محبث فيلهاى ناهمرنگ در وسط بازى يكى از مباحث دشوار و در عين حال جدى استراتژى در شطرنج است.برترى يكى از طرفين معمولاً چندان محسوس نيست.اين مبحث ارتباط نزديكى با خانه هاى ضعيف در پوزيسيون حريف دارد تلاش بازيكنى كه از برترى سود مى جويد در به ثمر رساندن اين برترى در وسط بازى است، در حاليكه حريف سعى در انتقال بازى به مرحله آخر بازى دارد، چون در اين بخش شانس تساوى بيشتر مى شود.تحقق برترى در اين مبحث دشوارتر از تمام موارد ديگر است. بازى فوق كه توسط آناتولى كارپف قهرمان جهان تفسير شده يك مثال پايه و تيپيك از اين دست است.
اين بازى، شايد تنها بردى باشد كه هيچ اشتباه واضحى در آن روى نمى دهد. من طرحى ظريف به اجرا در آوردم و روشى ابتكارى در بازى با فيلهاى ناهمرنگ به نمايش گذاشتم.
كارپف-كاسپارف
بازى 4 ،قهرمانى جهان 2
مسكو،1985
1.d4 d5
2.c4 e6
3.Nc3 Be7
4.Nf3 Nf6
5.Bg5 h6
6.B×f6 B×f6
7.e3 o-o
8.Dc2
اين حركت وزير، در بازى قبلى براى من پيروزى به همراه داشت، و دليلى در اجتناب از اين پوزيسيون متداول نمى ديدم.
اما كاسپارف يك حركت ابداعى تدارك ديده بود.ادامه اصلى تا اين زمان
8…… c5,9.d×c5
بود و در اينجا هم
9… d×c5 , 9……. Da5
8….. Na6

مانورى جالب كه به سياه امكان مى دهد از وضعيت وزير سفيد درc2 براى ساده كردن پوزيسيون بهربردارى كند:
9.c×d5 Nb4,10.Db3 N×d5
9.Rd1
ساير پاسخهاى ممكن، يعنى
9.a3
9.Dd2
9.c×d5
تبديل به بازى اصلى مى شوند.
9. c5
10.d×c5 Da5
11.c×d5 N×c5
12.Dd2

پس از
12.d6 Bd7
يا
12.d×e6 B×e6
سياه به ازاى پياده جبران كافى دارد.
12….. Rd8
البته هم
12…. e×d5
به دليل
13.N×d5
و هم
12… B×c3,13.D×c3 D×c3,14.b×c3 e×d5,15.R×d5
به سود سفيد است.
13.Nd4
تنها راه جنگيدن براى ابتكار عمل. در صورت
13Be2 B×c3,14.D×c3 D×c3,15.b×c3 R×d5,
زمان توافق براى تساوى بود.
13… e×d5
14.Be2 Db6
در صورت
14…. Ne6,15.Nb3 B×c316.b×c3
وضع سفيد بهتر است.
15.o-o Ne4
15……. Ne6
تمام مشكلات را حل نمى كند:
16.Nf3 d4,17.Ne4 d×e3,18.N×f6+ g×f6,19.D×e3
N×c3 16.Dc2
17.D×c3
سياه مرحله گشايش را با رضايتمندى پشت سر گذاشته است وسوارهايش بازى آزادانه اى دارند.ولى ساختمان
پياده اى به سود سفيد است وكار به مصالحه نمى كشد.
17…… Be6

پس از
17….... Bf5,
18.Dd2 در بازى واگانيان ـتال(نستود ،1985) كه يك ماه بعد انجام گرفت، حريفان بى درنگ به تساوى توافق كردند. اما. ادامه
19.Bg4
سفيد مى توانست براى ابتكار عمل پيكار كند.
18.Dc2! Ra-c8
19.Db1
وزير به يك خانه امن عقب مى نشيند.در لحظه مناسب به سرعت به مركز باز خواهد گشت.
19…… Rc7
20.Rd2 Rd-c8
پس از
20…… B×d4,21.R×d4
تمام سوارهاى سياه براى دفاع از پياده
d5
همكارى داشتند. در اين حالت ممكن بود بازى به تساوى بيانجامد، ولى بازى غير فعال با طبع كاسپارف سازگار نيست.ضمناً، در اين لحظه، مشكل مى شد تشخيص داد كه تغيير اسكلت پياده اى سبب دشواريهاى جدى براى سياه مى شود.

21.N×e6
21.Rf-d1 B×d4,22.R×d4 Rc2,23.R4-d2 Bf5
ادامه مى يابد.
21…. f×e6
ادامه
22….. D×e6,23.Rf-d1
چندان بهتر نبود.
22.Bg4
در جواب
22.Rf-d1 Db4
با تهديد
23……. D×d2!
و تساوى كامل امكان پذير بود.پوزيسيون سياه اكنون محكم به نظر مى رسد، اما فيل سفيد اگر قادر به كنترل خانه هاى سفيد شود مى تواند تهديدهاى خطرناكى خلق كند. چنين مضمونى در بازى با فيلهاى ناهمرنگ نمونه وار است. سرانجام استراتژى خانه هاى سفيد پيروز مى شود.همانگونه كه استاد بزرگ (و پيانيست!) مارك تايمانوف خاطر نشان كرد، من در هفده حركت بعدى فقط بر( كليدهاى سفيد) نواختم.
22….. Rc4
23.h3 Dc6
24.Dd3

در صورت
24.Dg6
سياه وزيرها را با
24….. De8
رو در رو قرار مى دهد.زيرا هنوز زمان تاخت و تاز در خانه هاى سفيد رنگ فرانرسيده است.
24….. Kh8
25.Rf-d1 a5
26.b3 Rc3
27.De2 Rf8

حركت سفيد
پس از
27…. Rc1,28.R×c1 D×c1+,29.Kh2 Dc6,30.g3
سفيد برترى حداقل را حفظ مى كرد. ولى به نظر مى رسد كه استاد بزرگ باكو تهديدهاى سفيد را نا چيز مى شمارد.
28.Bh5!

مانند توپ بيليارد، فيل به گوشه صفحه مى جهد تا در قطر خطرناكتر ديگرى آشكار شود.
28…… b5
ادامه
28…. Bd8,29.Bg6` Bc7,30.Bd3 Dd6,31.g3 De5,32.Dg4 Df6
يك دژ براى سياه ايجاد مى كرد.
اتلاف وقت سياه به سفيد اجازه مى دهد كه پوزيسيون خود را بهبود بخشد.
29.Bg6 Bd8
30.Bd3 b4
31.Dg4 De8
32.e4!

اين از ادامه
32.h4 Kg8
(32…. h5 33.Dg3 3.4.Dg6 Bd8 35.g3)
33.h5 Bg5
نيرومندتر است.
32….. Bg5
33.Rc2 R×c2
پس از
33….. Df7,34.Re2
يا
33…… Dc6,34.De2 Rc8,35.R×c3 b×c3,36.e×d5 e×d5,37.Bc2
ابتكار عمل سفيد از بين نمى رود، اما سياه اندكى آسانتر نفس مى كشد.
34.B×c2 Dc6
36.De2 Dc5
36.Rf1

دفاع در برابر
36….. R×f2,37.D×f2 Be3
حالا وزير از صحنه دور است و ابرها بر فراز شاه سياه متراكم مى شوند.
36…… Dc3
37.e×d5 e×d5
38.Bb1! Dd2
39.De5

حركت مناسب ديگر
39.De6
بود ، اما گاه يك سوار سفيد بايد نهايتاً به يك خانه سياه فرود آيد !
شكار پياده توجيهى نداشت:
39.D×d2 B×d2,40.Rd1 Bg5,41.R×d5 Rd8
چون ((سند روم ناهمرنگ)) به سود سياه تمام مى شد.
39…… Rd8
ادامه
39….. d4,40.De4 Kg8,41.Bd3
هم بد است،ولى
39…. Bf6
سر سختانه بود.
40.Df5 Kg8

بازى در اينجا ناتمام ماند و تجزيه و تحليلهاى طاقت فرسا ثابت كرد كه سفيد از امكانات حمله قابل توجهى برخوردار است.
41.De6+ Kh8
41…Kf8
ادامه
42.Bg6 Df4,43.Re1
را با تهديد
De8+
به دنبال دارد.
42.Dg6 Kg8
43.De6+ Kh8
44.Bf5! Dc3
45.Dg6 Kg8
46.Be6+ Kh8
47.Bf5 Kg8
48.g3 Kf8
49.Kg2 Df6
50.Dh7 Df7

تهديد
51.f4
با گرفتن سوار وجود دارد، ولى
50.g6
ادامه زير را در پى داشت:
51.B×g6 Dg7,52.f4 Bf6,53.Rd1
51.h4 Bd2
عقب نشينيهاى ديگر فيل بهتر نبودند:
51…… Bf6,52.Re1 Dg8,53.Dg6 Df7,54.Dg4
يا
51….. Be7,52.Re1
با تهديد
53.Be6 , 53.Bg6
52.Rd1 Bc3
53.Rd3 Rd6

در صورت
53…… Dg8
ادامه
54.Dg6 Df7,55.Db6
بسيار نيرومند است.
اينك كه رخ سفيد وارد بازى شده حوادث شتاب مى گيرند.
54.Rf3!
فقط يك بى دقتى كافى بود
(54.Re3)
تا سياه بى درنگ با
54……g5
از خطر رهايى يابد.
54…….. Ke7
شاه از خانه امنش رانده مى شود. رخ در ستون
F
فعاليت مى كند و ضمناً امكان
Re3
هم محفوظ است .پس از
54…. Bf6,55.Re3 g5,56.D×h6
رخ سياه تبديل به مانع مىشود و پس از
54…… Rf6,55.Re3 g5,(55…. R×f5,56.Dh8+ Dg8,57.Re8+ K×e8,58.D×g8+ Kd7,
59.f4)
فيل به صورت مزاحم جلوه مى كرد، كه اينهم از مضنونهاى خاص مسئله اى است.
55.Dh8+

55.Re3+
هم پس از
55….. Kd8,56.Dh8+ Kc7,57.Dc8+ Kb6,58.Db8+ Kc5,59.Re8! D×f5,60.Da7+ Rb6,61.Rb8
به پيروزى منجر مى شود.
55…… d4
در صورت
55…….. Be5
نبرد از طريق
56.Bh3 Rf6,27.Re3! R×f2+,28.Kg1
خاتمه مى يابد.
56.Dc8 Rf6
57.Dc5+ Ke8
58.Rf4 Db7+
59.Re4+ Kf7

به نظر مى رسد كه سياه پس از
59…. Re6,60.B×e6 D×e4+
از معركه مى گريزد، ولى باز هم يك مانور مسئله وار راه حل قضيه است:
60.Dc4+ا R×e4,61.Dg8+ Ke7,62.D×g7+
و
63.D×b7
60.Dc4+ Kf8
61.Bh7 Rf7
62.De6 Dd7
63.De5!
سياه تسليم شد .
براى
63… Re7
من
64.Df4+ Rf7,
65.Db8+
را آماده كرده بودم و براى
63… Dd8,64.Dc5+ Re7,65.Rf4+ Ke8,66.Dc6+ Dd7,67.Bg6+
را،و براى
63…… De7
حركت
64.Db8
را.
منبع:فدراسيون شطرنج جمهوري اسلامي ايران
/خ