چکيده
اين مقاله به معرفي شاگردان سيد ابوالحسن اصفهاني به اختصار پرداخته و آنچه در اين نوشتار نمودار است پس از نجف اشرف كه محلّ درس سيّد بوده، شمار اصفهانىها در ميان شاگردان ايشان بيش از سايرين است.
مقدّمه
آيتاللَّه سيّدابوالحسن اصفهانى از بزرگان دانشمندان اسلامى به شمار مىرود. شايد يكى از مهمترين فعاليتهاى علمى ايشان، تربيت شاگردان فراوان است. او حدود سى و پنج سال در نجف اشرف به تدريس خارج فقه و مباحث اصول فقه اشتغال داشته است. صبحها ويژه ارائه درس فقه و عصرها مخصوص تدريس اصول بوده است كه پس از شهادت فرزندشان، كلاس عصرها تعطيل مىشود.
در اين مقال به صورت مختصر به معرّفى شاگردان آن بزرگمرد پرداختهايم.
شيوهنامه
بر آن بودهايم كه حضور مختصر در حلقه درس سيّد را نبايد ملاك قرار داد، و براى آنكه شاگردى افراد، صدق كند، حضور مدّت قابل توجّهى در درس را معتبر دانستهايم. در اين مقال، شاگردان سيّد را به چند نفرى كه از ايشان به كسب اجازه نائل شدهاند محدود نكردهايم، و البتّه اگر در شاگردى شخصى در نزد سيّد، تشكيك شده باشد، اين مطلب در پايان شرح حال او درج شده است.
شيوه ورود به هر مدخل اينگونه است: شماره، سرشناسه( شهرت، نام )، نام كامل، تولّد و وفات، نام پدر، محلّ تولّد، سكونت، دفن، شاگردان، آثار.
گزارش
سهم شهرها: اگر محلّ تولّد شاگردان را ملاك قرار دهيم، از شاگردان سيّد، سى تن متولّد نجف اشرف، بيست و نه تن متولّد اصفهان ( دوازده تن متولّد شهر اصفهان + هفده تن متولّد اطراف اصفهان: شهرضا، خمينىشهر، گلپايگان، نطنز، كاشان، حبيبآباد و...)، هشت تن متولّد تهران، هشت تن متولّد تبريز، هشت تن متولّد شيراز، شش تن متولّد شوشتر، چهار تن متولّد مشهد، سه تن متولّد كرمانشاه، سه تن متولّد يزد، سه تن متولّد رشت، سه تن متولّد بروجرد، دو تن متولّد شاهرود، دو تن متولّد قوچان، دو تن متولّد كربلا، دو تن متولّد سامرّا، دو تن متولّد زنجان، دو تن متولّد رامسر، دو تن متولّد قزوين، دو تن متولّد اردبيل و يك تن متولّد قم بودهاند؛ بنابراين، پس از نجف اشرف كه محلّ درس سيّد بوده است، شمار اصفهانىها در درس مرحوم سيّد بيشتر از ديگر شهرها بوده است. قمىها به سبب دسترسى به حوزه معتبر محلّى كه در همان زمان به دست آيتاللَّه شيخ عبدالكريم حائرى تأسيس شده بود، براى تحصيل كمتر به شهر ديگر و ازجمله نجف اشرف و درس مرحوم سيّد رفتهاند.
اشخاص: در اين مقال، سىصد و يك نفر به عنوان شاگردان آيتاللَّه سيّدابوالحسن اصفهانى معرّفى شدهاند.
اجازات: پانزده تن به عنوان كسانى كه از سيّد اجازه دريافت داشتهاند شناسانده شدهاند. از اين ميان، هفت تن را معرّفى كردهايم كه موفّق به دريافت هر دو اجازه روايت و اجتهاد از مرحوم سيّد بودهاند؛ هفت تن تنها به عنوان دريافتكننده اجازه اجتهاد ذكر شدهاند، يك تن گواهى تأييد اجتهاد و يك تن صاحب اجازهنامه تدريس و افاضه از آن مرحوم بوده است.
1. آشتيانى، احمد
ميرزا احمد آشتيانى تهرانى (1300ق، تهران )، فرزند محمّدحسن بن جعفر بن محمّد.
2. آشتيانى، باقر
ميرزا باقر آشتيانى تهرانى (1323ق، تهران)، فرزند احمد بن محمّدحسن. آثارى در فقه و اصول داشته، و در مدرسه مروى، تدريس مىكرده است.
3. آشتيانى، مهدى
ميرزا مهدى آشتيانى مشهور به ميرزاكوچك (1372ق-1306، تهران)، فرزند ميرزا جعفر.
4. آل آقا، ابوتراب
شيخ ابوتراب آل آقا وحيد كرمانشاهى مشهور به الهى آل آقا (1397 - 1319ق) فرزند آقاشمسالدّين بن محمّدهادى بن محمّدصالح بن محمّداسماعيل بن آقامحمّدعلى. از آثار او است:
1. اخوّت مسلمين.
2. جبر چيست؟
3. زندگانى حضرت حجّت عليه السلام.
5. آل شبير، محمّدطاهر
شيخ محمّدطاهر خاقانى مشهور به آل شبير فرزند عبدالحميد بن عيسى. صاحب انوارالوسائل در سى جزء.
6. آل طيب، سيّدكاظم
سيّدكاظم تسترى مشهور به آل طيب (1339ق، شوشتر) فرزند سيّدمهدى و از احفاد محدّث جزائرى.
7. آل يس، مرتضى
شيخ مرتضى آل يس (1311ق ) فرزند عبدالحسين.
8. آملى، محمّدتقى
شيخ محمّدتقى آملى تهرانى (1304ق - 1391ق، تهران)، فرزند شيخ محمّد. از آثار او است:
1. منتهى الأصول، تقريرات درس اصول مرحوم سيّد.
2. كتاب الصّلاة.
3. شرح عروةالوثقى
4. حاشيه بر شرح اشارات.
5. حاشيه بر شرح منظومه.
9. آملى، هاشم
ميرزا هاشم آملى قمى صاحب كرسى فقه و اصول در حوزه قم.
10. آيتاللَّهى، سيّدمحمّدباقر
سيّدمحمّدباقر آيتاللَّهى شيرازى لارى مشهور به حاج عالم فرزند ميرعبدالباقى.
11. ابرسجى، علىاصغر
شيخ علىاصغر ابرسجى شاهرودى (1324ق، ابرسج )
12. ابوترابى، ابوتراب
شيخ ابوتراب ابوترابى قزوينى (1309ق- 1339ق، قزوين) فرزند آقاسيّدحسين بن ابوتراب.
13. ابهرى، سيّدشمسالدّين
سيّدشمسالدّين موسوى ابهرى تهرانى (1324ق، ابهر) فرزند سيّداسداللَّه. تجديد بناى مسجد جامع ابهر از خدمات او به شمار مىرود.
14. اديب، عبّاسعلى
دانشمند بزرگوار، فقيه، اديب، شاعر، اصولى، هيأتدان و رياضىدان خطّه علم و هنر اصفهان، مرحوم آيتاللَّه شيخ عبّاسعلى اديب (8 مهر ماه 1276ش، حبيبآباد – اصفهان). وى صاحب گواهى اجازه از سوى آيتاللَّه سيّدابوالحسن اصفهانى بوده است. (16)
15. اراكى، عبدالنّبى
شيخ عبدالنّبى عراقى مشهور به اراكى (1308ق - 1387ق).
16. اردبيلى، محمّدطاهر
شيخ محمّدطاهر اردبيلى نجفى (1308ق، اردبيل) فرزند حاج ملاّعبدالظّاهر مدرّس.
17. استرابادى، سيّدضياءالدّين
سيّدضياءالدّين استرابادى جرجانى تهرانى (1323ق) فرزند سيّدمحمّد بن نصراللَّه. حدود يك سال، شاگرد مرحوم سيّد بوده است.
18. اسلامى، عبّاسعلى
شيخ عبّاسعلى سبزوارى تهرانى مشهور به اسلامى (1323ق، سبزوار).
19. اشرفى، محمّدعلى
شيخ محمّدعلى اشرفى (1307ق، شاهرود ) فرزند علىنقى بن محمّدعلى بن ملاّعبّاس.
20. اشكورى، سيّداحمد
سيّداحمد حسينى اشكورى (1325ق-1380ق، نجف) فرزند سيّدابوالحسن بن عبّاس بن محمّدعلى بن قاسم بن عبدالمطلب بن ميرك.
21. اشكورى، سيّدعلى
سيّدعلى حسينى نجفى اشكورى (1319ق، نجف - 15 ذىحجّه 1398ق، قم). فرزند سيّدحسن بن على. صاحب اجازه اجتهاد از مرحوم سيّد.
22. اشكورى، سيّدمهدى
سيّدمهدى حسينى اشكورى (1334ق)، پس از اتمام تحصيلات در نجف، در تهران اقامت گزيد.
23. اصطهباناتى، ابراهيم
ابراهيم اصطهباناتى شيرازى مشهور به ميرزاآقا (1297ق - 1380ق) فرزند حسن بن ابراهيم بن حسين. از باب احترام و قدردانى در حلقه درس آيتاللَّه سيّدابوالحسن اصفهانى شركت مىكرده است. از آثار ارزشمند او حاشيه بر آثار فقهى است ازجمله:
1. حاشيه بر وسيلةالنّجاة مرحوم سيّد كه به همراه اصل كتاب به سال 1375ق در نجف اشرف در 280ص در اندازه رقعى چاپ شده است.
2. حاشيه بر صراط النّجاة مرحوم سيّد، چاپ نجف، 1368ق، 508 + 276ص، وزيرى، همراه با اصل كتاب.
24. اصطهباناتى، محمّدحسين
شيخ محمّدحسين اصطهباناتى شيرازى. امام جماعت حرم عسكريينعليهما السلام در سامرّا. پس از اخراج از عراق توسّط رژيم بعثى عراق، به قم رفت، و در درس مرحوم آيتاللَّه مرعشى شركت جست.
25. اصفهانى، ابوالقاسم
شيخ ابوالقاسم اصفهانى (1304ق، اصفهان ).
26. اصفهانى، سيّدحسن
سيّدحسن اصفهانى (22 ربيعالأوّل 1322ق - 16 صفر 1349ق) فرزند مرحوم سيّد كه بين دو نماز مغرب و عشاء به دست شيخ على اردهالى به شهادت رسيد. مدفون در نجف اشرف.
27. اصفهانى، سيّدحسن
سيّدعلى اصفهانى (19 ذىحجّه 1332ق ) فرزند مرحوم سيّد. مدفون در مشهد مقدّس.
28. اصفهانى، سيّدمحمّدحسين
سيّدمحمّدحسين بروجنى اصفهانى (1301ق ) فرزند سيّدعلى. داماد مرحوم سيّد. از آثار قلمى او حاشيه بر وسيلةالنّجاة مرحوم سيّد و يك دوره اصول كامل شامل مباحث عملى و نظرى است.
29. اصفهانى، سيّدعلى
سيّدعلى اصفهانى فرزند مرحوم سيّد. ساكن خراسان، در حرم مطهّر رضوى، اقامه جماعت داشت، و در همانجا نيز به خاك سپرده شد.
30. اعلمى، محمّدحسين
شيخ محمّدحسين مهرجانى اعلمى حائرى (1320ق، مهرجان- 1391ق) فرزند شيخ سليمان. از آثار قلمى او است: مقتبسالأثر و مجدّد ما دثر من تاريخالبشر يا دايرةالمعارف الشّيعيّة العامّة، چاپ 1413ق در بيروت است كه بالغ بر هيجده جلد مىشود.
31. امام جمعه، سيّدمحمود
سيّدمحمود امام جمعه (1309ق، زنجان) فرزند سيّدابوالفضائل امام جمعه.
32. امام سدهى، سيّدحسن
سيّدحسن همايونشهرى فروشانى مشهور به امام سدهى (1320ق، فروشان ) فرزند ميرسيّدعلى. پس از تحصيل در اصفهان، قم و مشهد به نجف اشرف هجرت كرد، و در درس مرحوم سيّد شركت جست.
33. امام سدهى، سيّدنوراللَّه
سيّدنوراللَّه همايونشهرى فروشانى فرزند ميرسيّدعلى. صاحب اجازه از مرحوم سيّد.
34. امينى نطنزى، باقر
شيخ باقر امينى نطنزى (1284ش، نطنز - 24 شعبان 1412ق، اصفهان) محضر آيات عظام، نايينى و سيّدابوالحسن اصفهانى را در نجف اشرف درك كرده، و بيش از پنجاه سفر به زيارت خانه خدا رفته بود، او در برآوردن حوائج مردم، شهرتى بسزا داشت. او سرانجام در شهر اصفهان دار فانى را وداع گفت، و در قطعه نامآوران در باغ رضوان اصفهان به خاك رفت.
35. انصارى، سيّدعلى
سيّدعلى انصارى (1330ق، نجف ) فرزند سيّدمحمّدنبى بن موسى آقاميرى بن اسماعيل بن عبدالباقى دزفولى.
پي نوشت :
1 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص99.
2 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص100.
3 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص100.
4 . بنگريد به:
شريفرازى، محمّدتقى، گنجينه دانشمندان، ج6، صص359 - 358؛
مشار، خانبابا، مؤلّفين كتب چاپى، ج1، ص202؛
حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص101؛
گروه نويسندگان، موسوعة مؤلّفى الاماميّة، ج1، ص505؛
دوانى، على، وحيد بهبهانى، ص348.
5 . مهدىپور، علىاكبر، كتابنامه حضرت مهدى(عليه السلام) ج1، ص96.
6 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص101.
7 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، صص103 - 101.
8 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص102.
9 . بنگريد به:
موسوى اصفهانى، سيّدجعفر، حيات جاودانى، صص255 - 254؛
حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، صص103 - 102؛
قرقانى، مهدى، زندگانى حكيم جهانگيرخان قشقايى، ص99؛
حسنزاده، صادق، در جستوجوى استاد، صص20 - 19؛
گروه نويسندگان، دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج2، ص215.
10 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص103.
11 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص103.
12 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص104.
13 . 13) حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص104.
14 . 14) حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، صص105 - 104.
15 . 15) گروه نويسندگان، اديب ماندگار.
16 . 16) مهدوى، سيّدمصلحالدّين، مزارات اصفهان، ص309.
17 . بنگريد به:
شريف رازى، محمّدتقى، گنجينه دانشمندان، ج2، ص197؛
حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، صص239 - 238 ، 105.
18 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص106.
19 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص113.
20 . 20) حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص106.
21 . 21) حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص107.
22 . 22) بنگريد به:
حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص107؛
حسينى اشكورى، سيّداحمد، تراجم الرّجال، ج1، صص61 - 60، ش93.
23. حسينى اشكورى، سيّداحمد، تراجم الرّجال، ج1، صص362 - 361.
24 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص108.
25 . بنگريد به:
تهرانى، آقابزرگ، نقباءالبشر، ج1، ص168؛
مشار، خانبابا، مؤلّفين كتب چاپى، ج1، ص33؛
همو، فهرست كتابهاى چاپى فارسى، ج3، ص339؛
همو، فهرست كتابهاى چاپى عربى، ص391؛
ركنزاده آدميت، محمّدحسين، دانشمندان و سخنسرايان فارس، ج1، صص47 - 46؛
امين عاملى، سيّدحسن بن محسن، مستدركات اعيان الشّيعه، ج6، ص5؛
مرعشى، سيّدمحمود، المسلسلات فى الإجازات، ج2، ص249؛
امينى، محمّدهادى، معجم رجال الفكر و الأدب، ج1، ص128؛
حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، صص220 .106 - 105؛
گروه نويسندگان، موسوعة مؤلّفى الاماميّة، ج1، صص184 - 183.
26 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص108.
27 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، صص109 - 108.
28 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، صص343 - 342 ، 109.
29 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، صص344 - 343.
30 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، صص344،221 ، 110.
31 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، صص110 - 109.
32 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، صص111 - 110.
33 . ناحيهاى است در خور بيابانك از توابع اصفهان.
34 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص111.
35 . بنگريد به:
حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص111؛
صرامى فروشانى، رسول، سده در گذر زمان، ص357.
36 . خمينىشهر فعلى.
37 . نام ناحيهاى است در سده (خمينىشهر) از توابع اصفهان.
38 . صرامى فروشانى، رسول، سده در گذر زمان، ص357.
39 . خمينىشهر فعلى.
40. بنگريد به:
مهدوى، سيّدمصلحالدّين، مزارات اصفهان، صص118 - 117؛
طاهرى، محمّد، روضه رضوان، ص180.
41 . حسينى ميبدى، سيّدناصر، سراجالمعانى، ص112.
/س