هر زن و شوهري بدون استثناء مي خواهند زندگي مشترک و با صفا و سعادتمندي داشته باشند. و براي يافتن چنين سعادتي به دنبال عوامل خوشبختي مي روند، سوال مي کنند، مي انديشند، کتاب مي خوانند و مشورت مي کنند تا به مقصود خود برسند. براي داشتن روابط موفق با همسر نکات ذيل بايد مورد توجه قرار گيرد:

1. گذشت و اغماض

عفو کثير از صفات خداوند است که مومنان نيز به اين خصلت الهي سفارش شده اند. در امر همسر داري بيشترين سفارش اسلام براي زن و مرد، اغماض از لغزشهاي يکديگر است. پيامبر(ص) در پاسخ به اين سوال که بهترين بندگان چه کساني هستند؛فرمودند :....و کساني که وقتي خشمناک شوند ، عفو و اغماض را پيشه خود مي سازند .[1]

2. صداقت

زن و مرد از لحظه خواستگاري تا پايان عمر بايد بدانند که هيچ کس دلسوزتر از شريک زندگي آن ها نيست. دلسوزي وقتي محقق مي گردد که صداقت و راستي در کار باشد.

3. خواسته ها و توقعات مناسب

مسلم است که انسان در اوائل جواني از تجربه و درآمد و دارايي اندک و احتمالاً سطح تشخيص پاييني برخوردار است. لذا توقع داشتن منزل شخصي و وسائل بالا و رفاه دلخواه در ابتداي زندگي خواسته معقولي نيست. از اين رو زن و مرد عاقل از ابتداي زندگي ضمن پذيرفتن اين واقعيت، با متانت و تلاش و الگو قرار دادن تجارب بزرگان و خردمندان و با همفکري و درک اوضاع، زندگي خود را به سطح مطلوب مي رسانند.

4. مشورت با يکديگر[2]

مشورت در امور مختلف زندگي با همسر ضمن اعلام احترام به انديشه و فکر وي، باعث تقويت ارتباط و تشديد علاقه و همدلي مي شود. اميرالمومنين (ع)در اين رابطه مي فرمايد :هيچ پشتيباني چون مشورت نيست .

5. عذر خواهي در خطا

در زندگي زناشويي طبيعي است که زن و مرد دچار اشتباه شوند. هر خطايي طرف مقابل را افسرده و ناراحت مي کند. در نتيجه زندگي خانوادگي که اساس آن محبت و صفاست دچار خدشه و تزلزل مي گردد. تنها در صورتي که پس از هر اشتباهي پوزش و عذر خواهي به دنبال آيد، زنگار کدورت به زودي زدوده شده و جاي آن را صفا و صميميت مي گيرد و حتي گاه زندگي از ابتدا هم شيرين تر مي شود. نکته قابل توجه اين است که معذرت خواهي بايد متناسب با مقدار جرم و خطا باشد، نه کمتر و نه بيشتر. در مقابل کسي که عذر خواهي نمود، طرف ديگر وظيفه دارد عذر او را بپذيرد. چرا که عدم پذيرش پوزش ديگران دليل پستي و فرومايگي انسان است. امام صادق(ع) مي فرمايند: بزرگواري انسان ، تقواي اوست .[3]
1. از سويي مرتکب اشتباه نشدن بهتر از عذر خواهي کردن است .با اين وجود به دليل جايزالخطا بودن انسان ، مدارا و بخشش از توصيه هاي بزرگان دين و اخلاق است. همان طور که امام صادق(ع) مي فرمايند: خداوند اهل مداراست و مدارا را دوست دارد .[4]

6. خوب صدا زدن

هر يک از زن و مرد بايد همسر خود را به نامي صدا کند که او بيشتر دوست دارد و خوشترش مي آيد. چه اسم کوچک باشد و چه نام خانوادگي .در صدا زدن نوع بيان خيلي مهم است.امير المومنين علي(ع)در همين رابطه مي فرمايد: بيان هر انساني حاکي از مراتب قوت نفس و درجه نيروي رواني اوست.[5]
همچنين در جايي ديگر مي فرمايد:با مخاطب خود مودب سخن بگوييد تا او نيز به شما با احترام جواب دهد.[6]

7. سلام کردن

سلام کردن ايجاد انس و الفت مي کند. کينه ها و کدورت ها را مي زدايد. اخم پيشاني ها را باز مي کند. سلام بايد با صداي بلند و واضح باشد. نه آهسته و نه پنهان. زن و شوهر نبايد اين نکته را که اسلام به آن اهميت داده کوچک شمارند و بگويند سلام کردن براي غريبه ها است نه براي زن و شوهر که با هم نزديکند. پس در سلام کردن بر يکديگر سبقت بجوييد.

8. سخن محبت آميز

گفتگو و سؤال و جواب زن و مرد بايد مؤدبانه باشد نه خصمانه و نفرت انگيز. يک مطلب ثابت را مي توان به گونه اي اداء کرد که شنونده خوشش آيد و پاسخ نيکو دهد. و همان مطلب را مي شود طوري بيان کرد که مخاطب يا جواب ندهد يا جواب زشت و تند بدهد. از سويي زن و شوهر بايستي سعي کنند،در برابر کلمات تند و خشن طرف مقابل، متانت و سعه صدر نشان دهند و صحنه نزاع را به مجلس مزاح تبديل کنند. چيزي که در ايجاد محبت يا نفرت مهمتر از کلمات و واژه ها است،آهنگ صدا و حرکات دست و چشم و لب و ابرو، هنگام سخن گفتن است. آهنگ نرم و ملايم،محبت و آرامش ايجاد مي کند، همان طور که صداي کلفت و خشن ملال و نفرت مي آورد. لب خندان و چهره باز، مخاطب را جلب مي کند. چنان که ترشرويي و اخم هنگام سخن گفتن، مخاطب را دلسرد و افسرده مي کند. زن و شوهردر مکالمات روزمره خود بايد اين نکات را رعايت کنند.

9. ابراز علاقه

همسران بايد به هم علاقه نشان دهند . برخي افراد به گمان اين که علاقه بايد قلبي باشد و در عمل جلوه گر شود، از اظهار علاقه و محبت پرهيز مي کنند و آن را نوعي ريا مي شمارند. روشن است که علاقه بايد قلبي باشد و در عمل آشکار شود، اما بيان آن نيز در جاي خود لازم است. گاه زن نسبت به علاقه شوهر دچار ترديد مي شود و نشانه صريح و اعتماد بخشي نمي يابد که به خود آرامش دهد. در اين موقعيت بيان علاقه، همچون آبي است که بر آتش درون او پاشيده مي شود و او را از التهاب دروني رها مي سازد. در روايات اسلامي توصيه شده که علاقه خود را نسبت به هم اظهار کنيد. پيامبر (ص) فرموده اند: «مردي که به همسرش بگويد تو را دوست دارم، اين جمله هرگز از دل او خارج نخواهد شد.»
سعي کنيد حتما براي ابراز عاطفه و نشان دادن علاقه خود به همسرتان برنامه ريزي داشته باشيد.محبت خود را با قول و فعل نشان دهيد.هيچگاه در اين مساله غرور را داخل نکنيد.

10. درک مشکلات همسر[7]

هر يک از زن و مرد حوزه فعاليت مخصوصي دارد و مسير معيني را مي پيمايد. در حوزه هر يک از آنان مشکلات و سختي ها و موانع خاصي وجود دارد که در حوزه فعاليت ديگري نيست. از اين رو درک مسائل هر يک براي ديگري، بسيار سخت و درک کامل هم محال است. ولي چون اين دو موجود کنار هم قرار گرفته اند و زندگي مشترکي تشکيل داده اند، مشکلات هر يک از آنان با ديگري ارتباط پيدا مي کند. بنابراين همسران بايد در حل مشکل طرف مقابل تلاش و همراهي کنند.

11. هديه دادن

اسلام از هر فرصتي براي ايجاد محبت و صفا، بين خانواده استفاده کرده است. اين دستور دين است که مرد دست خالي از سفر به خانه وارد نشود. زيرا هديه يکي از بهترين شيوه هاي جلب عاطفه و علاقه است. علاوه بر اين بزرگان دين به عيدي دادن در مناسبت ها تأکيد داشته اند. نکته قابل توجه اين که ارزش مادي هديه نبايد ملاک و مورد نظر قرار گيرد.

12. عيب پوشي

زن و مرد بايد بدانند که در نفع و ضرر هم شريکند. و نزديک تر و محرم تر از يکديگر کسي را ندارند. بنابراين بايد در حفظ اسرار هم کوشا باشند. خداوند متعال زن و شوهر را لباس يکديگر قرار داده و به آن تشبيه کرده است. يعني چنان چه لباس و جامه حافظ تن است و حجابي روي عيب هاي بدن، زن و شوهر هم نسبت به يکديگر بايد چنين باشند. اگر عيبي در طرف مقابل ديدند نبايد آن را به ديگران حتي پدر و مادر خويش بازگو کنند.

13. تشکر و قدر داني[8]

براي گرم نگه داشتن کانون مهر و صفا در زندگي تنها انجام وظيفه و محبت قلبي کافي نيست. اظهار محبت و تشکر نسبت به هم تأثير رواني عميقي در روح طرف مقابل باقي مي گذارد. عده اي اهل تشکر و ابراز لفظي نيستند يا فکر مي کنند قدرداني شخصيت آنان را پايين مي آورد و يا اين که توقع طرف مقابل را بالا مي برد؛ از نظر اسلام هر دو تصور غلط است. اصولاً در ميان همين تشکرها و جواب ها، احوالپرسي ها و تعارف ها مقدار ادب، صبر و انسانيت طرفين مشخص مي شود. عباراتي مانند لطف و محبت تو را فراموش نمي کنم؛ تو چقدر مهرباني؛خدا را شکر که همسري به اين مهرباني نصيبم شده است؛ممنونم؛و....شايد به نظر ساده باشد اما تاثير عميقي در قلب همسر شما مي گذارد. به خصوص اگر با لبخند و از صميم قلب اداء شود.

14. حسن نيت

در خانواده بايد با حسن ظن به مسائل همسر و زندگي نگريست. زيرا منفي بافي نتيجه اي جز عقده، خود خوري، غيبت و دلسردي ندارد. زن و مرد بايد بکوشند خوبي هاي همسر را همواره در نظر بگيرند و با حسن ظن به امورات او نظر داشته باشند.

15. احساس مسئوليت

انسان تا تنهاست، بيشتر در فکر خود است وروحيه کاملي براي مسئوليت پذيري ندارد. احساس مسئوليت همان وجدان اخلاقي و نفس لوامه است که نقش زيادي در پاک زيستي و انضباط رفتاري دارد. وجدان اخلاقي در حقيقت دادگاه کوچکي در درون جان انسان است.[9] ازدواج اعلام آمادگي براي پذيرش مسئوليت است واين احساس در روابط زن و مرد بايد دو سويه باشد. به طوري که هر دو در قبال هم احساس وظيفه داشته باشند.

16. کوشش متقابل در حفظ عفت يکديگر

همسران بايد در ازدواج با رعايت آداب آن در حفظ هم بکوشند. اسلام کامجويي زن و شوهر از همديگر را عبادتي مقدس و داراي پاداش هاي معنوي در نظر گرفته است. وجود غريزه جنسي که نيرومندترين غريزه در زن و مرد است، ايجاب مي کند که انسان با ازدواج به اين غريزه پاسخ طبيعي و مشروع دهد. ولي فقط ازدواج تنها نمي تواند عفت انسان را تضمين کند. بلکه نظارت و توجه همسران به هم تا حد زيادي مقوم عفت هر کدام خواهد بود.

17. روح تعاون و همکاري در خانه [10]

از ارکان مهم براي تحکيم خانواده و تداوم خوشبختي تعاون و همکاري ميان زن و شوهراست. تعاون، پيوند زن و مرد را گرم نگه مي دارد. بيشتر کشمکش ها بر اثر دوري از روح تعاون و همراهي است و ريشه اکثر شکايت ها به همين جا مي رسدکه هر کدام از زن و مرد ادعاي استقلال مي کنند و زندگي را براي خود مي خواهند. غافل از اين که آن ها دو نفر نيستند، بلکه با پيوند مقدس ازدواج شريک حقيقي غم و شادي هم شده اند. خداوند هم در آيه 19 سوره نساء مي فرمايد: «با همسران خوشرفتاري کنيد، حتي اگر به جهاتي از آنان راضي نباشيد. و بر اثر اموري، آن ها به نظر شما خوشايند نباشند، فوراً تصميم به بد رفتاري يا جدايي نگيريد. ممکن است که شما در تصميم خود اشتباه کنيد. چه بسا آنچه را شما نمي پسنديد خدا در آن سود و برکت فراوان قرار داده باشد»

18. توجه به سخنان هم

اسلام دستور مي دهد اگر کسي در حال سخن گفتن است، به او گوش داده شود. کسي که در ميان سخن کسي وارد شود و حرف او را نيمه تمام گذارد، از نظر پيامبر(ص) چنان است که خراشي به چهره او وارد کرده است. اين مسئله در زندگي زناشويي به مراتب اهميت بيشتري پيدا مي کند. زماني که همسرتان سخن مي گويد به او نگاه کنيد و توجه خود رانشان دهيد. مثلا با به کار بردن کلماتي مانند بله ؛متوجه شدم؛جدي؟؛راست مي گويي؟؛و....نشان دهيد که او را در سخن گفتن همراهي مي کنيد.

19. مهرباني

براي نشان دادن مهر و محبت راه هاي مختلفي وجود دارد. براي مثال، لمس کردن يا گرفتن دستان همسر هنگام تماشاي تلويزيون، بدرقه کردن و يا استقبال از همسر. انتظار همسر را بر سر سفره غذا کشيدن.... اين نوع ابراز محبت ها بسيار آرامش بخش و رويائي هستند. درست مثل اين که رو به روي آتش بنشينيد و به همراه همسرتان از گرماي آن لذت ببريد و در اين گونه مواقع لازم نيست حرفي زده شود. هر بار که اوقات خوبي با همسرتان داريد، در واقع در حال ابراز محبت هستيد.

20. توجه به همسر

يکي از بهترين راه هاي افزايش بعد مثبت زندگي زناشويي و تقويت ارتباط با همسر، انجام اعمال ظريف و متفکرانه است. براي مثال دادن يک شاخه گل به همسر، خريد مطابق سليقه همسر، يا اين که در يک روز شلوغ به فکر گرفتاري او بيافتيد و بلافاصله با او تماس بگيريد تا حالش را بپرسيد و در دعاهايتان او را ياد کنيد و به او بگوئيد که برايش دعا مي کنيد و اين مسئله خصوصاً به زنان شاغل توصيه مي شود. چون ممکن است اين تصور در همسر شما ايجاد شود که مشغله کاري، اهميت او را در ذهن همسر کمرنگ کرده است.

21. همدلي

همدلي يا همنوايي يکي ديگر از راههاي ابراز محبت است . به تحکيم روابط همسري کمک بسياري مي کند. شما مي توانيد به همسرتان بفهمانيد که واقعاً او را درک مي کنيد و با چهره خودتان به او نشان دهيد که احساسي مشابه حس او را داريد. امام باقر(ع) مي فرمايد : خوبي دنيا جز در پيوند با برادران و آشنايان نيست .[11]

22. انتقاد پذيري

پذيراي حرف همسرتان باشيد. حتي اگر با گفته هاي همسرتان مخالفيد، طوري رفتار کنيد که نشان دهيد صحبت هاي او مهم، با معنا و محترم اند. انتقاد پذيري باعث مي شود که حرف هاي ناگفته ميان همسران باقي نماند و در نتيجه به استحکام روابط زناشويي کمک مي کند.

23. واقع بيني در انتظارات خود

انتظارات متقابل در رابطه زناشويي، حتي آن جا که مطابق با حقوق مشروع باشد، بايد با توجه به واقعيت ها و امکانات موجود و به عبارت ديگر واقع بينانه باشد. واقع بيني ويژگي بسيار مهم و با ارزشي است که در همه امور و از جمله در زندگي زناشويي نقشي بسيار مهم دارد. بايد توجه داشت که ما هميشه نمي توانيم واقعيت ها و امکانات را به دلخواه تغيير دهيم بلکه بايد با آن ها بسازيم و برنامه ها و خواسته هاي خود را مطابق با آنها طراحي کنيم وگرنه دامنه آرزوهاي خود را بدون توجه به واقعيت ها گستردن، در واقع زندگي کردن در خواب و خيال است . بنابراين نخستين شرط در زندگي واقع بين بودن است.

24. تقسيم خوشي ها با همسر

همسران بايد به هم نشان دهند که از زندگي مشترکشان رضايت دارند يا لااقل اوقات خوشي را با هم مي گذرانند. برخي به اين نکته توجه ندارند و زندگي خانوادگي و وظايف زناشويي را به آساني تحت الشعاع کارهاي ديگر قرار مي دهند. در روايتي از پيامبر (ص) آمده است که: «نشستن مرد درکنار همسر، در نزد خدا محبوب تر از اعتکاف در مسجد پيامبر است. [12] »
اصول انساني حکم مي کند که مرد قبل از آن که لذّتي را برخود روا بداند، آن را براي همسر خويش بخواهد و در هيچ شرايطي او را فراموش نکند.

25. آراستگي و خود آرائي

در تعاليم ديني توصيه شده که زن در محيط خانه خود را براي همسرش بيارايد و با جذابيت مقابل او ظاهر شود. همچنين مرد بايد ظاهري آراسته داشته باشد. آراستگي زن و شوهر از اين جهت اهميت دارد که رغبت آن ها را نسبت به هم بيشتر مي کند. به سليقه يکديگر در انتخاب لباس و رنگ توجه کنيد. هنگام خريد،نظر همسرتان را سوال کنيد. بي اعتنايي نسبت به اين گونه مسائل به ظاهر کوچک، مي تواند روي روابط و پيوندهاي همسران تأثير منفي بگذارد. زماني که بيرون از خانه کار مي کنيد نبايد خستگي کار را توجيهي براي عدم رسيدگي به ظاهر خود براي همسرتان و ... قرار دهيد. بلکه در درجه اول، مسئوليت شما جذب همسر و تحکيم خانواده است. [13]

پي نوشت :

[1] -اصول کافي-ج2-ص240
[2] - ر.ک- خانواده در اسلام – حسين مظاهري – ص 124
[3] - جهادالنفس .ح 180
[4] -جهادالنفس.ح281
[5] . غررالحکم-ص343
[6] -غررالحکم .ص139
[7] - ر.ک- بهشت خانواده – ج1- دکتر سيد جواد مصطفوي – ص 173
[8]- ر.ک- بهشت خانواده – ج1- دکتر سيد جواد مصطفوي – ص 185
[9] - ر.ک- ازدواج و شيوه همسر داري از ديدگاه اسلام- محمد مهدي اشتهاري – ص 30
[10] - ر.ک- همان- ص 335
[11] -بحارالانوار – ج46 –ص291
[12] - تنبيه الخواطر – ص 362
[13] - بحارالانوار –ج47-ح65تا68

منبع: مرکز امور زنان و خانواده - معاونت آموزش و پ‍ژوهش
/س