نو بهار است در آن کوش که خوشدل باشي
که بسي گل بدمد باز و تو در گل باشي
نوبهار جواني زيباترين فصل عمر انسان‏ها است که گل‏هاي رشد و بالندگي انسان در آن فصل مي‏شکفد.بزرگ‏ مرداني که قله‏هاي کمال را درهم نورديدند، بيشترين استفاده را از روزگار جواني خود کرده‏اند و گام‏هاي بلند زندگي خويش را در آن دوران برداشته‏اند. عالم رباني حضرت امام خميني از جمله افرادي بود که هم خود بيشترين بهره را از جواني خويش برد و هم ديگران را از استفاده بهتر از جواني توصيه مي‏فرمود؛ يکي از ياران امام خميني مي‏گويد: ماه شعبان خدمت امام رسيدم مفاتيح دستشان بود و مي‏خواستند دعاهاي مخصوص ماه شعبان را بخوانند تا رفتم دستشان را ببوسم که مرخص شوم، فرمودند: «هر کاري که مي‏خواهي بکني در جواني بکن، در پيري بايد بخوابي و ناله کني.»
به تعبير مولي‏الموحدين اميرالمؤمنين عليه‏السّلام دو چيز است که جز کسي که آن را از دست داده، قدرش را نمي‏داند: جواني و تندرستي.
آن پير فرزانه اهميت تکامل در جواني را به فرزند خود حاج احمد آقا چنين متذکر مي‏شوند: پسرم تا نعمت جواني را از دست نداده‏اي فکر اصلاح خود باش که در پيري همه چيز را از دست مي‏دهي يا يکي از مکايد شيطان که شايد بزرگ‏ترين آن باشد که پدرت بدان گرفتار بوده و هست، ـ مگر رحمت حق تعالي دستگير او باشد ـ استدراج است.
در جواني شيطان باطن که بزرگ‏ترين دشمنان اوست، او را از فکر اصلاح خود باز مي‏دارد و اميد مي‏دهد که وقت زياد است، اکنون فصل برخورداري از جواني است و هر آن و هر ساعت و هر روز که بر انسان مي‏گذرد درجه درجه او را به وعده‏هاي پوچ از اين فکر باز مي‏دارد تا ايام جواني را از او بگيرد و آن گاه که جواني رو به تمام است او را به اميد اصلاح در پيري سرخوش مي‏کند... .
به تعبير حافظ:
دلا چو پير شدي حسن و نازکي مفروش
که اين معامله در عالم اسباب رود

علت اهميت جواني در تکامل انسان

هر تغيير روحي نيازمند اراده قوي و عزم راسخ است و فتح قله‏هاي بلند کمال فقط در سايه چنين عزم و اراده‏اي امکان‏پذير است و چنين اراده محکم و استواري فقط در ايام جواني به دست مي‏آيد. از سوي ديگر در دوران جواني هنوز اخلاق فاسد و عادت‏هاي زشت در وجود انسان ريشه ندوانده و به کمک عزم و اراده جواني قابل زوال است بر خلاف پيري که اراده جواني رو به ضعف مي‏رود و ريشه‏هاي اخلاق فاسد و عادت‏هاي زشت در وجود او راسخ مي‏شود. امام خميني در اين رابطه چنين فرموده‏اند: «بر جوان‏ها حتم و لازم است که تا فرصت جواني و صفاي باطني و فطرت الهي باقي و دست نخورده است، درصدد تصفيه و تزکيه برآيند و ريشه‏هاي اخلاق فاسد و اوصاف ظلمانيه را از قلوب خود برکنند که با بودن يکي از اخلاق زشت و ناهنجار، سعادت انسان در خطر عظيم است.
و نيز در ايام جواني اراده و تصميم انسان، جوان است و محکم از اين جهت نيز اصلاح براي انسان آسان‏تر است، ولي در پيري اراده سست و تصميم، پير است، چيره شدن بر قوا مشکل‏تر است.

تأسف بر ايام جواني

يکي از سخت‏ترين امور آن است که انسان، ايام جواني خود را به بطالت گذراند و از ياد حضرت دوست غافل باشد و از کاروان انسانيت به دور مانده در پيري به ياد ايام از دست رفته ناله سر دهد که:
افسوس که عمري پي اغيار دويديم
از يار بمانديم و به مقصد نرسيديم
سرمايه ز کف رفت و تجارت ننموديم
جز حسرت و اندوه متاعي نخريديم
حضرت امام خميني در يکي از نامه‏هاي خود با تذکر اين نکته مي‏فرمايند:
«بدان که يک روز... همچون من عقب مانده از قافله عشاق دوست، خداي نخواسته بار سنگين تأسف را به دوش مي‏کشي، پس از اين پير بينوا بشنو که اين بار را به دوش دارد و زير آن خم شده است، به اين اصطلاحات که دام بزرگ ابليس است بسنده مکن و در جست‏وجوي او جل و علا باش. جواني‏ها و عيش و نوش‏هاي آن بسيار زودگذر است که من خود همه مراحلش را طي کردم و اکنون با عذاب جهنمي آن دست به گريبانم و شيطان دروني دست از جانم بر نمي‏دارد تا - پناه به خداي تعالي - آخر ضربه را بزند، ولي يأس از رحمت واسعه خداوند خود از کبائر عظيم است و خدا نکند که معصيت کاري مبتلاي به آن شود.» حضرت اميرالمؤمنين علي عليه‏السلام نيز در مناجات خود باحق تعالي چنين زمزمه مي‏فرمايند:
الهي و قد اَفْنَيتُ عمري في شِرّةِ السّهوِ عنک و اَبْلَيْتُ شَبابي في سَکْرَةِ التَّباعد مِنک فلم اَسْتَيْقِظْ ايَّام اغتراري بکَ وَ رُکوُني الي سبيل سَخَطِکَ؛ بارالها! عمر را در حرص و آز شديد و غفلت از تو تباه ساختم و جواني‏ام را در مستي بعد و دوري از تو فرسودم و در روزگار دليري و گستاخي به تو و قرار گرفتن در راه خشم تو، بيدار نشدم.
به گفته خواجه حافظ شيرازي:
عمر بگذشت به بي‏حاصلي و بوالهوسي
اي پسر! جام مِيَم ده، که به پيري برسي
کاروان رفت و تو در خواب و بيابان در پيش
وه که بس بي‏خبر از غلغل بانگ جرسي
بال بگشا و صفير از شجر طوبي زن
حيف باشد چو تو مرغي که اسير قفسي
منبع: ماهنامه گنجينه
/س