پيش زمينه

آسيب هاي صورت و بخصوص شکستگي هاي آن اهميت زيادي دارند چرا که مي توانند تهديد کننده حيات باشند. شکستگي هاي استخوانهاي صورت در ورزشکاران علل مختلفي دارند : تماس و برخوردهاي شديد بين ورزشکاران (مشت, آرنج و سر ) اصاب توپ به صورت ( شکستگي بيني ), افتادن روي زمين يا تشک ورزشي ( کشتي و ژيمناستيک ). اغلب آسيبهاي ورزشي ناحيه صورت جزئي هستند اما اين پتانسيل که مي تونند عوارض شديد ايجاد کنند را بايد همواره در نظر داشت لذا بررسي سريع و همه جانبه آسيبهاي صورت هر چند جزئي لازم است. صدمات صورت مي تواند در همراهي با صدمات گردن يا سر باشد و آنها را هم بايد بررسي نمود. اغلب شکستگي هاي صورت نيازمند اعمال نيروي قوي به صورت است. نيروي لازم براي ايجاد شکستگي در نواحي مختلف صورت به شرح زير است:
بيني : g 30
استخوان گونه : g 50
استخوان فک تحتاني : g 70
استخوان فک فوقاني : g 100
کاسه چشم : g 200

فرکانس

• طبق آخرين تحقيقات ( 2005 ) , 29-3% از آسيبهاي صورت و 42 ـ10% از شکستگي هاي صورت مرتبط با ورزش است.
• 11% از شکستگي هاي استخوان گونه ناشي از ورزش است.
• 32% از شکستگي هاي استخوان فک تحتاني ناشي از ورزش است.
• 75% از شکستگي هاي صورت در گونه , فک تحتاني و بيني رخ مي دهد.
• شکستگي بيني شايعترين شکستگي صورت بحساب مي آيد.

آناتومي کاربردي

• سينوس ناحيه پيشاني : هم ديواره قدامي و هم ديواره خلفي آن ( جلوي مغز ) مي تواند دچار شکستگي شود.
• کاسه چشم : کاسه چشم 7 استخوان ريز و درشت دارد. کاسه چشم يک ديواره خارجي يک ديواره داخلي و کف و سقف دارد. کف و لبه تحتاني کاسه چشم از ساير نقاط نازکتر است و لذا بيشترين شکستگي هاي کاسه چشم در اين بخش رخ مي دهد.
• بيني : توضيح اين بخش را در قسمت شکستگي بيني ملاحظه بفرمائيد.
• گونه : مثل بيني يک ناحيه برجسته صورت است و لذا بيشتر در معرض آسيب قرار دارد. اين بخش استخواني محکم و ضخيم است و لذا شکستگي آن نيازمند نيروي زيادي است و همين امر سبب مي گردد که در شکستگي هاي گونه آسيب ساختارهاي زير آن بعلت قوي بودن نيرو شايع است.
• فک فوقاني : فک فوقاني در زير کاسه چشم قرار دارد و دندانهاي فوقاني روي آن قرار دارد. شکستگي هاي آن مي تواند بصورت عرضي و در بالاي دندانها و زير بيني و يا همراه با آسيب بيني يا کف کاسه چشم باشد.
• فک تحتاني : فک تحتاني از يک قسمت مياني و دو تنه و دو زاويه فک و شاخ فوقاني شکل ميگيرد. شکستگي مي تواند در هر بخشي از آن رخ دهد در ضربات بوکس عمدتاً شکستگي در زاويه فک رخ مي دهد.

بيومکانيک ورزشي

بطور کلي شکستگي هاي صورت در ورزشکاران در نتيجه ضربات مستقيم شديد يا با سرعت بالا به يک ناحيه کوچک از صورت رخ مي دهد مثل اصابت توپ به صورت. در ورزشهايي که در آنها تماس بين افراد زياد است نيز احتمال آسيب و شکستگي صورت بالاست ( فوتبال, بسکتبال, ورزشهاي رزمي, بوکس) استفاده از محافظ دندان و صورت مي تواند به کاهش صدمات صورت بيانجامد.

شرح حال

در شکستگي هاي صورت بخاطر شديد بودن ضربات اول بايد علائم حياتي ورزشکار چک شود. در صورت پايدار بودن علائم حياتي ( فشار خون, نبض, سطح هوشياري ) به شرح حال جزئيات مي پردازيم.
• شکستگي سينوس پيشاني :
- اصابت ضربه به ناحيه فوقاني کاسه چشم يا پيشاني فرد.
- احتمال دارد فرد دچار بي حسي در ناحيه بالاي کاسه چشم يا پيشاني همان طرف باشد.
• شکستگي کاسه چشم :
- شرح حال اصابت يک جسم بزرگتر از قطر کاسه چشم به آن ( مثل مشت يا توپ بسکتبال )که منجر به آسيب کاسه چشم شده باشد.
- مي تواند قطعات شکسته استخواني وارد کاسه چشم شده و ساختارهاي چشمي را تحت فشار قرار دهد و يا سبب خونريزي چشم شود.
- احتمال شکايت از دو بيني مهم است.
• شکستگي بيني :
- ضربه به ناحيه بيني
- خونريزي بيني
- تغيير شکل بيني
• شکستگي گونه :
- ضربه آرنج يا چوب به ناحيه گونه
- انقباض شديد عضلات فک ( قفل شدن دهان )
- بي حسي در ناحيه گونه
• شکستگي فک تحتاني:
- بي حسي ناحيه فک
- درد فکي
- جابجايي واضح در قطعات شکسته
- عمدتاً در اثر اصابت مشت در بوکس يا حوادث موتوري
• شکستگي آرواره فوقاني :
- ضربه به وسط صورت يا بيني
- شکستگي همراه دنداني
- خونريزي دهاني
- آسيب همراه در بيني يا کاسه چشم دارد يا خير.

معاينه باليني

• شکستگي سينوس پيشاني :
- فرورفتگي قابل مشاهده يا قابل لمس در ناحيه مذکور
- شکستگي ديواره خلفي سينوس مي تواند علائم مغزي مثل کاهش سطح هوشياري بدهد.
• شکستگي کاسه چشم :
- ادم و کبودي در اثر آسيب چشم
- خونريزي زير ملتهمه
- دو بيني
- محدوديت در حرکات چشم به بالا و پائين.
- کاهش حس در لمس ناحيه زير کاسه چشم و روي گونه
- ورود هوا به زير پلک ( آمفيزم زير پوستي )
• شکستگي بيني :
- شواهد شکستگي شامل : خونريزي‏, حساسيت در لمس, تغيير شکل, انسداد راههاي هوايي بيني, کبودي دور چشم.
- معاينه ديواره بيني از نظر انحراف يا هماتوم ( لخته خون )
• شکستگي گونه :
- قفل شدن فک ( با دست دهان باز نمي شود )
- فرورفتگي ناحيه گونه
- کاهش حس در لمس ناحيه زير کاسه چشم
- در صورت وجود دو بيني آسيب همراه کاسه چشم ( کف کاسه چشم ) وجود دارد.
• شکستگي فک فوقاني :
- قطعه متحرک استخواني
- ناپايداري خط وسط صورت.
- شکستگي دندان
• شکستگي آرواره تحتاني:
- ارزيابي قدرت زبان با معاينه دهان
- معاينه فک از نظر جابجا شدن و حساسيت در لمس

تصويربرداري

- CT اسکن بهترين روش ارزيابي شکستگي هاي ناحيه صورت است.
- در شکستگي سينوس پيشاني , عکس راديوگرافي ساده PA و Lateral
- در شکستگي سينوس پيشاني عکس CT اسکن با برش 2 ميلي متري بهترين روش براي بررسي شکستگي هاي ديواره خلفي است.
- در شکستگي کاسه چشم : CT در مقاطع Axial و Coronal . وجود بيرون زدگي محتويات کاسه چشم به داخل سينوس فک فوقاني در CT و يا يک ناحيه روشن در عکس راديوگرافي, شکستگي کف کاسه چشم را مطرح مي سازد.
- در شکستگي گونه اي: CT اسکن در محورهاي axial و coronal بهترين روش است.
- در شکستگي فک فوقاني : CT عالي است و ارزيابي راديوگرافيک اين نوع استخوان مشکل است.
- در شکستگي فک تحتاني : بهترين روش Panoramic Radiography است. اگر نشد از راديوگرافي در وضعيت هاي مايل چپ و راست, PA و نماي Towne استفاده مي شود.

درمان

• شکستگي سينوس پيشاني :
در نوع شکستگي ديواره خلفي ارزيابي براي طراحي لازم است. اما در شکستگي ديواره قدامي مي توان تامل کرد و پس از بررسي کافي با معاينه و راديوگرافي يا CT تصميم گرفت.
• شکستگي کاسه چشم :
در فاز حاد بايد سر را بالا نگه داشت و از ضد دردها استفاده نمود, در صورت وجود دو بيني بيش از 2 هفته بايد جراحي صورت گيرد.
• شکستگي بيني :
اول هدف کنترل خونريزي بيني و کاهش درد است. در صورت نياز بهترين زمان براي جراحي بيني 2-1 ساعت اول است اگر نشد بعد از فروکش کردن تورم در حدود 5-4 روز بعد بايد صورت گيرد.
• شکستگي گونه :
جراحي باز و ثابت کردن استخوانها به هم روش استاندارد است.
• شکستگي فک تحتاني :
جراحي باز و ثابت کردن استخوانها به هم روش استاندارد است.
•شکستگي فک تحتاني :
عمدتاً نيازمند بستري و جراحي اند.

بازگشت به تمرين

• در صورت آسيب بينايي تا زماني که اصلاح نشده نبايد شروع به تمرين ورزشي نمود.
• در صورت ترميم ناکافي استخواني حتماً براي ورزش بايد از محافظ صورت استفاده گردد.
• حمايت روحي مناسب ورزشکار تا دچار ترس از بازگشت به رقابت بخاطر آسيب ديدن پيدا نکند
منبع: موسسه طب ورزش
/خ