منابع خانواده زمان، درآمد، فضاي زندگي و ... است. از آن‌جا که منابع خانواده محدود است، تهيه تمام کالاها و خدمات مورد نياز خانواده ممکن نيست.
هر سال اسفند و فروردين، ماه‌هائي است که خانواده‌ها هزينه‌هائي بيشتر از بقيه ايام سال دارند. آئين نوروز رسم و آدابي دارد که زندگي را تازه مي‌کند اما اين آئين هزينه‌آور است. با اين حال بايد بر انجام آداب پافشاري کرد. خريد شب عيد، سفرهاي نوروزي و ... اگر دقيق و درست و با رعايت اصول اقتصادي انجام شود براي هر خانواده‌اي شيرين خواهد بود و هزينه‌هايش هم بر زندگي خانواده‌ها سنگيني نخواهد کرد. اين مسئله‌اي است که در قالب رعايت اقتصاد خانواده قادر به مراعات آن خواهيم بود. اقتصاد خانواده را مي‌توان چگونگي سازماندهي و مديريت منابع خانواده تعريف کرد. منابع خانواده زمان، درآمد، فضاي زندگي و ... است. از آن‌جا که منابع خانواده محدود است، تهيه تمام کالاها و خدمات مورد نياز خانواده ممکن نيست. پس بايد از ميان خواست‌هاي خود انتخاب به عمل آورد. انتخاب قلب اقتصاد است. انتخاب از ميان خواسته‌هاي مختلف با توجه به هزينه‌ها، وظيفه اصلي اقتصاد خانواده است. اقتصاد خانواده به دنبال بهترين انتخاب مي‌گردد و بهترين انتخاب براي خانواده، انتخابي است که بيشترين رضايت خاطر را براي بيشتر اعضاء خانواده به بار آورد. اقتصاددانان به‌جاي رضايت خاطر، از يک اصطلاح علمي به اسم مطلوبيت استفاده مي‌کنند.
آنها مي‌گويند بيشترين مطلوبيت با توجه به شرايط هر خانواده و ميزان درآمدها، متفاوت است. پس در انتخاب از ميان خواسته‌ها، حفظ اعتدال مهم است. براي اين‌که از بين خواسته‌هاي خود، دست به انتخاب بزنيد:
1) فايده‌ها را محاسبه کنيد.
2) هزينه‌ها را برآورد کنيد. در نظر داشته باشيد هزينه تنها آن مبلغي نيست که شما مي‌پردازيد، بلکه فرصت‌هاي از دست رفته نيز در شمار هزينه‌هاست.
3) انتخابي را انجام دهيد که فايده‌اش بيش از هزينه باشد.
پويائي اقتصادي فقط به زماني که جيب‌هايتان پر از پول است، محدود نمي‌شود. هر چند در يک چنين مواقعي بايد به شدت به آداب مالي خود توجه داشته باشيد، اما به هر حال بايد اين توانائي را نيز داشته باشيد که پول‌هايتان را همين حالا نيز به بهترين شيوه کنترل و سپس سرمايه‌گذاري نمائيد. بنابراين به‌جاي اين‌که نفستان را در سينه حبس کرده و منتظر از راه رسيدن آن روز رويائي باشيد که يک چک مبلغ بالا نصيبتان شود، همين حالا شيوه‌هاي صحيح نظارت بر مسائل اقتصادي را ياد بگيريد تا بتوانيد خودتان را دارنده آن چک پر بها بکنيد. در اين نوشتار چند نمونه از تکنيک‌هاي صحيح آداب مالي را براي شما ذکر مي‌نمائيم.
پول‌شناس باشيد و آن‌را درست خرج کنيد
به‌جاي اين‌که انتظار داشته باشيد که از آسمان برايتان پول برسد تا از وضعيت موجود نجات پيدا کنيد، از چيزهاي کوچکي شروع کنيد که فکر مي‌کنيد مي‌توانيد آنها را تحت کنترل خود در آوريد، مانند اين است که يک سکه 10 ريالي پيدا کنيد و بعد تلاش کنيد تا به واسطه آن به بالاترين درجات برسيد؛ اما به خاطر داشته باشيد که زماني‌که يک چيز به‌صورت عادت در شما شکل بگيرد، ديگر انجام دادن آن نيز به تلاش و کوشش نياز ندارد. تمرين کردن عادات صحيح اقتصادي چيزي است که شما مي‌توانيد به آن افتخار کنيد و روي آن حساب باز کرده و زماني هم که سود باد آورده به سوي شما جاري شود، خيلي بهتر از گذشته مي‌توانيد روي آن برنامه‌ريزي کرده و در راه مناسب‌تري از آن استفاده کنيد. هنر درست خرج کردن هنر مهمي در زندگي است.
دفترچه هزينه
براي هر خانواده و هم‌چنين هر يک از افراد خانواده، دفتر يادداشت مخصوص هزينه‌ها لازم است. اين دفتر را به سه بخش تقسيم کنيد
1) هزينه‌هاي ضروري
2) هزينه‌هاي غيرضروري
3) فهرست مخارج روزانه
هزينه‌هاي ضروري
هزينه‌هاي ضروري واقعاً ضروري‌اند ولي مي‌شود متعادلشان کرد. در آغاز هر ماه فهرستي از مخارج ضروري خود را يادداشت کنيد؛ مثلاً اجاره، قبض تلفن، موبايل، برق، خورد و خوراک، پوشاک و ... حالا با توجه به هزينه‌هائي که اين مخارج در ماه قبل براي شما داشته‌اند رقمي را جلوي هرکدام يادداشت کنيد. جمع اين رقم پولي است که تا آخر ماه نبايد صرف چيزي شود. حالا جلوي هر مورد بنويسيد چه‌طور مي‌توان هزينه هر کدام را کاهش داد؛ مثلاً:
ـ قبض برق: مي‌توانم از لامپ کم‌مصرف استفاده کنم و زماني‌که سرگرم کاري هستم تلويزيون را خاموش کنم.
ـ قبض موبايل: در ماه قبل تعداد زيادي SMS غيرضروري و چند مکالمه طولاني غيرضروري داشتم. اين ماه از SMS فقط براي موارد لازم استفاده مي‌کنم.
ـ خورد و خوراک: هنگام خريد ميوه و سبزي، مصرف واقعي خانواده را در نظر مي‌گيرم تا ميوه لک‌دار و خراب در سبد خانه نماند و دور ريخته نشود؛ يا در مهماني غذا را به اندازه درست مي‌کنم تا دور ريخته نشود.
حالا خودتان حساب کنيد. همين چند مورد کوچک که ذکر شد در آخر هر ماه، چه مبلغي را در کيف پول يا حساب شما باقي مي‌گذارد. نگوئيد اي بابا! با اين پول‌ها که چيزي حل نمي‌شود. همين قطره‌ها دريا مي‌شوند.
هزينه‌هاي غيرضروري
اگر اسم هزينه‌هائي غيرضروري شد، لزومي ندارد آن را به کل از برنامه اقتصادي خودتان حذف کنيد بلکه مي‌توانيد آن در اولويت دوم، پس از ضروريات قرار دهيد. اين‌جا امکان صرفه‌جوئي بيشتري برايتان وجود دارد. دو سئوال: آيا اين خرج در زندگي‌ام مؤثر است؟ و اگر موثر است، چه‌قدر؟ را از خود بپرسيد. مثلاً سفر تابستاني حتماً در روحيه شما مؤثر است ولي اگر پس از بازگشت با مشکل بي‌پولي روبه‌رو شويد، خرجي اضافه و بدون دورانديشي بوده. حالا اگر اين مشکل را نداشته باشيد مي‌توانيد در دفتر هزينه‌ها يادداشت کنيد که در سفرهاي قبلي چند مورد خرج اضافه (مانند غذاي زياد يا خريد سوغات بي‌مصرف و تزئيني) داشته‌ايد. اين مخارج را از سفر حذف کنيد.
يک مورد ديگر، رفتن به رستوران‌ها و کافي‌شاپ‌ها است. بسياري از خانواده‌ها در برنامه خود، هفته‌اي يک شب در رستوران شام مي‌خورند که مي‌توان آن را به سه هفته يک‌بار تقليل داد. يک هفته ديگر را مي‌توانيد با غذاي خانگي به طبيعت برويد و هفته سوم را در خانه، ميز قشنگي براي اهالي منزل بچينيد.
حالا خودتان ميزان کاهش هزينه را در همين مورد حساب کنيد. يا زماني‌که در تنگناي مالي قرار داريد به‌جاي پرداخت مبلغ باشگاه ورزشي از ورزش صبحگاهي پارک‌ها استفاده کنيد. اگر همه مخارج ضروري و غيرضروري را بنويسيد و جلوي آنها راه صرفه‌جوئي‌اش را هم يادداشت کنيد، اين موارد قابل اجرا مي‌شود.
يادداشت مخارج روزانه
زماني‌ه تمرين درست خرج کردن را شروع مي‌کنيد، هر شب بايد چند دقيقه را به ثبت مخارج روزانه خود، از ريز تا درشت، اختصاص دهيد. با اين کار، هم حساب خرج دستتان مي‌آيد، هم پس از مدتي متوجه برخي مخارج مي‌شويد که دائماً در زندگي شما تکرار مي‌شود و هيچ ضرورتي هم ندارد؛ فقط عادت کرده‌ايد.
دلائل ولخرجي
1) رودربايستي
شما با مهمانتان رودربايستي داريد و براي يک نفر به اندازه چهار نفر تدارک مي‌بينيد يا همراه دوستي ولخرج هستيد و مجبور به خرج‌هاي غيرضروري مي‌شويد. بايد بدانيد با پذيرائي مفصل از مهمان، او را هم معذب مي‌کنيد و به فکر جبران مي‌اندازيد؛ و اگر به دوستتان نه نگوئيد هرگز نمي‌فهمد شما از اين همه پول خرج کردن در عذاب هستيد.
2) عدم اعتماد به نفس
شما براي پوشاندن کمبود اعتماد به نفس، به طرف خريد کردن هجوم مي‌بريد تا دوستان و آشنايان را تحت تأثير قرار دهيد. ولي آنها هم احتمالاً باهوش هستند و زياد تحت تأثير اين خريدهاي عجيب و غريب قرار نمي‌گيرند؛ بلکه خيلي زود اصل قضيه را مي‌فهمند.
3) بيکاري و بطالت
از بيکاري حوصله‌تان سر مي‌رود و خريد مي‌کنيد يا از يک کافي‌شاپ به ديگري سرک مي‌کشيد و شام را هم با دوستان صرف مي‌کنيد تا در خانه بيکار نمانيد. اين کار شما هم ضرر مالي دارد، هم مقطعي و کوتاه مدت است. تنها توصيه به درد بخور اين است که علائق واقعي‌تان را پيدا کنيد تا مفيد واقع شويد.
4) خجالت
به مغازه‌اي مي‌رويد و جنسي را قيمت مي‌کنيد. چنان از اخم آقاي فروشنده جا مي‌خوريد که خجالت مي‌کشيد بگوئيد گران است و آن را مي‌خريد يا خجالت مي‌کشيد بگوئيد مايل به رفتن به رستوران گران‌تر از سطح بودجه‌تان نيستيد. بايد گفت تا زماني‌که به ديگران بيش از خودتان اهميت مي‌دهيد هميشه آخر ماه مبلغي پول کم مي‌آوريد.
5) جلب محبت
عادت کرده‌ايد محبت ديگران را با هديه گران و بذل و بخشش بخريد و اطرافيانتان را غرق هداياي گران‌قيمت مي‌کنيد ولي باز هم ميزان محبتتان کمتر از مبلغ خرج شده است. اگر دوست و هم‌زبان مي‌خواهيد روشي غير از خريد و فروش محبت پيدا کنيد!
6) عادت
شايد در خانواده‌اي مرفه يا فاقد دورانديشي بزرگ شده‌ايد که کسي در آن به پس‌انداز فکر نمي‌کرده و شما هم دائماً پول خرج کرده‌ايد؛ طوري‌که براي پول ارزش قائل نيستيد. بالاخره يک نفر بايد به شما بگويد که روش قبليتان غلط بوده و پول براي ايجاد يک زندگي امن ضروري است. چه‌طور است روش منطقي خانواد?هاي ديگر را با دقت بنگريد و الگو بگيريد؟!
پس‌انداز، گنج رواني
حال که راه پس‌انداز کردن برخي هزينه‌هاي زائد را تمرين کرده و در دفترچه نوشته‌ايد، مي‌دانيد مبلغي به‌عنوان پس‌انداز براي شما باقي مي‌ماند. اين جايزه شماست، مبارک است! فکر نکنيد مبلغ کمي است، چون با اين روش روز به روز بر پول شما اضافه مي‌شود و ميزان پس‌انداز شما با ميزان امنيت مالي شما رابطه مستقيم دارد. پس‌انداز کنيد تا لذت اين امنيت را دريابيد. اميد است براي ششروع اجراي اين توصيه‌ها از هزينه‌هاي نوروزي خانواده آغاز نموده و از همين سال نو برمبناي علم اقتصاد روزگار بهتري را براي خود و خانواده خود رقم زنيد.
منبع: ماهنامه اقتصاد خانواده/س