مي‌خواهيد يك جلسه‌ي مطالعه را شروع كنيد، اما دست و دل‌تان به كار نمي‌رود و شرايط براي آغاز درس خواندن جور نمي‌شود. مطالعه را شروع كرده‌ايد، اما بعد از گذشت زماني، متوجه مي‌شويد كه اصلا در باغ نيستيد و افكارتان در عالم ديگري سير مي‌كند!
به هنگام درس خواندن، سوژه‌هاي عجيبي از فوتبال گرفته تا خاطرات گذشته و نقشه‌هاي آينده، از گوشه و كنار ذهن بيرون آمده و شما را با خود همراه مي‌كنند.در اين شرايط، چه بايد بكنيد؟ چه موانعي براي تمركز حواس وجود دارند؟ چگونه بايد با افكار مزاحم مواجه شويد؟
موانع تمركز
عوامل متعددي مي‌توانند مانع تمركز حواس باشند. اگر شرايط مكان مطالعه مناسب نباشد، اگر زمان مناسبي را براي مطالعه انتخاب نكرده‌باشيد، و اگرمطالعه را با هدفمندي و هوشياري شروع نكنيد، به طور حتم تمركز لازم ايجاد نخواهدشد.اهداف و انگيزه‌هاي شما هم نقش به سزايي در تمركز حواس دارند. داشتن انگيزه‌ي قوي و محكم مي‌تواند به شما كمك كند تا بر تمام مسايل حاشيه‌اي غلبه كرده و با حوصله و دقت مطالعه كنيد. اضطراب ناشي از حجم كار و ترس از قبول نشدن در امتحانات يا كنكور نيز،مي‌تواند عاملي براي كاهش تمركز باشد. عدم علاقه‌ي واقعي به درس و يادگيري هم عاملي بسيار مهم در اين زمينه است. شايد مهم‌تر از همه‌ي اين عوامل، نقش و تأثير افكار مزاحم و حاشيه‌اي است. در هر حال نكته‌ي مهم اين است كه بتوانيد موانع تمركز حواس را تشخيص دهيد.
كليد: براي يافتن راه‌هاي ايجاد و افزايش تمركز حواس، ابتدا بايد بتوانيد مانع تمركز را تشخيص دهيد.
مرور اهداف و انگيزه‌ها
بارها به اهميت اهداف و انگيزه‌ها اشاره كرده‌ايم. تأكيد مي‌كنيم كه براي كسب نتيجه‌ي بهتر در درس خواندن و كنكور،لازم است انگيزه‌هاي دروني قوي و شفاف داشته باشيد و نكته‌ي مهم آن كه، لازم است هر از چند گاهي اين انگيزه‌ها را مرور و بازبيني كنيد. شما ممكن است آن قدر خود را درگير افكار مربوط به درس و كلاس و تست و غيره سازيد كه انگيزه‌هاي‌تان مورد غفلت و فراموشي قرار گيرند. با خود تصميم بگيريد هفته‌اي يك بار، عهد و پيمان خود را با خودتان تازه كنيد و به خودتان قول بدهيد كه از هيچ كوششي براي موفقيت دريغ نخواهيد كرد. كليد: مرور مستمر اهداف و انگيزه‌ها، شما را در افزايش تمركز حواس ياري خواهدداد.
كنترل اضطراب
اگر چه اضطراب موضوعي نيست كه در اين مختصر بتوان درباره‌ي آن بحث كرد، اما حداقل بايد به اين نكته اشاره كنيم كه اضطراب به خودي خود بد نيست و از نظر روان شناسان، وجود ميزاني از اضطراب براي داشتن انگيزه لازم است. مشكل زماني شروع مي‌شود كه شدت اضطراب افزايش يابد. اضطراب زياد، نه تنها كمكي به موفقيت نمي‌كند، بلكه مانعي براي آن محسوب مي‌شود. در فضا و شرايط اضطراب‌زا، مكان تمركز حواس نيز از بين مي‌رود. بهترين راه مواجهه با اضطراب، واقع‌گرايي است. يعني از خود انتظاري متناسب با توانايي‌تان داشته باشيد. اگر توقع شما از خودتان منطقي نباشد، آن گاه ناچار خواهيد بود كه براي كسب موفقيت عجله كنيد. عجله و دستپاچگي، اضطراب شما را اقزايش داده و موجب مي‌شود بيشتر عجله كنيد و اين چرخه، بارها و بارها تكرار خواهدشد.
به طور حتم، قبول داريد كه تمركزحواس با اضطراب رابطه‌ي عكس دارند، پس يراي افزايش تمركز حواس،بايد بتوانيد اضطراب خود را كنترل كرده و كاهش دهيد. اگر نمي‌توانيد اضطراب خود را كنترل كنيد، به مشاور يا روان‌پزشك مراجعه نماييد.
كليد: اگر مي‌خواهيد تمركز حواس داشته‌باشيد، اضطراب خود را كنترل كنيد.
تقويت رواني
همان گونه كه عواملي مي‌توانند موجب تضعيف رواني دانش‌آموزان شوند،در مقابل مي‌توانيد براي تقويت رواني خود نيز راه‌ها و روش‌هايي را بيابيد. روحيه‌ي تسلط و جسارت را در خود تقويت كنيد. اميدوار و بااراده باشيد. سعي كنيد تا حد امكان ضعف‌هاي پايه‌اي را در دروس جبران نماييد.رفع اشكال‌هاي درسي را به طور جدي و پيگير دنبال كنيد. خودتان را براي موفقيت‌هاي هر چند كوچك،مورد تشويق قرار دهيد، بر توانايي‌هاي خودتان تمركز داشته باشيد.
اين نوع شارژهاي روحيه‌اي، براي همه ضرورت دارد. به جاي اين كه پدر و مادر و يا ديگران، شما را با حرف‌ها و يا جوايز و هدايا و تهيه‌ي امكانات تقويت كنند، خودتان براي تقويت رواني اقدام كنيد، چرا كه در اين صورت انگيزه‌هاي درونيتان هم افزايش يافته و اين خود، منجر به افزايش تمركز حواس خواهدشد.
كليد: براي تقويت رواني خودتان، هميشه راه‌ها و روش‌هايي داشته باشيد و منتظر تأييد و تشويق ديگران نمانيد.
شناسايي افكارمزاحم
دومين موانع تمركزحواس، افكارمزاحم نقش مهم‌تري دارد. اين افكاربه دليل تاثير ناخودآگاهي كه دارند، مشكلات بيشتري ايجاد مي‌كنند. دانش‌آموزان بسياري اين مشكل را دارند كه در حين مطالعه، كنترل مسير ذهن را از دست داده و با گذشت دقايقي از مطالعه، متوجه مي‌شوند كه ذهن آنها به صورت ناخودآگاه در مسير و يا مسيرهاي ديگري وارد شده‌است.
با افكار مزاحم چه مي‌توان كرد؟ نه سركوب كردن افكار مزاحم و نه تلاش براي فرار از آنها، راه‌هاي خوبي براي مواجهه نيستند. اگراين افكار را از در بيرون كنيد، از پنجره باز خواهندگشت. بهترين كار اين است كه افكار مزاحم را شناسايي كنيد. شناسايي افكارمزاحم، شما را براي تسلط وغلبه بر آنها ياري مي‌دهد. چگونه اين كار ممكن است؟
براي شناسايي افكار مزاحم بايد ذهن خود را در مسير اين افكار قرار دهيد. اگر به هنگام يك فعاليت ذهني اصلي مانند درس خواندن، جرقه‌ي سوژه‌هاي ديگري هم زده شد، سعي كنيد به صورت خودآگاه، هر سوژه را دنبال نماييد. يعني به صورت عملي سعي كنيد به جاي راندن افكار مزاحم، آنها را بشناسيد. يك كار بسيار خوب آن است كه اين سوژه‌ها هرنوع، اعم از بد و خوب- را بنويسيد. حتي اگر بتوانيد هر سوژه را با جزئياتش بنويسيد، استفاده‌ي بيشتر و بهتري خواهدداشت. فقط كافي است يك هفته به طور جدي و مستمر به اين توصيه عمل كنيد. بعد ازيك هفته، ليستي مختصر يا مفصل ازافكارتان خواهيد داشت. اين كارحتي اگر وقت‌گيرهم باشد، ارزش دارد، چرا كه به شما كمك خواهد كرد راه درس خواندن را راحت‌تر و مسلط‌تر طي كنيد. افكار مزاحم و حاشيه‌اي ذهن خود را شناسايي كنيد.
غلبه برافكارمزاحم
براي غلبه بر افكار مزاحم به تناسب موضوع افكار، راه‌هاي مختلفي وجود دارد. بعد ازشناسايي افكار مزاحم، بايد ببينيد كه هركدام از آنها براي شما چه اولويتي دارند. بعضي از اين افكار، خيلي ساده و پيش پا افتاده هستند و به راحتي مي‌توان با آنها كنار آمد. تعدادي، سوژه‌هاي مهم ولي نه چندان محرمانه‌اند. بعضي ازافكارهم محرمانه و كاملا شخصي هستند. به طور كلي، براي غلبه برافكارمزاحم، اين مسير را توصيه مي‌كنيم:
الف: درمورد بعضي ازموضوعات مي‌توانيد زمان‌هاي مشخصي را براي فكركردن به آنها اختصاص دهيد. قسمت‌هاي كوچكي ازوقت خودرابراي كلنجار رفتن با افكارمزاحم كنارگذاشته و هر وقت هنگام درس خواندن سر و كله‌ي سوژه‌هاي مزاحم درذهن‌تان پيدا شد، فكركردن به اين سوژه را به زمان درنظرگرفته شده حواله دهيد.
ب: اگر باز نتوانستيد با افكار مزاحم كنار بياييد برخورد آمرانه و تحكم‌آميز با خود بكنيد. يعني به خود دستور بدهيد كه الآن و اين لحظه زمان مناسبي نيست و بايد در زمان خود به سوژه‌هاي مورد نظر بيانديشيد. اين روش را بايد تمرين كنيد تا دستورهاي تحكم‌آميزي كه به خودتان مي‌دهيد، اثرداشته باشند.
ج: در مورد بعضي ازسوژه‌هايي كه خيلي محرمانه نيستند مي‌توانيد با پدر و مادر يا افراد قابل اعتماد ديگر صحبت كنيد. اين مي‌تواند به آرامش شما كمك كند.
د:بعضي ازسوژه‌هاممكن است خيلي جدي‌ترباشند، در اين جا نيز استفاده از خدمات مشاوره‌اي را توصيه مي‌كنيم.
كليد: سعي كنيد با روش‌هاي ممكن تكليف هر يك ازسوژه‌هايي را كه افكار مزاحم تلقي مي‌شوند روشن كنيد.
اين جا اكنون
يك راه ايجاد تمركز و غلبه بر افكار مزاحم، آن است كه اين جا و اكنوني فكر كنيد. بايد با تمرين خود را عادت دهيد كه به هنگام مطالعه، همه چيزرا كنار بگذاريد. مثلا خود را درگير مسايل حاشيه‌اي نكنيد و اگر مساله‌اي هم بوده، باشروع مطالعه، ضمن تحكم به خود، مورد را فيصله يافته بدانيد. درگير نكردن خود با مسايل حاشيه‌اي در ايام امتحانات و كنكور- به خصوص روزهاي آخر اهميت بيشتري مي‌يابد.
مصداق ديگر تفكر «اين جا- اكنون» دل كندن از محرك‌هاي محيطي است. اگر قبل از مطالعه با كسي صحبت مي‌كرديد، تلويزيون مي‌ديديد يا به كاري مشغول بوديد، وقتي زمان مطالعه فرارسيد، به خودتان وعده ندهيد كه حالا اگر مطالعه را به موقع هم شروع نكرديد، اشكالي ندارد و بعدا زمان از دست رفته را جبران خواهيدكرد. مهم‌ترين نتيجه‌ي تفكر «اين جا- اكنون» اين است كه فرصت‌هاي موجود را به اميد استفاده بهتر از زمان باقيمانده‌ي آينده از دست ندهيد.
اين موضوع، درسي براي زندگي هم محسوب مي‌شود. بايد ياد بگيريم هر كاري را در زمان خود و با حوصله و تمركز انجام دهيم و موقع انجام يك فعاليت، خود را با سوژه‌هاي ديگر، درگير نسازيم. موقع درس خواندن، فقط درس بخوانيم، موقع غذا خوردن، فقط غذا بخوريم وموقع عبادت، فقط عبادت كنيم.
كليد: «اين جا و اكنوني» فكر و عمل كنيد. زمان درس خواندن، فقط درس بخوانيد وهمه‌ي سوژه‌هاي ديگر را از خود دور كنيد.
شوق يادگيري
اگر به فعاليت‌هايي كه براي درس خواندن يا كنكور انجام مي‌دهيد، به عنوان يك اجبار نگاه كنيد، كمتر از تلاش خود بهره خواهيدگرفت. روحيه‌ي منفي، در تقويت محرك‌هاي مزاحم وحاشيه‌اي، نقش زيادي دارد.
يادگيري يك لذت است، لذتي كه بيشتر ما، آن را فراموش كرده‌ايم. اگركسي لذت يادگيري راچشيده باشد، هم بهتر ياد مي‌گيرد و هم شوقش براي يادگيري فزوني مي‌يابد. درس خواندن به خصوص براي كنكور مي‌تواند هم يك اجبار و هم يك لذت باشد، اما به طور حتم، اگر جنبه‌ي لذت بخش بودن آن بيشتر باشد، كارها بهتر پيش خواهدرفت و اين خود در ايجاد روحيه‌ي مثبت وكاهش محرك‌هاي مزاحم، بسيار تاثيرگذار خواهدبود. بالاخره زماني كه براي درس خواندن و يك سال تحصيلي صرف مي‌كنيد، تمام خواهدشد. اين دست شما است كه كدام جهت را براي درس خواندن انتخاب كنيد. با داشتن شوق يادگيري، از زمان و فرصت‌ها استفاده‌ي بهتري خواهيدكرد.
كليد: شوق يادگيري را در خود تحريك و تقويت كنيد تاعطش‌تان براي درس خواندن و يادگيري بيشتر شود.
نتيجه‌گيري
براي يافتن راه‌هاي ايجاد و افزايش تمركز حواس، ابتدا بايد بتوانيد مانع تمركز را تشخيص دهيد.
مرور مستمر اهداف و انگيزه‌ها، شما را در افزايش تمركز حواس ياري خواهد داد.
اگر مي‌خواهيد تمركز حواس داشته باشيد، اضطراب خود را كنترل كنيد.
براي تقويت رواني خودتان، هميشه راه‌ها و روش‌هايي داشته باشيد و منتظر تاييد و تشويق ديگران نمانيد.
سعي كنيد با روش‌هاي ممكن تكليف هر يك ازسوژه‌هايي را كه افكار مزاحم تلقي مي‌شوند، روشن كنيد.
اين جا و اكنوني، فكر و عمل كنيد. زمان درس خواندن، فقط درس بخوانيد و همه‌ي سوژه‌هاي ديگر را از خود دور كنيد.
شوق يادگيري را در خود تحريك و تقويت كنيد تاعطش‌تان براي درس خواندن و يادگيري بيشتر شود.
منبع: www.classkonkoor.com/خ