏ها تن نمي‏دهد. حضرت امام رحمت الله عليهدرباره اين ويژگي جوانان مي‏فرمايد: «اين تأثير قلبي و تصور باطني، در ايام جواني بهتر حاصل مي‏شود؛ زيرا قلب جوان، لطيف و ساده و صفايش بيشتر است».
پيامبر گرامي اسلام با اشاره به لطافت قلبي جوانان، همگان را به احسان و نيکي در حق آنان سفارش مي‏کند و مي‏فرمايد:
اُوصيکُم بِالشَّبابِ خَيْراً فَاِنَّهُمْ اَرَقُّ اَفْئِدَةً.
شما را به احسان و نيکي با جوانان سفارش مي‏کنم؛ زيرا آنان قلبي لطيف دارند.
از امام صادق عليه‏السلام نيز روايت مي‏شود: «عَلَيکُم بِالاَحداثِ فَاِنَّهُمْ اَسرَعُ اِلي کُلِّ خَيرٍ؛ بر شما باد پرداختن به جوانان؛ زيرا آنان در مقايسه با ديگران، شتاب بيشتري به سوي کارهاي خير دارند».

پيام متن:

يکي از ويژگي‏هاي مهم دوران جواني، پاکي روح و صفاي باطن است، و اين‏که آمادگي براي انجام کار خير در او، بيش از ديگران است.

جوان و زيبايي‏طلبي

زيبايي‏دوستي و آراستگي از ويژگي‏هاي فطري جوان است. آنان به دليل داشتن روحيه‏اي پاک، شاداب هستند. به گفته مقام معظم رهبري:
هرجا جوانان هستند، تر و تازگي، طراوت و صفا و نشاط و خوبي است. وقتي با جوانان هستم و در محيط جوانان قرار دارم، احساس من مثل احساس کسي است که در هواي صبح‏گاهي تنفس مي‏کند، احساس طراوت و تازگي مي‏کنم.
در گفتار پيشوايان دين، افزون بر توجه به زيبايي‏هاي طبيعي، به آراستگي ظاهري نيز سفارش شده است. امام حسن مجتبي عليه‏السلام درباره دليل آراستن خود به هنگام نماز فرموده است:
اِنّ اللّه‏ جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ.
خداوند، زيباست و زيبايي را دوست دارد.
حضرت علي عليه‏السلام نيز هنگام انتخاب لباس براي قنبر، لباس زيباتر و فاخري را براي او برگزيد و يکي از دلايل خود را گرايش فطري يک جوان به زيبايي بيان فرمود: «اَنتَ شابٌّ وَ لَکَ شِرة الشَّبابِ؛ تو جواني و مانند ديگر جوانان، به زيبايي، بسيار رغبت داري».
اين حس زيبايي‏دوستي جوان مي‏تواند او را به جست‏وجوي زيبايي‏هاي معنوي و اخلاقي نيز رهنمون شود. جوانان بايد اين سفارش حضرت علي عليه‏السلام را در نظر داشته باشند که: «مَيزَةُ الرَّجُلِ عَقْلُهُ و جمالُهُ مُروَّتُهُ؛ امتياز مرد، به عقل او و زيبايي‏اش، به مردانگي و فضيلت‏هاي اخلاقي اوست».

پيام متن:

هرچند زيبايي و آراستگي براي جوانان اهميت دارد، برازندگي جوان در اين است که از اين زيبايي‏هاي ظاهي، پلي به زيبايي‏هاي باطني بزند.

جوان، خلاقت، نوآوري و پرسشگري

در دوره جواني که رشد عمومي به درجه تکامل مي‏رسد، هوش نيز در بيشترين سطح خود قرار دارد. ازاين‏رو، جوان به يادگيري هر چيزي علاقه نشان مي‏دهد. قدرت خيال‏پردازي و تفکر، در جوانان بسيار بالاست و در پرتو اين نيرو، بسياري از دشواري‏ها حل مي‏شود. قدرت انديشه، توان نظريه‏پردازي به جوانان مي‏دهد و او مي‏تواند جنبه‏هاي گوناگون يک قضيه را بکاود و پي‏آمدهاي مثبت و منفي آن را بيان کند. جوان در پرتو تخيل، دنيايي زيبا را در آينده‏اي نزديک براي خود تصوير مي‏کند و به خلاقيت و شکوفايي روي مي‏آورد. «اين حالت رواني، قوه تخيل را توسعه مي‏دهد و به ذهن جوانان نيروي خلاقه مي‏بخشد، حس ابداع و ابتکار را در ضمير جوانان بيدار مي‏سازد و آنان را براي نوسازي و به دست آوردن کمال تازه‏تري، آماده مي‏کند».
پرسشگري، ويژگي ديگر جوان است. جوان دوره بلوغ را پشت سر گذاشته است، ولي همچنان پرسش‏هاي آن دوره را با خود دارد، بي‏پاسخ گذاشتن آنها، جوان را به بيهودگي و ازخودبيگانگي دچار مي‏کند.
رهبر معظم انقلاب سفارش مي‏کند که به پرسش‏هاي جوانان اهميت بدهيد. همچنين ديگران را به وارد شدن در اين عرصه تشويق مي‏کند. و درباره ضرورت مسئله مي‏فرمايد: «در بسياري از موارد، به او پاسخ به هنگام و دل‏نشين داده نمي‏شود. به همين دليل، جوان، احساس خلأ و ابهام مي‏کند».

پيام متن:

نوگرايي و پرسشگري، از جوشش‏هاي دروني جوانان است و نمي‏توان از پيدايش آن جلوگيري کرد، بلکه بايد از اين دو پديده، به منظور شکوفايي کامل استعدادهاي جوان بهره برد.

حس مذهبي جوانان

هم‏زمان با دگرگوني‏هاي دوران بلوغ، گرايش شديدي به سوي مذهب و سلوک در جوان پديد مي‏آيد. «با فرا رسيدن ايام بلوغ، احساسات مذهبي و گرايش‏هاي ديني در وجود نوجوان بيدار مي‏شود و آنان را شيفته فراگرفتن آموزه‏هاي روحاني مي‏سازد. پس از دوره بلوغ، از شدت و تمايل اين خواهش فطري شديد و سوزان کاسته مي‏شود و رفته رفته، خواهش ايمان و اخلاق به صورت يک تمايل عادي درمي‏آيد».
پيامبر اکرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله نيز تمام همّ و تلاش خود را براي جذب جوانان به سوي سرچشمه حقيقي به‏کار گرفت و نيک مي‏دانست که جوان در مقايسه با ديگران، آمادگي بيشتري براي پذيرش حقايق دارد. امام صادق عليه‏السلام درباره اثرپذيري بيشتر جوانان مي‏فرمايد:
مَن قَرأ القرانَ و هو شابٌّ مُؤمنٌ اِختَلَط القُرآنُ بِلَحمِهِ وَ دَمِهِ.
کسي که قرآن بخواند، اگر جوان باايمان باشد، قرآن با گوشت و خونش آميخته مي‏شود و در همه بافت‏هاي بدنش اثر مي‏گذارد.
مذهب، مايه آرامش دل و رضايت روح است و فرد را از بسياري تشويش‏ها، اضطراب‏ها و ترس‏ها مي‏رهاند و تکيه‏گاهي مطمئن و مورد نياز براي بشر است. جواني که سر تسليم در برابر هيچ کس فرود نمي‏آورد و در برابر همه قدرت‏ها عصيان مي‏کند، در درون، متوجه ضعف‏ها و حقارت‏هاي خود هست و عظمت، قدرت و بقاي خود را در مذهب مي‏بيند. فلسفه زندگي و حياتش را در مذهب جست‏وجو مي‏کند و در آن، معنايي براي زندگي خويش مي‏يابد. او مي‏خواهد مذهب و مفاهيم ديني را خود، با نيروي عقل خويش بررسي کند و حقايق را دريابد. پس با واکاوي باورهاي خويش، راه تکامل را براي خود هموار مي‏سازد.

پيام متن:

هم‏زمان با دوران بلوغ، کششي مرموز، جوانان را به مذهب و سلوک معنوي مي‏کشاند و بايد به اين نياز فطري او به درستي پاسخ داد، وگرنه راه او ناهموار خواهد شد.

جوان و هويت‏يابي

جوان براي آزمودن شيوه‏هاي گوناگون زندگي به تکاپو مي‏افتد. همين تلاش، وي را وامي‏دارد تا پس از آزمايش الگوهاي رفتاري، بهترين ارزش‏ها و نگرش‏ها را برگزيند. کارشناسان، تلاش جوان براي اين آزمون‏ها را «کشف هويت» مي‏نامند. مقام معظم رهبري در اين باره مي‏فرمايد: «جوان، در حال تکوين هويت جديد خود است و مايل است شخصيت جديد او به رسميت شناخته شود. جوان اگر بنيان‏هاي محکم پيدا نکند، نه تنها به هويتي ثابت نمي‏رسد، بلکه حقيقت خويش را نيز از ياد مي‏برد، چنان که امام علي عليه‏السلام نيز به او هشدار مي‏دهد که پيش از هر چيز، به فکر خودشناسي باشد:
عَجِبْتُ لِمَنْ يَنْشُدُ ضالَّتَهُ وَ قَدْ اَضَلَّ نَفْسَهُ فَلايَطْلُبُها.
درشگفتم از کسي که در جست‏وجوي گم شده‏اش برمي‏آيد، حال آنکه خود را گم کرده و در جست‏وجوي آن نيست.
ايشان در جاي ديگر، راه برخورداري از هويت را شناخت موقعيت خويش در هستي و آگاهي از مبدأ و معاد مي‏داند و مي‏فرمايد:
رَحِمَ اللّهُ مَنْ عَلِمَ مِنْ اَيْنَ وَ فِي اَيْنَ وَ اِلي اَيْن.
خدا رحمت کند، کسي را که مي‏داند از کجا آمده است، در کجا هست و به کجا مي‏رود.
با گذشتن از اين دوره سخت و دست‏يابي به هويت راستين، احساسي آرامش بخش و ارزش‏مند و اعتمادآفرين در او پديد مي‏آوريد. دراين حال، احساس تنهايي نمي‏کند و خود را جزئي هدف‏مند از عالم هستي مي‏بيند و براي آيه «أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثًا؛ آيا خيال کرديد که شما را پوچ و بيهوده آفريده‏ايم»، پاسخي در خور دارد.

پيام متن:

با خودآگاهي و هويت‏يابي، انسان هدف‏مند مي‏شود و جايگاه واقعي خود را در عالم هستي مي‏يابد.

جوان و تربيت جنسي

غريزه جنسي، نيرومندترين غريزه دوران جواني است که اگر به درستي هدايت نشود، آسيب‏زا خواهد بود. نگاه‏هاي شهوت‏آلود، آتش غريزه را شعله‏ور مي‏کند و تماشاي صحنه‏هاي نامناسب، جوان را به بي قيدي، هرزگي و ناپاکي مي‏کشاند. مرحوم فلسفي درباره ضعف آدمي در برابر غرايز و راه‏هاي مبارزه با آن مي‏نويسد:
اگرچه براي محدود کردن تمايلات نفساني و ايستادگي در برابر هجوم غرايز، عوامل ديگري مانند نظارت، قوانين کيفري و مانند آن وجود دارد، در دنياي متمدن کنوني، عقل، علم و تربيت، سه عامل بزرگ براي رام کردن غرايز شناخته شده و مربيان بر آن تکيه مي‏کنند.
ناگفته نماند ازدواج به هنگام، خود يکي از راه‏هاي تربيت جنسي است که نقش قابل ملاحظه‏اي در مهار اين غريزه دارد.

پيام متن:

رشد براي جوان؛ يعني حرکت به سوي عالي‏تر، حرکت به سوي بي نياز و بي مانند و با اين سوگيري، هميشه در تلاش و دويدن به سوي کمال خواهد بود.

جواني را دريابيم

به فرموده امام علي عليه‏السلام ، ارزش جواني، تنها با از دست دادن آن شناخته مي‏شود. ايشان مي‏فرمايد:
شَيْئانِ لايَعْرِفُ فَضْلَهُما اِلاّ مَنْ فَقَدَهُما: الشَّبابُ وَالْعافِيَةُ.
دو چيز است که کسي آنها را قدر نمي‏داند؛ مگر آنکه آنها را از دست داده باشد: جواني و سلامتي.
در آموزه‏هاي ديني، پاکي، يکي از ويژگي‏هاي دوره جواني به شمار مي‏رود و سفارش مي‏شود که با بهره‏گيري از اين دوران ارزش‏مند، در راه، تزکيه نفس و تقرب الهي کوشش شود. در آموزه‏هاي روايي، از جوانان خواسته شده است که پيش از فرارسيدن پيري و هجوم دل‏بستگي‏هاي گوناگون، خود را با اخلاق نيکو آراسته سازند. پيامبر گرامي‏اسلام مي‏فرمايد:
فَضْلُ الشّابِّ العابِدِ الَّذي تَعَبَّد فِي شَبابِهِ عَلَي الشَّيْخِ الَّذي تَعَبَّدَ بَعْدَ ما کَبُرَتْ سِنُّهُ کَفْضَلِ الْمُرْسَلينَ عَلي سائِرِ النّاسِ.
برتري جوان عابدي که در جواني، راه بندگي پيش گرفته است، برپيري که در بزرگ‏سالي به عبادت روي آورده، همچون برتري فرستادگان الهي بر ديگر مردمان است.
از سوي ديگر، پيشوايان دين ما در برخي روايت‏ها از جوانان مي‏خواهند که فرصت آموختن را از دست ندهند؛ زيرا ارزش يادگيري در دوره جواني را به دليل ميزان بالاي ثبات و دوام آموخته‏ها در ذهن، با ديگر دوره‏هاي زندگي نمي‏توان مقايسه کرد.
تفاوت آموختن در دوره جواني با پيري، در سخن نبوي چنين بيان شده است:
مَنْ تَعَلَّمَ فِي شَبابِهِ کانَ بِمَنْزَلَةِ الرَّسْمِ فِي الْحَجَرِ وَ مَنْ تَعَلَّمَ وَ هُوَ کَبيرٌ بِمَنْزِلَةِ الْکِتابِ عَلَي وَجْهِ الْماءِ.
هر که در جواني دانش آموزد، دانش او همچون نقشي است که بر سنگ جاي گيرد و هر که در بزرگ‏سالي بياموزد، کارش همچون نوشتن بر روي آب است.

پيام متن:

1. ائمه معصومين عليهم‏السلام در برخي روايت‏ها، جواني را نعمت بزرگ معرفي مي‏کنند و از جوانان مي‏خواهند که فرصت آموختن را از دست ندهند.
2. به عبادت روي آوردن انساني در جواني، مي‏تواند او را در صف پيامبران قرار دهد.

جواني از منظر امام خميني رحمت ‏الله عليه

جوانان عدالت‏خواه، آزادي‏طلب و حقيقت‏جو همواره در شمار نخستين کساني هستند که به نداي مناديان حق و عدالت پاسخ مي‏گويند. پيروي جوانان دوران تاريک جاهليت از آرمان‏هاي عالي انساني و الهي حضرت محمد صلي‏الله‏عليه‏و‏آله ، از همين نمونه است. آنان با پيوستن به رسول اللّه‏ صلي‏الله‏عليه‏و‏آله در پيشبرد هدف‏هاي الهي آيين اسلام، از هيچ تلاشي فروگذار نکردند و تا مرز شهادت جان‏فشاني کردند. اين پيوند الهي، پس از گذشت قرن‏هاي دراز، بار ديگر تکرار شد. و اين‏بار در ايران اسلامي، امام خميني رحمت الله عليهبا بهره‏مندي از سيره پاک نبوي، به عنوان مرجع و رهبري عادل، خداجو و آگاه، به کانون اميد و توجه ايران و جهان تبديل شد و پيوندي استوار ميان جوانان و ولايت برقرار کرد.
از منظر امام خميني رحمت الله عليه، جوانان، جايگاهي بسيار والا داشتند و ميان ايشان و امام، ارتباطي عاطفي و صميمي برقرار بود. حضرت امام رحمت الله عليه، دوره جواني را بهترين فرصت براي تزکيه نفس مي‏داند و قلب پاک جوانان را پذيراي کلام حق مي‏شمارد: «تأثير قلبي و تصور باطني، در ايام جواني بهتر حاصل مي‏شود؛ زيرا قلب جوان، لطيف و ساده است و صفايش بيشتر است و [واردات] آن، کمتر و تزاحمات و تراکمات در آن کمتر است».
ايشان در بيان اراده نيرومند و استقامت جوانان در برابر قدرت‏ها و دشمنان اسلام، جوانان را معجزه‏گر مي‏خواند و مي‏فرمايد:
«شما جوانان عزيز، اثبات کرديد که مي‏توانيد در مقابل تمام قدرت‏ها ايستادگي کنيد و مي‏توانيد کشور خودتان را حفظ کنيد.» هشياري در برابر خطر انحراف جوانان و نفوذ فرهنگ بيگانه در انديشه اين نسل، سفارش هميشگي حضرت امام رحمت الله عليه بود. ايشان با اشاره به ضرورت پاک‏سازي در دانشگاه‏ها از فرهنگ بيگانه؛ همه مردم، نسل جوان و مسئولان را به تلاش براي حفظ دانشگاه‏ها از خطر انحراف و آسيب غرب‏زدگي و شرق‏زدگي فرامي‏خواند:
اين‏جانب به همه نوجوانان و جوانان در مرحله اول و پدران و مادران و دوستان آنها در مرحله دوم و به دولت‏مردان و روشن‏فکران دل‏سوز براي کشور در مرحله بعد، وصيت مي‏کنم که در اين امر مهم (حفظ دانشگاه‏ها از خطر انحراف) که کشورتان را از آسيب نگه مي‏دارد، با جان و دل کوشش کنيد و دانشگاه‏ها را به نسل بعد بسپريد.

پيام متن:

حضرت امام رحمت الله عليه، جواني را بهترين فرصت براي تزکيه نفس مي‏داند، اراده نيرومند و استقامت جوانان در برابر قدرت‏ها را مي‏ستايد و از آنان انتظار دارد در برابر انحراف‏ها، هوشيار باشند.

جواني از ديدگاه رهبر معظم انقلاب

رهبر فرزانه انقلاب در تعريف جواني مي‏فرمايد: «جواني يک پديده درخشان و يک فصل بي‏بديل و بي‏نظير از زندگي هر انساني است.» از ديدگاه ايشان، ويژگي اين دوران بدين قرار است.
1.شخصيت جديد: جوان در حال تکوين هويت جديد خود است و مايل است شخصيت جديد او به رسميت شناخته شود.
2.انگيزش و هيجان: جوان احساس‏ها و انگيزه‏هايي دارد، رشد جسماني و روحي دارد و به دنياي تازه‏اي قدم گذاشته است.
3.پرسش‏گري: جوان با مجهولات زيادي روبه‏روست و مسائل جديدي براي او سئوال‏برانگيز است.
4.پرانرژي بودن: جوان احساس مي‏کند نيروهاي متراکمي در او وجود دارد. توانايي‏هاي جسمي و فکري مي‏تواند معجزه کند. مي‏تواند کوه‏ها را جابه‏جا کند، ولي وقتي احساس مي‏کند از اين توانايي‏ها بهره‏برداري نمي‏شود، احساس بيهودگي و اهمال مي‏کند.
5. نياز به مشاور: جوان براي زندگي در دنياي جديدي که تجربه‏اش نکرده است، احتياج به راهنمايي و کمک فکري دارد.
سپس با اشاره به پاک بودن جوان ايراني مي‏فرمايد: «من اعتقادم اين است که جوان ايراني؛ جواني است مؤمن، پاک‏دامن، پاک گوهر، داراي زمينه‏هاي ديني بسيار زياد و مايل به جنبه‏هاي معنوي».
ايشان از جوانان مي‏خواهد که حضرت علي عليه‏السلام را الگوي خويش قرار دهند و در اين‏باره مي‏فرمايد:
درخشش اميرالمؤمنين علي عليه‏السلام در دوره جواني، همان الگوي ماندگاري است که همه جوانان مي‏توانند آن را سرمشق خودشان قرار دهند. در دوران جواني در مکه، يک عنصر فداکار، يک عنصر باهوش، يک جوان فعال، يک جوان پيشرو و پيش‏گام بود. در دوران مدينه، فرمانده سپاه، فرمانده دسته‏هاي فعال، هوشمند، جوان‏مرد و بخشنده بود. در عرصه حکومت، يک فرد کارآمد بود و در زمينه مسائل اجتماعي نيز يک جوان پيشرفته به تمام معنا بود.
مقام معظم رهبري، شناخت تهديدها و خطرهاي دوره جواني را شرط پيروزي کشور و نسل پرشور و متعهد آن در صحنه‏هاي گوناگون کار و تلاش مي‏داند:
تهديدهايي متوجه کشور و ملت و به خصوص نسل جوان است. گاهي يک غفلت، يک بي‏توجهي يک سستي، يک سهل انگاري، ممکن است يک محصول عظيم را از دست ملتي بگيرد، نبايد اجازه داد.

پيام متن:

1.رهبر فرزانه انقلاب، هويت‏يابي، انگيزش و هيجان و پرسشگري را از جمله ويژگي‏هاي جواان مي‏شمارد و از آنها مي‏خواهد که حضرت علي عليه‏السلام را الگوي اعتقادي و رفتاري خويش قرار دهند.
2.غفلت از تهديدهايي که متوجه جوانان است، مي‏تواند به زيان کشور تمام شود.
منبع: ماهنامه طوبي
/خ