تعريف اعتياد:

تعريف اعتياد از تعريف معتاد جدا نيست و معتاد به انساني اطلاق مي شود که از طرق مختلف (خوردن – تزريق- دود کشيدن و...) يک يا چند ماده از مواد مخدر را به طور مداوم مصرف مي کند و در صورت قطع اين عمل با مشکلات جسمي ، رواني و رفتاري به تنهايي و يا با هم روبه رو مي گردد . (3)

اعتياد و جوانان :

آنچه مسلم است دلايل اعتياد بسيار پيچيده است و از فرهنگي به فرهنگ ديگر و از کشوري به کشور ديگر تفاوت مي کند . آنچه که تقريبأ همگاني است در بين جوانان بيشتر جامعه ها ديده مي شود ، مصرف مواد مخدر به منظور برطرف کردن اضطراب و افسردگي است . به اين نکته بايد توجه داشت که احتمال دارد خود والدين نيز کم وبيش دچار يک افسردگي يا اضطراب نهفته باشند که با مکانيسم هاي دفاعي صحيحي با آن روبه رو مي گردند ولي معمولأ به نشانه هاي اضطراب وافسردگي در فرزندان جوان خود کمتر توجه مي کنند . درصورتي که جوانان به علت نا آگاهي به جاي استفاده از مکانيسم هاي دفاعي موجود در از بين بردن ناراحتي شان به دنبال يک راه حل فوري ومعجزه آسا مي گردند که اضطراب ويا افسردگي خود را برطرف کنند که معمولأ در اين گونه موارد به وسيله ي دوستان هم سن وسال شان مواد مخدر به آنان معرفي مي گردد . البته بايد متذکر شد که فقط يک شخصيت فکري مضطرب ويا افسرده نيست که دچار اعتياد مي گردد ، بلکه ساير جوانان نيز ممکن است بدين مشکل گرفتار آيند . (2)

اعتياد وخانواده :

خانواده را ميتوان جايگاهي دانست که اعضاي آن دريک تعامل پيچيده بسياري از الگو هاي رفتاري – عاطفي وهيجاني خود را با يکديگر مبادله نموده وبه انتقال حالات ونشانه ها وحسا سيت هاي خود مي پردازند . براساس ديدگاه هاي غالب در روانشناسي خانواده، سازمان رواني و شخصيتي فرد در درون خانواده شکل گرفته وبه رشد وکمال مي رسد. از اين نظر خانواده را جايگاه اوليه ي يادگيريها وخواستگاه بسياري از تنش ها ، ناکامي ها،موفقيت ها وانحرافات دانسته ويکي از عمده عوامل موثر در شرايط اعتيادزا قلمداد مي نمايند .
بي ترديد معتاد بودن يکي از والدين ويا هر دو اين صور را در فرزندان به وجود مي آورد که اعتياد يک عمل عادي بوده وجزئي از روند رشد وبزرگسالي محسوب مي شود . در اغلب خانواده هايي که اعتياد يکي از والدين را آلوده کرده، خواه ناخواه آشنايي با استعمال مواد مخدر سريع تر صورت گرفته وجو تناقض آميز خانواده، گرايش به مواد مخدر را تسهيل مي نمايد. روان شناسان تاکيد مي کنند که نگرش ورفتار والدين عامل مهمي در گرايش فرزندان به مواد مخدر هستند . (1)

عوامل زمينه ساز اعتياد :

1- عوامل مخاطره آميز فردي
2- عوامل مخاطره آميز بين فردي و محيطي
3- عوامل مخاطره آميز اجتماعي

عوامل مخاطره آميز فردي :

1- دوره نوجواني : مخاطره آميزترين دوران زندگي از نظر شروع به مصرف مواد مخدر دوره نوجواني است .
2- ژنتيک : برخي از عوامل مخاطره آميز فردي تحت تاثير ژنتيک هستند مانند برخي اختلالات شخصيتي و رواني و عملکرد نا مناسب تحصيلي ناشي از اختلالات يادگيري .
3- صفات شخصيتي : مانند : عدم پذيرش ارزش هاي سنتي و رايج – پرخاشگري شديد – نياز شديد به استقلال – اعتماد به نفس پايين و... .
4- اختلال هاي رواني : عمومأ 70 درصد با اعتياد اختلال هاي روان پزشکي نيز وجود دارد . شايع ترين تشخيص ها عبارتند از : افسردگي اساسي – اختلال شخصيت ضد اجتماعي – فوبي – اختلال وسواسي جبري – اسکيزوفرني .
5- نگرش مثبت به مواد : مانند : کسب بزرگي و تشخيص – رفع دردهاي جسمي و خستگي – کسب آرامش رواني .
6- موقعيت هاي مخاطره آميز فردي : مثل تحت خشونت قرار گرفتن در کودکي – ترک تحصيل – بي سرپرستي يا بي خانماني – فرار از خانه و...
7- تاثير مواد بر فرد : اگر پس از مصرف در اولين بار، لذت يا خاطره خوشي براي فرد ايجاد شود فرد براي مصرف مجدد تشويق مي شود . (3)

عوامل مخاطره آميز بين فردي و محيطي :

1- عوامل خانوادگي : غفلت از فرزندان – وجود الگوي نامناسب در خانواده – وجود خانواده هاي آشفته .
2- دوستان مصرف کننده : 60 درصد موارد اولين مصرف به دنبال تعارف دوستان رخ مي دهد .
3- مدرسه : بي توجهي به مصرف مواد – فقدان قوانين محدودکننده – استرس هاي شديد تحصيلي .
4- محل سکونت : فقدان ارزشهاي مذهبي و اخلاقي – شيوع خشونت واعمال خلاف – وفور مشاغل کاذب و... . (3)

عوامل مخاطره آميز اجتماعي :

1- فقدان قوانين جدي بر ضد مواد مخدر.
2- بازار مواد ، هر چه مواد بيشتر باشد مصرف کننده هم بيشتر مي شود .
3- مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعي .
4- کمبود امکانات تفريحي ، فرهنگي ورزشي .
5- عدم دسترسي به سيستم هاي خدماتي – حمايتي – مشاوره اي و درماني .
6- توسعه صنعتي جامعه ، مهاجرت ، کمبود فرصت هاي شغلي و محروميت .
7- عوامل اقتصادي – اجتماعي . (3)

دلايل گرايش به مصرف مواد مخدر :

از جمله عوامل و دلايلي که منجر به گرايش به مصرف مواد مخدر مي شوند عبارتند از :
1- عدم آگاهي از عواقب مصرف
2- رفع برخي بيماريها
3- افسردگي و بيماريهاي روحي – رواني
4- حس کنجکاوي
5- فشار ناشي از مسائل اقتصادي مثل نداشتن شغل و بيکاري
6- وجود فرد معتاد در خانه
7- وجود فرد معتاد در محيط کار
8- دسترسي آسان به مواد مخدر(3)
يکسري موارد نيز به عنوان مهم ترين علل گرايش نوجوانان به مواد مخدر شناسايي شده اند :
1- احساس تنهايي
2- فقدان کنترل وتوجه والدين
3- سخت گيري و کنترل بيش از حد والدين
4- آشفتگي يا از هم پاشيدگي ساختار خانواده
5- کمبود اعتماد به نفس و احترام به خود
6- فشار همسالان و دوستان
7- عدم احساس مسئوليت در قبال اعمال شخصي
8- فشارهاي ا جتماعي و نبود تفريحات سالم و متنوع و جو مشارکت
9- وجود فاصله طبقاتي بسيار در سطح جامعه
10-کنجکاوي و هيجان طلبي
11-خود نمايي
12-مشکلات هيجاني
13-وجود مشکل در مدرسه (3)
منابع:
1- گلپرور ، محسن . آتش پور ، سيد حميد . آقايي ، اصغر: روانشناسي اعتياد ، چاپ اول ، پاييز 1382
2- فرجاد ، محمد حسين : اعتياد ، چاپ اول ، بهار 1374
3- مديريت تحقيقات وپژوهش معاونت امر به معروف و نهي از منکر نيروي مقاومت بسيج : راهنماي خانواده در پيشگيري ومقابله با مواد مخدر ، چاپ اول ، تابستان 1386
4- مساواتي آذر ، مجيد: آسيب شناسي اجتماعي ايران (جامعه شناسي انحرافات ) ، چاپ اول ، فروردين 1374
5- محمدي نيا ، اسد الله : هديه محمدي، چاپ دوم ، زمستان 1385
/خ