دوران جواني، همان دوران قوت و کمال نيرومندي است و تا هر زمان که توانمندي انسان تداوم داشته باشد، جوان خواهد بود.
نکته ي ظريفي که در اين جا قابل تأمل است، اين که اسلام، در چهارده قرن پيش به جامعه ي بشر، عرضه کرده است.

رمز تداوم جواني جوان

يکي از برجسته ترين آثار جواني، شادابي و نشاط است. از نظر اسلام، باورهاي صحيح و کردارهاي نيک، رمز تداوم و نشاط و شادابي جواني است. از اين رو، امام علي عليه السلام در تبيين اوصاف شخص با ايمان مي فرمايد : تراه بعيدا کسله دائما نشاطه !
او (مؤمن) را چنان مي بيني که کسالت از وي دور، و نشاط او هميشگي است.
روزي امام صادق عليه السلام از شخصي به نام سليمان بن جعفر پرسيد که «فتي» نزد شما کيست؟» گفت: ما به جوان ، «فتي» مي گوييم.
امام صادق عليه السلام فرمود: اما عملت ان اصحاب الکهف کانوا کلهم کهولا فسماهم الله فتيه بايمانهم؟ يا سليمان ! من امن بالله و اتقي فهوا الفتي.
مگر نمي داني که اصحاب کهف، همگي ميان سال بودند اما خداوند به سبب ايمانشان، آنان را «فتيه (جوانان)» ناميد؟ اي سليمان! هر که به خدا ايمان آورد و تقوا پيشه کند، جوان (واقعي) است».
انسانهاي شايسته، در دوران پيري، به رغم ناتواني قواي جسماني، به قوت انديشه و شادابي جان آنها افزوده مي شود و همان گونه که در کلام علي عليه السلام آمده است:
اذا شاب العاقل شب عقله.
خردمند، چون پير شود، عقلش جوان مي گردد.
نمونه ي روشن اين گونه سالخوردگان در عصر حاضر، امام خميني (قدس سره) است که با انديشه ي جوان و جان نيرومند وشاداب خود، نه تنها جوانان ايران، بلکه جوانان مسلمان را در سطح جهان به خود جذب کرد.

رهنمودهاي اسلامي درباره جوانان

انما قلب الحدث کالارض الخاليه ما القي فيها من شيء قبلته!
همانا، دل جوان، مانند زمين خالي است که هر چه در آن افکنده شود، آن را مي پذيرد.
پيامبر خدا صلي الله عليه و اله : اوصيکم بالشبان خيرا فانهم ارق اقئده ان الله بعثني بشيراً و نذيراً فحالفني الشبان و خالفني الشيوخ.
شما را نسبت به جوانان به نيکي سفارش مي کنم ؛ چرا که آنان، دلهاي رقيق تري دارند. به راستي که خداوند، مرا نويد بخش و بيم دهنده برانگيخت. آن هنگام، جوانان با من هم پيمان شدند. درحالي که پيران به مخالفت با من برخاستند.
امام صادق عليه السلام: عليک بالاحداث؛ فانهم اسرع الي کل خير.
جوانان را درياب، که آنان به سوي هر نيکي اي پرشتاب ترند.

مقدمات بهره گيري از فرصت جواني

الف) معرفت

نخستين مقدمه حرکت در مسير شکوفايي و تکامل، معرفت است.
به گفته امام علي عليه السلام: ما من حرکه الا و انت محتاج فيها الي معرفه.
(هيچ حرکتي نيست، مگر اين که در آن به آگاهي نيازمندي.)
اما جوانان عزيز بايد توجه داشته باشند که مهم ترين معرفتي که آنان را در مسير کمال انساني و بهره گيري از بهار جواني ياري مي دهيد، خودشناسي است.
اين معرفت، جوانان را از خطر بيماري احساس بي هويتي - که در عصر حاضر، نسل جوان را در سطح جهان جداً تهديد ميکند - ، رهايي مي بخشد.
زيانبارترين جهل، آن است که جوان، خود را نشناسد و احساس بي هويتي کند. اين ناداني، زمينه را براي انواع انحرافات و فسادها فراهم مي سازد. در مقابل، خودشناسي، سودمندترين و سازنده ترين معرفتي است که انسان را به قله ي تکامل مي رساند.
رسد آدمي به جايي که به جز خدا نبيند
بنگر که تا چه حد است مکان آدميت
طيران مرغ ديدي تو ز پايبند شهوت
به در آي تا ببيني طيران آدميت

ب) خود باوري

دومين مقدمه ي شکوفايي جواني، خودباوري به معناي اعتماد به نفس و تکيه بر استعدادهايي است که خداوند متعال در وجود انسان برا ي حرکت به سوي قله ي تکامل، قرار داده است. تصميم و تلاش براي خودسازي و سازندگي، بلند همتي، عزت و استغناي نفس، استقامت در راه هدف و توکل بر خداوند متعال در زندگي، همگي از آثار و لوازم خودباوري و اعتماد به نفس است. جواني که به نيروهاي خدادادي خود اعتماد ندارد، در کارها احساس ناتواني مي کند، همتش کوتاه است، نمي تواند تصميم بگيرد، صبر و استقامت ندارد، و هيچ هدف مهمي را در زندگي نمي تواند تعقيب کند.

ج) پيوند با خدا

معرفت و خودباوري، در واقع، مقدمه پيوند جوان با مبدأ همه ي زيباييها و کمالت ، يعني آفريدگار جهان است و اين پيوند است که سعادت هميشگي او را تأمين مي نمايد. چنان که خداوند متعال خود مي فرمايد: «من کان يريد ثواب الدنيا فعندالله ثواب الدنيا و الاخره. هر کس پاداش دنيا مي خواهد ، پاداش دنيا و آخرت نزد خداست»
نکته ي مهم اين است که همه مي توانند اين پيوند را با خداوند متعال برقرار کنند؛ اما جوانان بهتر از ديگران مي توانند به او نزديک شوند.
امام خميني (قدس سره) در وصيت نامه ي اخلاقي خود، خطاب به فرزند عزيز و بزرگوارش، در اين باره مي فرمايد،
عزيزم ! از جواني به اندازه اي که باقي است ، استفاده کن که در پيري همه چيز از دست مي رود. حتي توجه به آخرت و خداي تعالي. از مکايد بزرگ شيطان و نفس اماره آن است که جوانان را وعده ي صلاح و اصلاح در زمان پيري مي دهد تا جواني با غفلت از دست برود، و به پيران، وعده ي طول عمر مي دهد و تا لحظه آخر با وعده هاي پوچ، انسان را از ذکر خدا و اخلاص براي او باز مي دارد تا مرگ برسد، و در آن حال، ايمان را اگر تا آن وقت نگرفته باشد، مي گيرد. پس در جواني که قدرت بيشتري داري به مجاهدت برخيز و از غير دوست - جل و علا بگريز، و پيوند خود را هر چه بيشتر - اگر پيوند داري - محکم تر کن؛ و اگر خداي نخواسته نداري، تحصيل کن و در تقويتش همت گمار، که هيچ موجودي جز او - جل و علا - سزاوار پيوند نيست. و پيوند با اولياي او، اگر براي پيوند به او نباشد، حيله ي شيطاني است که از هر طريق، سد راه حق کند.

د) همنشين شايسته

دوست و همنشين جوان، نقش اساسي در رشد و شکوفايي و انحطاط و تيره روزي او دارد. همنشين تا آن جا در زندگي انساني مؤثر است که پيامبر خدا صلي الله عليه و اله مي فرمايد:
المرء علي دين خليله ، فلينظر احدکم من يخالل. آدمي بر آيين دوست صميمي خويش است ، پس هر يک از شما بنگرد با چه کسي دوستي صميمانه دارد.
چه بسا جواناني در اثر همنشيني سعادتمند شده اند، و چه بسا جواناني که همنشين، آنان را بدبخت کرده است.

هـ ) تقويت بدن و لذايذ مشروع

نکته ي بسيار مهم ديگر در شناخت عوامل شکوفايي جوان، اين است که نيرومندي و شادابي جسم نيز درکنار تقويت فکر و جان مورد عنايت اسلام است؛ زيرا توانمندي و نشاط جسم، شرط اول خودسازي و سازندگي و رسيدن انسان به قله ي کمال است. از اين رو وقتي از امام صادق (عليه السلام) سؤال مي کنند که در آيه «خذوا ءاتينکم بقوه؛ آنچه را به شما داده ايم نيرومندي بگيريد» آيا مقصود، نيرومندي جسم است و يا نيرومندي جان، امام (عليه السلام) در پاسخ مي فرمايد: «مقصود، نيرومندي جسم و جان، هر دو است».

و ) ارزشهاي اخلاقي وعملي

معرفت، خودباوري، پيوند با خدا، همنشين خوب و در نهايت آنچه موجب تقويت جسم و فکر و جان مي گردد، مقدمه پذيرش رعايت ارزش هاي اخلاقي و عملي در زندگي اند. تحقق ارزش هاست که رفاه و خوشبختي و تکامل انسان را براي هميشه تأمين خواهد کرد.
بنابراين آنچه در تبيين ارزشهاي اخلاقي و عملي ملاحظه مي شود، برجسته ترين ارزش هايي است که برا ي شکوفايي جوانان ، ضروري است.
(حکمت نامه ي جوان - اثر استاد محمدي ري شهري)
منبع: ويژه نامه ارمغان بهار محمدي ويژه نوروز 85
/س