در يکي از مسافرت ها دختري را ديدم که چهره اش نشان مي داد از ساکنان شهرهاي شمال شرقي کشور است، اما با چشمان آبي! رنگ چشم هاي دختر جوان نه به دليل دو نژاده بودن که به خاطر لنزي بود که به چشم هايش زده بود. دوستي گفت: «اين خانم ديگر بايد خودش بداند که قيافه اش زيادي آسيايي و شرقي است و با اين رنگ چشم همخواني ندارد.» و من مبهوت مانده بودم که علت اين اتفاق چه مي تواند باشد؟
روزي يکي از دوستانم که در منزل ما مهمان بود، عروسک دخترم را در دست گرفت و بعد از مدتي که به آن خيره شد، رو کرد به من و گفت : «کجاي اين عروسک شبيه دختر توست؟»
من که جا خورده بودم پرسيدم:«چه طور مگه؟» او گفت: «دختر تو چقدر شبيه اين عروسک با موهاي طلايي و چشمان آبي است؟»
گفتم: «براي بچه ها نمي توان مرز تعيين کرد. رنگ پوست و مو و چشم مهم نيست. همه ي بچه هاي دنيا شبيه همند؛ همه پاک و معصوم و دوست داشتني اند. هيچ دو تا بچه اي از هر جاي دنيا که باشند، با هم جنگ ندارند. همه با هم دوستند.»
بيشتر از هر کسي خود من به بي اساس بودن گفته ام واقف بودم. حتماً شما هم اين جمله معروف را شنيده ايد: «تربيت کودک از پنج سال قبل از تولد وي آغاز مي شود.» پس کودکان از همان بدو تولد با هم متفاوتند؛ چون شيوه هاي تربيتي متفاوت است، هر چند اين تفاوت ها به چشم نمي آيد و رفته رفته با بزرگ شدن کودک آشکار مي شود. ناخود آگاه به ياد همان دختر با چشم هاي آبي افتادم. شايد روزي دختر من هم بخواهد رنگ چشم هايش را عوض کند. بنابراين تصميم گرفتم آگاهي خود را افزايش دهم؛ زيرا پدران و مادراني موفق ترند که يک گام از فرزندانشان جلوتر باشند.
برخي والدين اسباب بازي کودکان را صرفا براي رهايي تن و روح خود از هياهوي آنان فراهم مي کنند و چندان توجهي به ميزان اثرگذاري آنچه اسباب بازي ناميده مي شوند، ندارند، در حالي که کودکان در بازي هايشان تفکر، تعامل با محيط، روابط اجتماعي و درس هاي زندگي را ياد مي گيرند و با آن تجربيات بزرگ مي شوند. تأثيري که اسباب بازي بر ذهن کودک مي گذارد، حتي در جهان بيني او مؤثر است. عروسک ها خصوصاً در دنياي دختر بچه ها گاهي فراتر از يک دوست عمل کرده و بچه ها با آنها هم ذات پنداري مي کنند، به طوري که همواره بين کودکان و عروسک ها ارتباط تنگاتنگ و عميقي برقرار بوده است. همان طوري که يک اسباب بازي مناسب زمينه رشد و شکوفايي آنها را فراهم مي سازد يک اسباب بازي نامناسب تأثيرات منفي و زيان باري را بر روي کودکان خواهد داشت. اکنون در ميان عروسک دختر بچه ها «باربي» يکه تازي مي کند.
آمار نوزادان و فرهنگ خانواده هايشان را داريم
اين جمله «براندا آندولينا» بازارياب کمپاني متل توليد کننده باربي، تکان دهنده است: «ما همواره به دقت آمار نوزادان متولد شده را بررسي مي کنيم و ترکيب والدين و فرهنگ و زبان آنها را کاملا در نظر مي گيريم».
باربي برگرفته از شخصيت يک زن ولگرد آلماني به نام لي لي است. کمپاني متل در سال 1959 . م امتياز عروسک لي لي را که يک قطعه کلکسيوني بود و فقط به بزرگسالان به ويژه کلکسيونرهاي اسباب بازي فروخته مي شد، خريد و پس از تغييراتي صورت بندي آن را با نژاد آنگلوساکسوني همانند کرد که به باربي لقب گرفت. باربي اسم خلاصه شده باربارا دختر کوچک کمپاني متل يعني آقاي هندلر است.
باربي نماد يک زن 20-19 ساله با پاهاي بلند و فيزيک بدني لاغر و نمايشگر يک قد 195 سانتي، موهاي بور و چشمان آبي، گردن باريک، گونه برآمده، دماغ و دهان کوچک، پوست روشن و چهره اي شاداب است.
باربي در طول 40 سال گذشته بيش از 500 بار در نقش هاي متفاوت عرضه شده. از جمله به شکل معلم، دندان پزشک، خلبان، افسر پليس، ژيمناست، باغبان، گدا و ... ساخته شده تا پاسخگوي علايق و سلايق مختلف باشد.
قيمت هر عروسک باربي اصل کمپاني که در ابتدا تنها 3 دلار بود، اکنون در برخي مدل ها به 4500 دلار رسيده است.

عروسک هاي ديني و قومي

براي نفوذ اين مهمان ناخوانده در ميان تمام اقوام و مليت ها، باربي رنگ پوست و چهره اش را با حفظ همان استيل بدني تغيير داد. مثلاً عروسک دو رگه آفريقايي - آمريکايي براي کودکان سياه پوست در آمريکا و آفريقا معروف به باربي سياهان به نام «کريستين» توسط کمپاني متل به بازار آمد. در سال 1988.م «ترزا»ي آمريکاي لاتين متولد شد و در سال 1990.م «کي يرا» معروف به باربي ژاپني ها و چيني ها روانه بازار شد.
بايد در ميان مسلمانان که در حدود يک پنجم جمعيت جهان را تشکيل مي دهند نيز رخنه کرد. پس بايد عروسک هاي محجبه و جذابي توليد شود تا اسباب بازي دختران مسلمان و الگوي مخفي شان شود.
فيولا عروسکي که يک روسري به سر و لباسي تمام قد به تن دارد، همراه با جانماز صورتي رنگش براي اولين بار در سال 2003 وارد بازار سوريه شد و با استقبال خانواده هاي عرب روبه رو شد.

فيولا، باربي با حجاب

اخيرا در کشورهاي عربي خاورميانه عروسکي به نام «فيولا» يا «فولا» (1) که توليد همان کمپاني متل است ، فروش قابل توجهي داشته است . فيولا عروسکي است که چشمان سياه دارد و از فيزيکي مانند فيزيک باربي منتها با کمي تفاوت برخوردار است . اما تفاوت اصلي آن در محجبه بودن اين عروسک است .
فيولا عروسکي که يک روسري به سر و لباسي تمام قد به تن دارد ، همراه با جانماز صورتي رنگش براي اولين بار در سال 2003 وارد بازار سوريه شد و با استقبال خانواده هاي عرب روبه رو شد .
فيولا اکنون با انواع مانتو و روسري هاي زيبا و ظريف به بازار عرضه مي شود. براي بازار مصر علاوه بر انبوه پوشش هاي اصلي اين عروسک، لباس هاي غربي همچون شلوار جين و مدل هاي روز کشور مصر مانند روسري هاي رنگارنگ در کمد لباس فيولا گنجانده شده است.

باربي انتحاري

باربي اين بار در نقش سياسي ظاهر شده و مي کوشد با تمسخر ارزش هاي والاي اسلامي، شهادت طلبي را به مثابه امري غيرمنطقي و منفور جلوه دهد. باربي انتحاري و شهادت طلب که پس از فرياد الله اکبر با فشردن ضامن کمربند انفجاريش منفجر مي شود و سپس با صداي بلندي شروع به خنديدن مي کند، به طور غير مستقيم تلاش مي کند تا فرهنگ شهادت طلبي را در ميان کودکان به تمسخر گيرد.
در اوت 2004.م مديران شرکت متل در حرکتي نه چندان عجيب از عرضه باربي انتحاري به بازار جلوگيري کردند. به گفته «جون کابريني» مدير شرکت متل «عرضه چنين محصولي مطمئناً جنجال سياسي به دنبال خواهد داشت و شرکت متل هيچ علاقه اي به درگير شدن در اين مسائل ندارد».

تأثيرات مخرب باربي

بلوغ زودرس

وجود چند دست لباس در کنار عروسک و امکان تعويض لباس ها اين انگيزه را در کودک تقويت مي کند که به تعويض حتي لباس هاي زير عروسک اقدام نمايد و به تعبير برخي فعالان ضد باربي: «آموزگار سکس است، در حالي که توان عشق آفريني ندارد».

سوء تغذيه

اگر چه فرم بدني باربي به گونه اي طراحي شده که بعيد به نظر مي رسد هيچ زني بتواند با ويژگي هاي فيزيکي آن به حيات خويش ادامه دهد، اما در اثر تبليغات، بسياري از زنان و دختران به باربي شدن روي آورده اند، به طوري که در دام بيماري هاي سوء تغذيه گرفتار شده اند.

مصرف گرايي و تجمل

لباس هاي ظريف، خوش رنگ و خوش دوخت باربي، عريان گرايي، اشراف گرايي و مصرف گرايي را با زرق و برق خيره کننده خود به ارمغان آورده که حاصل دست بزرگ ترين طراحان لباس دنياست.
جالب است بدانيد که اگر باربي زنده مي شد، قدش 195 سانتي متر، گردني دو برابر بلندتر از گردن يک انسان نرمال، سايزش 33-29 و 46 کيلوگرم وزن داشت. آناتومي باربي قادر به راه رفتن نيست و بايستي چهار دست و پا راه برود. آمارها نشان مي دهد که متوسط قد و وزن زن آمريکايي به ترتيب 163 سانتي متر و 66 کيلوگرم است.

عروسکي براي بزرگ تر ها

امروزه بزرگسالان هم اسير عروسک هايي با طرح پدر بزرگ و مادربزرگ شده اند؛ عروسک هايي که علاوه بر طراحان، خوانندگان و موسيقي دانان هم روي آنها کار کرده اند و شعرها و موسيقي هاي قديمي کوبايي، اسپانيايي، کلمبيايي، مکزيکي و بسياري از کشورها را روي آن گذاشته اند.
خوب است بدانيد که بيشتر خريداران، بزرگسالان و حتي قديمي ترها هستند نه بچه ها؛ يعني ديگر پدربزرگ ها و مادربزرگ ها هم عروسک باز شده اند.

برتز نسلي جديد

مدل اصل برتز (2) يک عروسک 29 سانتي متري با مجموعه اي از لباس ها و وسايل متنوع است که چيني ها آن را تحت ليسانس شرکت آمريکايي M.G.I مي سازند.
عروسک هاي برتز خيلي هم بلوند و چشم آبي نيستند، بلکه بر اساس الگوهاي چند فرهنگي و جمعيت هاي غالب طراحي شده اند و بيش از 300 مدل دارد. علاوه بر برتزهاي دخترانه و پسرانه، برتزهاي نوزاد هم به بازار عرضه شده اند که فقط يک پوشک به پا دارند.
برتز صداي خيلي ها را درآورده، به طوري که يک مقاله بسيار تند و اعتراضي در سايت رسمي مايکروسافت با عنوان «آيا عروسک هاي برتز بيش از حد عريان نيستند؟» از توليد اين عروسک ها براي کودکان ابراز نارضايتي کرده و آثار مخرب آن را در آينده گوشزد کرده است و حتي خواستار برخورد با آن شده؛ چرا که در بزرگسالان هم تأثير مخربي دارد.
پايه گذاران مؤسسه مبارزه با تبليغات آزار کودکان معتقدند: «اين عروسک ها دختران را تشويق مي کند تا به خودشان به عنوان يک کالاي جنسي که قدرتش در پوشيدن لباس هاي تحريک کننده است، نگاه کنند.»

لطفا کمي کنار برويد!

رزانه(3) محصول جديدي از يک مسلمان مقيم امريکاست که در تمام مدل هاي خويش از شيوه لباس پوشيدن زنان و دختران مسلمان تقليد کرده و همواره روسري به سر دارد. رزانه در زبان عربي به معناي بردباري است و اندام يک کودک يازده دوازده ساله را دارد که در سه نوع به بازار عرضه شده است: سفيد پوست با موهاي طلايي، سبزه با موهاي مشکي و سياه پوست با موهاي مشکي.
آقاي سعاده که شرکت توليد کننده رزانه يعني Noor Art را به کمک همسرش و چند سرمايه گذار ديگر راه اندازي کرده، معتقد است: «اين عروسک هم جاي خالي چنين عروسک هايي را در بازار پر کرده و هم به دختران مسلمان چيزي را عرضه مي کند که بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. عروسک اين پيام را ارائه مي دهد که آنچه در درون شماست، اهميت دارد نه آن گونه که به نظر مي رسيد و زيبايي واقعي از آن روح شماست.»
گفته مي شود عروسک رزانه تقليدي از عروسک هاي دارا و ساراي ايراني است که براي جلب توجه دختران مسلمان ساخته شده و با اينکه جذابيت ها و زيبايي هاي باربي را ندارد توانسته مخاطبان زيادي را جذب کند و برخي نيز معتقدند ساخت و فروش عروسک هايي چون رزانه، خوردن نان از قبَل ارزش هاي اسلامي است.

دارا و سارا، عروسک هاي ملي

آشنايي کودکان با فرهنگ، تمدن، مذهب، لباس و حالت چهره اقوام مختلف، يکي از راه هاي شناساندن فرهنگ ايراني به کودکان است و اين امر جز با قرار گرفتن آنها در قالب و وسايل بازي فراهم نمي شود.
پس از بررسي هاي مختلف درباره اثرات و آسيب هاي استفاده از انواع اسباب بازي هاي خارجي که هيچ تشابهي با فرهنگ ما ندارند، تصميم به ساخت و طراحي عروسک هاي دارا و سارا گرفته شد.
«راس پيتر» در سايت آسيا تايمز مي نويسد: «چه کسي مي توانست پيش بيني کند که اين عروسک هاي چشم قهوه اي گام بعدي ايران براي صدور انقلاب باشد.... گر چه اين اولين جنگ نيست، ولي شايد مهم ترين آن باشد؛ چون گويا ساراي ايراني به همراه برادرش دارا سخت امپراتوري باربي پلاستيکي را به خطر انداخته اند».
اين دو عروسک که گفته شده مدلي از دو کودک 8 ساله کاملاً ايراني و اسلامي اند، حجابشان کامل است و لباس محلي به تن دارند.
ولي اينکه چه شد که دارا و سارا نتوانستند آن طور که بايد جاي خود را در دل کودکان ايراني باز کنند، چيزي است که بايد درباره آن تأمل شود. بزرگ ترين دليل اين بي رغبتي، گراني و قيمت بالاي عروسک هاست، به طوري که خانواده ها ترجيح مي دهند باربي بخرند، ولي دارا و ساراي ايراني را نخرند.
دليل ديگر اينکه لباس هايي که بر تن دارا و سارا ديده مي شود، از زندگي معمولي ما ايراني ها دور است، در صورتي که بر تن عروسک هاي باربي، لباس هايي ديده مي شود که در غرب رايج است و اصلاً جزء فرهنگ آنها است. در ايران به ندرت کساني را پيدا مي کنيم که در زندگي روزانه شان، لباس هاي محلي به تن کنند و با آن به سر کار و بيرون بروند. انعطاف کم و قدرت حرکت پايين آنها و نيز عدم امکان تغيير مد آنها از دلايل ديگر براي کم ربايي اين عروسک هاست.
در پايان بايد گفت وقتي در و ديوار اتاق کودکانمان پر مي شود از عکس هاي شرک، سرويس خواب کودکانمان مدل برتز به خود گرفته و لوازم التحريرش مدل باربي مي شود، بهترين ابزار براي دور کردن تدريجي او از فرهنگ خودي و تحريک پذيري او در سال هاي جواني عليه فرهنگ و باورهاي ملي و ديني کشورمان فراهم شده است.
اگر روزي دختري را ديديد که با يک روسري که نه موهاي جلو و نه پشت سر را پوشانده و مانتوي تنگ و شلوار کوتاه، جلوتر از مادري که ساده و بي آلايش چادر به دندان گرفته، راه مي رود، همه چيز را نگذاريد به حساب جواني و جاهلي دختر؛ حسابي هم براي غفلت و بي توجهي پدر و مادر باز کنيد.

پي نوشت :

1. Fulla
2. Bratz
3. Razanne

منبع:ماهنامه ديدار آشنا شماره 93
/س