جنبه‏هاي مختلف زندگي امام خميني(رحمت الله عليه) الگوي مناسبي براي کساني است که مي‏خواهند در عصر تحول و فن‏آوري براساس دستورات اسلامي حرکت کنند. زندگي مشترک آن امام فرزانه نيز داراي برجستگي‏ها و نقاط روشني است که مي‏تواند چراغي فرا روي تمام خانواده‏ها مخصوصا زوج‏هاي جوان باشد.
در اين گفتار مختصر برآنيم تا برخي از ويژگي‏ها و الگوهاي رفتاري زندگي مشترک امام خميني(رحمت الله عليه) رحمه‏الله را بررسي کنيم.

1. تواضع در برابر همسر

يکي از اصول اخلاقي که در زندگي مشترک اهميت دارد آن است که زن و شوهر نسبت به همديگر متواضع باشند. پيامبر اکرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله وسلم در حديثي فرموده‏اند: «افضل الناس من تواضع عن رفعةٍ؛ با فضيلت‏ترين مردم کسي است که در اوج بزرگي و برتري بر ديگران تواضع داشته باشد».
اين حديث شريف بيانگر آن است که تواضع از سوي بزرگان و صاحبان مقام و منصب بسيار لازم و شايسته است. چنانچه نقل است که پيامبر بر زمين مي‏نشست و بر زمين چيز مي‏خورد و گوسفند به دست خود مي‏بست و اگر مملوکي او را دعوت مي‏کرد اجابت مي‏کرد.
تکلف گر نباشد خوش توان زيست
تعلق گر نباشد خوش توان مرد
در زندگي امام خميني(رحمت الله عليه) رحمه‏الله نيز مي‏بينيم که اين شخصيت الهي با وجود اينکه رهبر کشور بودند، در زندگي مشترکشان با خانواده خويش بسيار متواضعانه رفتار مي‏کردند.
ايشان هيچ گاه در منزل به اهل خانه امر و نهي نمي‏کردند، کارهاي شخصي خود را شخصا انجام مي‏دادند. ايشان براي يک ليوان آب به کسي فرمان نمي‏دادند و همواره احترام خاصي براي همسرشان قائل بودند ايشان هرگاه به مجلسي وارد مي‏شدند به همگان سلام مي‏کردند وحتي اهل منزل ايشان نيز کمتر مي‏توانستند دراين کار از امام پيشي بگيرند. در شب‏هاي غير ماه رمضان که قرار نبود کسي روزه بگيرد، ايشان هيچ کس را بيدار نمي‏کردند. خودشان سماور را روشن مي‏کردندو چاي درست مي‏کردند و معمولاً يک تخم مرغ، سحري ايشان بود.

2. احترام زن و شوهر به همديگر

حفظ ارزش انساني از اصول اخلاقي است که در هر محيط و شرايطي بايد اجرا گردد. رعايت اين صفت اخلاقي در محيط خانواده بسيار ضروري است؛ زيرا زن و شوهر همواره با هم در ارتباط هستند و احترام دوسويه ميان اين دو نفر باعث پايداري و شيرين شدن زندگي آنها مي‏شود. علاوه بر اين اگر زن و شوهر نسبت به همديگر با احترام رفتار کنند، فرزندان آنها هم از پدرومادر الگو مي‏گيرندو به تدريج اين خصلت در آنها نيز ايجاد مي‏گردد و هم به پدرو مادراحترام مي‏گذارند و هم در زندگي آينده خود و در ارتباط با ديگران برخورد محترمانه خواهند داشت.
در زندگي معصومين عليهم‏السلام به ويژه در زندگي مشترک حضرت زهرا عليهاالسلام و حضرت علي عليه‏السلام اين نکته اخلاقي بسيار قابل مشاهده است. حضرت فاطمه عليهاالسلام خطاب به همسر خويش اميرالمؤمنين عليه‏السلام چنين فرموده‏اند:
اي ابالحسن من از خداي خود شرم دارم که تو را در چيزي که توانش را نداري به زحمت بيندازم!
اين حديث شريف بيانگر اين مطلب است که حضرت فاطمه نسبت به همسرش درکلام و هم در عمل نهايت ادب و احترام را رعايت مي‏فرمودند. نمونه بارز اين احترام را در زندگي پربارحضرت امام رحمه‏الله مي‏بينيم که نسبت به همسر خودش محترمانه برخورد مي‏کردند و همسر ايشان مي‏گويد:
حضرت امام به من خيلي احترام مي‏گذاشتند و يادم مي‏آيد که يک روز به دخترانش ـ صديقه و فريده ـ که از پشت بام به منزل همسايه رفته بودند، اعتراض کردند و گفتند: درآن خانه مرد نامحرم بوده است و از اين بابت نگران بودند. ولي من گفتم: کسي آنجا نبوده است و ايشان ديگر هيچ نگفتند. امام در اوج عصبانيت هرگز بي‏احترامي و اسائه ادب نمي‏کردند. هميشه در اتاق جاي بهتر را به من تعارف مي‏کردند، تا من نمي‏آمدم سر سفره غذا خوردن را آغاز نمي‏کردند و هرگز حاضر نبودند که در خانه کار کنم.

3. ساده زيستي درزندگي مشترک

زندگي حضرت فاطمه و حضرت علي عليهم‏السلام الگو و نمونه بارز سادگي و بدون تجمل است. روزي حضرت فاطمه به پدر بزرگوارش مي‏فرمايد:
اي رسول خدا سلمان از سادگي من تعجب نمود سوگند به خدايي که تو را مبعوث فرمود مدت پنج سال است فرش خانه ما پوست گوسفندي است که روزها بر روي آن شترمان علف‏مي‏خورد و شب‏ها بر روي آن مي‏خوابيم و بالش ما چرمي است که از ليف خرما پر شده است.
اين احاديث راه عملي ساده زيستن را نشان مي‏دهند و ما را به اين امر توجه مي‏دهند که در زندگي مشترک به کم قانع باشيم و سعي در تجملي ساختن زندگي نداشته باشيم.
نقل است که درمنزل امام خميني(رحمت الله عليه) رحمه‏الله در نجف يک فرش قديمي بودکه روزي آن را شسته و روي پشت بام پهن کردند. وقتي آن را پايين آوردند وسط فرش پاره شد، خانم امام که اين وضع را ديد به امام گفت: آقا! اجازه مي‏دهيد اين فرش را بفروشيم و به جاي آن فرش نو بخريم؟ امام با همه احترامي که براي همسرشان قائل بودند جواب منفي دادند و فرمودند فرش را بدوزيد در اتاق پهن کنيد.

4. همکاري و همياري در کارهاي خانه

زندگي مشترک يک کار گروهي محسوب مي‏شود که اگر همکاري مناسبي بين زن و شوهر نباشد کارها به خوبي صورت نمي‏گيرد. در فرهنگ اسلامي کار مرد در خانه و کمک او به همسر بسيار ارزشمند تلقي شده است. حضرت علي عليه‏السلام در خانه به همسرشان کمک مي‏کردند. روزي حضرت فاطمه عليهاالسلام به پدرشان فرمودند: يا رسول اللّه‏: هر دو دستم به علت آردکردن گندم با آسياب دستي ورم کرده و زخم شده است، ديشب تا صبح به آرد کردن گندم مشغول بودم و علي عليه‏السلام فرزندانم حسن و حسين را نگهداري مي‏کرد.
در زندگي مشترک امام خميني(رحمت الله عليه) رحمه‏الله هم همکاري در کارهاي منزل بسيار برجسته و قابل توجه است. خانم حضرت امام رحمه‏الله مي‏گويد چون بچه‏هايشان شب‏ها خيلي گريه مي‏کردند و تا صبح بيدار مي‏ماندند امام شب را تقسيم کرده بودند؛ يعني مثلاً دو ساعت خودشان از بچه نگهداري مي‏کردند و خانم مي‏خوابيدند و دوساعت خود مي‏خوابيدند و خانم بچه‏ها را نگهداري مي‏کرد.

5. امانتداري و رازداري

يکي از عوامل مهم که در تحکيم و قوام هر خانواده نقش مؤثري دارد، امانت داري و رازداري بين زن و شوهر است. آنچه زن وشوهر از همديگر مي‏دانند رازهايي است که در حفظ آن بايد تلاش کرده و بدون رضايت ديگري آن را بازگو نکنند.
هر گاه تو را دوست کند محرم راز
از دل به زبان و لب ميار آن را باز
هر يک از زوجين بايد ديگري را امين رازها و امانت‏هاي خود بداند و از خيانت وي در امانت آسوده خاطر باشد
چون امانت کسي نکو دارد
کيمياي سعادت او دارد
نمونه بارز اين صفت اخلاقي را در زندگي خصوصي امام خميني(رحمت الله عليه) رحمه‏الله مي‏بينيم و متوجه مي‏شويم که اعتماد و اطمينان حضرت امام رحمه‏الله به همسرشان بسيار زياد بود. فرزند ايشان نقل کرده: هنگام تبعيد امام به ترکيه مهر خودشان را که حساس‏ترين و مهم‏ترين چيزها براي يک روحاني سرشناس محسوب مي‏شود به همسرشان سپردند. ايشان بدون آنکه به ما يا ديگران حرفي دراين مورد بگويد از آن نگهداري کردند تا وقتي که امام از ترکيه به نجف مشرف شدند، ازآنجا پيغام کتبي فرستادند که مهر را توسط فردي که نامش را درآن پيغام ذکر کرده بودند به نجف ارسال دارند و تازه متوجه شديم که حضرت امام رحمه‏الله چنين امانت سنگيني را به همسرشان سپرده‏اند.

6. صبر و شکيبايي

هر زندگي به صورت طبيعي با مشکلات و شکست‏ها و فراز و نشيب‏هايي روبه رو مي‏شود و در اين تلخي‏ها و مشکلات اگر زن و شوهر صبر و شکيبايي نداشته باشند، زندگي برايشان بسيار مشکل و تلخ مي‏شود و صفا و صميميت بين آنها هم از بين مي‏رود. آنها بايد مشکلات را يک امتحان الهي بدانند و با متانت آن را تحمل کنند تا زندگي براي آنها گوارا گردد.
حضرت فاطمه عليهاالسلام به پيامبر اکرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله مي‏فرمايند:
پدر جان! صبح کرديم در حالي‏که چيزي در خانه ما نيست تا رفع گرسنگي نماييم و ما در هر حال خداي بزرگ را سپاسگزاريم.
بود صبر بار درخت کمال
ز بي صبري آيد بسي اختلال
در زندگي امام مي‏بينيم که امام و همسرش در برابر مشکلات و سختي‏هايي که داشتند چقدر مقاوم بودند، به عنوان نمونه در قضاياي 15 خرداد 1342 هنگامي که حضرت امام را دستگير کردند اين زن قهرمان با کمال خونسردي مديريت داخل منزل را عهده‏دار گشت و به زناني که از شدت ناراحتي بيهوش مي‏شدند دلداري مي‏داد.

7. خانه‏داري

در دنياي ما چيزي که بي‏اهميت شده است خانه‏داري است. بسياري از خانم‏ها خانه‏داري را کاري بي‏ارزش تلقي مي‏کنند و ترجيح مي‏دهند که بيشتر اوقات خود را در کارهاي خارج از منزل مشغول کنند و خود را از ثواب خانه داري محروم سازند، ولي بايد توجه داشته باشيم که آنچه براي يک زن نمونه ارزش دارد، اين است که به بچه‏داري و شوهرداري و کارهاي منزل بپردازد.
روايت شده پيامبر اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله از ياران خود پرسيد: در کدام لحظه، زن به خدا نزديک‏تر است؟
پاسخ مناسبي مطرح نشد تااينکه حضرت زهرا عليهاالسلام سؤال پدر را شنيد و پاسخ داد: آن لحظه‏اي که زن در خانه خود مي‏ماند و به امور زندگي و تربيت فرزندان مي‏پردازد به خدا نزديکتر است. امام خميني(رحمت الله عليه) همواره به نقش مادر در محيط خانه تذکر داده و گاهي که اطرافيان به امام مي‏گفتند چرا زن بايد در خانه بماند؟ جواب مي‏دادند: خانه را دست کم نگيريد. تربيت بچه‏ها کم نيست اگر کسي بتواند فردي را پرورش دهد خدمت بزرگي به جامعه کرده است. عاطفه در زن قوي‏تر است و قوام و دوام خانواده براساس محبت مي‏باشد.

8. تربيت فرزند

فرزند صالح بهترين ثمره يک زندگي است. آنچه براي يک پدر و مادر اهميت دارد. اين است که نسبت به تربيت فرزندان خود توجه خاصي داشته باشند و در تربيت آنها کوشا باشند، مشکلات زندگي و مشغله کاري آنها باعث نشود که از توجه به تربيت آنها غافل شوند. «پيامبر گرامي اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرموده‏اند:
فرزند صالح، گلي از گل‏هاي بهشت است. پس لازم است که پدرو مادر در شادابي و شکوفايي گل‏هاي آسماني خانه کوشاباشند.
امام خميني(رحمت الله عليه) در مورد تربيت فرزندحساسيت و دقت فراواني داشتند.
ايشان به يکي از فرزندان خود که از شيطنت بچه خود گله مي‏کرد مي‏گفتند: من حاضرم ثوابي را که از تحمل شيطنت او مي‏بري باثواب تمام عبادات خودم عوض کنم و عقيده داشتند که بچه بايد آزاد باشد، تا وقتي که بزرگ شد آن وقت بايد برايش حدي تعيين کنند. همچنين فرمودند: با بچه‏ها رو راست باشيد تا آنها هم رو راست باشند، الگوي بچه پدرو مادر هستند. اگر بابچه درست رفتار کنيد بچه‏ها درست بار مي‏آيند. هر حرفي را که با بچه‏ها زديد به آن عمل کنيد.
منبع: ماهنامه گنجينه
/خ