نويسنده: رسول جعفريان
درباره مورخان و آثار تاريخى آنها، كارهاى فراوانى شده است. نخستين فهرست موجود از اسامى مؤلفان مسلمان در انواع رشته هاى اين دانش، درالفهرست ابن نديم آمده است. مقاله سوم اين فهرست، به شرح حال و آثار اخباريان و مورخان نسب شناسان اختصاص يافته است،گرچه در مقالات ديگر آن نيز مى توان از برخى ديگر از مورخان و آثارشان سراغ گرفت. ابن نديم،به دليل داشتن شغل ورّاقى با بسيارى از كتاب ها آشنايى داشته و با دقت ودرايت كافى به تدوين اين اثر سترگ دست يازيده است.اكنون بسيارى از آگاهى هاى ما درباره كتاب هاى تاءليف شده تا قرن چهارم، تنها و تنها مديون اين كتاب است.
در فهرست نجاشى كه رجال النجاشى نام گرفته، اسماى مؤلفان شيعى به ترتيب الفبايى و نه موضوعى آمده و نام بسيارى از آثار آنها در زمينه هاى مختلف و از جمله تاريخ آمده است. همينطور الفهرست شيخ طوسى ومعالم العلماء از ابن شهر آشوب .بايد توجه داشت كه نخستين چاپ آثار مهم و معروف تاريخى مسلمانان، در اروپا، به ويژه هلند و آلمان و پاريس انجام شده است.
در حال حاضر، مفصل ترين كار موجود، كتاب چهار جلدى مصطفى شاكر با عنوان تاريخ العربى والؤ رخون است كه بيشتر به صورت مرور، از مورخان و آثار آنها سخن گفته است.
در فارسى نيز كارهايى به ويژه درباره آثار تاريخى فارسى نشر شده است.نمونه آن كتاب تاريخ نگاران ايران از پرويز اذكائى است كه بخش يكم آن به چاپ رسيده است.
يادآورى دو نكته ضرورى است. نسخت آن كه بنا در اين کتاب معرفى تواريخى است كه به نوعى مشتمل بر حوادث تاريخ صدر اسلام، يعنى سه قرن نخست اسلامى است.طبعا در همين زمينه هم، معرفى همه كتابهايى كه مى تواند به نوعى در شمار منابع تاريخى درآيد، در دستور كارنبوده است.
نكته دوم آنكه، بحث كتاب به طور موضوعى، تاريخنگارى نيست، بلكه در درجه نخست منابع تاريخ اسلام است. به همين دليل، مباحث علمى تاريخ نگارى كه روزنتال به تفصيل درباره آنها گفته، در اينجا نيامده است.
شايد يكى از ويژگيهاى عمده اين اثر، آن باشد كه براى نخستين بار، سهم شيعه را نيز در تاريخ نگارى تا اندازه اى آورده است.اين كار به دوصورت انجام شده.نخست در سيرى كه بر زندگى مورخان شده،از برخى مورخان امامى سخن به ميان آمده و ديگر آنكه در مواردى نيز به صورت مستقل از فعاليت مورخان شيعه بحث شده است.
متن کتاب "  منابع تاريخ اسلام "
/خ