در تقويت اراده عوامل متعدّدى تأثير گزار هستند که بايد رعايت شده و با عواملى که موجب ضعف اراده مى‏شود مبارزه گردد:

1- اصل مقاومت:

اولين اصلى که بايد رعايت شود، اصل مقاومت است که روان شناسان از آن به عنوان «اصل تسليم ناپذيرى» ياد مى‏کنند. معناى مقاومت آن است که انسان در برابر شکست‏ها و ناکامى‏ها ايستادگي کند؛ زيرا برخى از شکست‏ها زمينه پيروزى‏هاى بزرگ را فراهم مى‏کند. يکى از نويسندگان مى‏نويسد: هرگاه برايتان مسآله‏اى پيش ‏آيد که به نظر بسيار مشکل، نا اميد کننده و غير قابل حل مى‏رسد، آن چه شما را تا حصول پيروزى يارى خواهد کرد، اصل "تسليم ناپذيرى" است.(1)

2- اميد داشتن:

دومين اصلى که نقش بنيادى در تقويت اراده دارد، اميدوارى است. انسان بايد در زندگى با اميد زندگى نمايد. يأس و نا اميدى انسان را از رسيدن به هدف باز داشته و روند زندگى را دچار مشکل مى‏کند. آن دسته از بزرگان که قله‏هاى موفقيت را کسب نمودند، اميد به زندگى داشتند. از سوى ديگر برخى که در زندگى موفق نبودند، معمولاً نا اميد بوده و يأس در زندگى آن‏ها بوده است. "فيلس سيمولک" مى‏نويسد: "به کار بردن و نگارش کلمات منفى، ويرانگر و مخرّب است. اين کلمات قفل‌هايى هستند که بر درهاى ورودىِ هر راه حلى زده مى‏شود تا ما را براى شکست آماده کند. بر عکس کلمه "آرى" هيجان مى‏آورد و تحرک مى‏بخشد...".(2)

3- مبارزه با عادت ناپسند:

يکى از عوامل مهم تقويت اراده، مبارزه با عادت‏هاى بد و ناپسند است؛ از اين رو بايد سعى شود با هواهاى نفسانى (که انسان را به اعمال ناپسند مى‏کشاند) مبارزه شده و از عادات ناپسند جلوگيرى گردد.
"ويليام جيمز" روان‏شناس معروف مى‏گويد: «يک نه گفتن به عادت بد موجب مى‏شود شخص براى مدّتى تجديد قوا کند و بدين وسيله ضعف اراده ي خود را به تدريج بر طرف سازد».(3)
در اسلام نيز به مبارزه عليه هواهاى نفسانى که زمينه‏هاى عادت بد را فراهم مى‏کند، تشويق شده است. پيامبر (صلي الله عليه وآله)مي فرمايد:«الشّديد من غلب نفسه؛(4) کسى قوى و با اراده است که بر هواى نفس چيره شود».

4 -تلقين به داشتن اراده قوى‏:

يکى از عوامل مهم تقويت اراده، تلقين کردن است. انسان بايد اين گونه باور داشته باشد که «من مى‏توانم بر مشکلات پيروز شوم. من مى‏توانم در امتحان موفق شوم. من اراده قوى و پولادين دارم».
در اين خصوص سخنى از ناپلئون شنيدنى است: "بايد کلمه "نمى‏شود" از قاموس زندگى و از لغت محو گردد و از شنيدن واژه‏هاى "نمى‏شود، نمى‏توانم و نمى‏دانستم" نبايد استفاده کرد...".(5)

5- داشتن هدف روشن:

متأسفانه آن عدّه که دچار ضعف اراده مى‏شوند و از فعاليت‏هاى موفقيّت‏آميز دست بر مى‏دارند، آنانى هستند که هدف معيّن و تعريف شده ندارند. اينان فعاليت‏هاى خويش را نيمه کاره رها مى‏کنند. براى تقويت اراده بايد اهداف معيّن داشت.

6- تمرين تمرکز حواس:

تمرين تمرکز حواس يکى از راه‏هاى تقويت اراده است. براى تمرکز حواس بايد نظم و انضباط در همة امور زندگى ايجاد کرده و با برنامه ريزى فعاليت‏هاى خويش را پيش برد.

7- انجام وظايف الهى:

يکى از عوامل مهم تقويت اراده، انجام وظايف الهى و حاضر دانستن خداوند در همه صحنه‏هاى زندگى است. نماز را اوّل وقت خواندن، مقررّات الهى را رعايت نمودن، دوري از گناه، هر کدام مهم‏ترين عامل تقويت اراده به شمار مى‏آيد. کسى که روزه مى‏گيرد، با تمام هوس‏ها و رذايل اخلاقى مبارزه مى‏کند. کسى که به عبادت خداوند مى‏پردازد، آرامش روانى پيدا مى‏کند. آرامش روانى مؤثرترين عامل تقويت اراده است. يکى از بزرگان مى‏گويد: «خداوند بزرگترين گنج آرامش من است. من ديگر شتاب نخواهم کرد. او به من فرمان داده است که گاهى بايستم و آرام باشم...».(6)

8- اعتماد به نفس:

خودباورى نيز عامل مهم تقويت اراده است. اگر انسان استعداد و قابليت‏هاى خويش را بشناسد و باور کند که توان انجام خيلى از چيزها را دارد، در تصميم‏گيرى خويش دچار مشکل نمى‏شود.

9- بهره‏گيرى از سرگذشت انسان‏هاى با اراده:

خواندن سرگذشت انسان‏هاى با اراده، عامل تعيين کننده‏اى در تقويت اراده است.
خواندن زندگي نامه انسان‏هاى با اراده موجب مى‏شود که آدمي در برابر عواملى که موجب ضعف اراده مى‏شود، مقاومت نموده و عوامل تقويت اراده را تجربه کند، مثلاً يکى از عوامل موفقيت «پشتکار» است.
علامه امينى (رحمت الله عليه) صاحب کتاب ارزشمند الغدير جهت تدوين اين کتاب به کشورهاى مختلف سفر کرد. يکى از سفرهاى وى به هندوستان حدود شش ماه طول کشيد. پس از بازگشت از هند پرسيدند: هواى هندوستان چگونه بود؟ وى پس از اندکى تفکر پاسخ داد: به دليل اين که همواره سرگرم مطالعه بودم، نفهميدم هواى آن جا در اين مدّت چگونه بود!
مفسر کبير قرآن، علامه طباطبايى، نمونه‏اى از افراد با اراده و مصمم است. او در پنج سالگى مادر و در نه سالگى، پدرشان را از دست مى‏دهند و راه معاش ايشان و برادرشان از کودکى، منحصر به زمين زراعتى در قريه شادآباد تبريز بوده است.
علامه طباطبايى به علت تنگدستى ناچار مى‏شود از نجف اشرف به ايران مراجعت نمايند و ده سال در همان قريه به کشاورزى اشتغال ورزند.(7) با اين وصف ايشان با تلاش پيگير توانست تفسيرى به رشته تحرير درآورد که به جامعيت آن، تفسيرى يافت نمى‏شود.
در کتاب رمز پيروزى مردان بزرگ از آيت‏الله جعفر سبحانى و سيماى فرزانگان از رضا مختارى داستان‏هاى زيادى از بزرگان نقل شده است.

توصيه‏هاى کاربردى براى تقويت اراده :

1 - پيش از انجام هر کارى به جنبه‏ها و آثار مثبت و منفى آن توجه کنيد، زيرا با آگاهى از زيان‏ها يا منافع، انگيزه براى ترک يا انجام کار بيشتر مى‏شود و به طور طبيعى اراده قوى مى‏گردد.
2 - همواره سعى کنيد با خواسته‏هاى نفسانى و عادت‏هاى ناپسند مبارزه کنيد.
3 - همواره سعى کنيد نماز خود را اوّل وقت بخوانيد، حتى اگر مشغول نوشتن مطالبى باشيد که فقط چند سطر يا کلمه‏اى از آن باقى مانده باشد يا با کسى مشغول صحبت کردن هستيد، آن را رها کنيد و خواسته و ميل درونى خود را فداى اراده الهي سازيد. انجام تکاليف و عباداتى هم چون نماز در اوّل وقت و روزه و حج و جهاد و صدقه و انفاق مالى، باعث تقويت اراده مى‏گردند.
4 - همواره در مقابل سختى‏ها و ناملايمات زندگى (کار و تحصيل و غيره) بردبار باشيد و استقامت به خرج دهيد.
5 - سعى کنيد هر روز، در وقت معيّنى مثلاً صبح‏ها، دقايقى را به ورزش و نرمش اختصاص دهيد.
6 - نفس انسان، مخصوصا جوانان به خواب پس از نماز صبح تمايل دارد. جهت تقويت اراده با اين ميل نفسانى مبارزه کنيد.
7 - کارى را که شروع کرديد، با حوصله و دقت به پايان برسانيد و از رها کردن يا سر هم بندى آن بپرهيزيد.
8 - با رعايت بند اوّل اين توصيه و مشورت با ديگران، در تصميم‏گيرى‏ها سرعت عمل داشته باشيد. از وسواس و دودلى و امروز و فردا کردن دورى کنيد.
9 - فکر خود را همزمان به چند کار مشغول نکنيد. سعى کنيد همواره توجه شما به يک کار معطوف گردد.
10 - تدبير، نظم و انضباط را در همه امور زندگى خود جارى سازيد. با برنامه ريزى دقيق و منطقى، کارهاى خود را پيش ببريد. در برنامه‏ريزى جايى براى انعطاف و جايگزين کردن امورِ غير قابل پيش بينى بگذاريد.
زمان غذا خوردن، استراحت و خوابيدن، مطالعه و تفريح نمودن روى برنامه باشد. تجربه نشان داده افرادى که کتاب، لباس يا وسايل شخصى خود را در جاى منظمى نمى‏گذارند يا به وضع لباس و کفش و ظاهر خود توجه ندارند، به تدريج در عرصه‏هاى مهم زندگى نمى‏توانند تصميم جدى بگيرند. اگر چنين وصفى در شما است، آن را تغيير دهيد.
11- سعى کنيد در همه کارها به ويژه امور تحصيلى، تمرکز حواس پيدا کنيد و از طريق تمرکز حواس، اراده خود را تقويت نماييد.

پي نوشت :

1. وجيهه آذرمى، معجزه اراده، ص 15.
2. همان، ص 17 - 18.
3. راز کاميابى‏ها، ص 149.
4. وسايل الشيعه، ج 11، ص 123.
5. جعفر سبحانى، راز موفقيت مردان بزرگ، ص 99.
6. معجزه اراده، ص 46.
7. علامه حسينى تهرانى، ص تابان، ص 39.

منبع:www.pasokhgoo.ir
/س