جـمـال السالكين ابوالعباس , احمد بن فهد حلى اسدى در سال 757 متولد شده و درسال 841 وفـات يـافـتـه است در طبقه شاگردان شهيد اول و فخر المحققين است مشايخ ‌حديث او فاضل مـقـداد سـابـق الذكر, و شيخ على بن الخازن فقيه و شيخ بها الدين على بن عبدالكريم است على الـظاهر اساتيد فقهى او نيز همينها هستند ابن فهد تاليفات فقهى معتبرى دارد, از قبيل : المهذب الـبارع كه شرح المختصر النافع محقق حلى است و شرح ارشاد علا مه به نام المقتصر و شرح الفيه شـهـيـد اول شـهـرت بيشتر او در اخلاق ,دعا و سير و سلوك است كتاب مشهور او در اين زمينه , عدة الداعى است 1 .

آثار و تاليفات:

او از تربيت يافتگان مكتب فقهى شهيد اول , و از اكابر فقها و علماى اماميه درقرن نهم هجرى است كـه در فـقـه و سـيـر و سلوك و زهد و تقوى و عبادت مقام شامخ ووالايى دارد او حاوى كمالات ظـاهـرى و بـاطـنـى و جـامع علم و عمل و حاوى معارف عقلى و نقلى بوده است بهترين معرف مـقـامـات بـاطـنى او, آثار و تاليفات باقى مانده ازاوست كه حكايت از مقامات باطنى و معنوى او مى نمايد, كه برخى از آنها به ترتيب زير است :
1 ـ آداب الداعى .
2 ـ الادعية و الختوم .
3 ـ استخراج الحوادث و بعض الوقايع المستقبله من كلام امير المؤمنين (ع )فيما انشاه في صفين بـعد شهادة عمار بن ياسر در اين كتاب برخى از اسرار علوم غريبه مانند خروج چنگيز و پديد آمدن اسماعيل صفوى را از كلمات معجزه آميز على (ع )كه در صفين بعد از شهادت عمار فرموده است , استنباط و استخراج نموده است .
4 ـ اسرار الصلوة .
5 ـ تاريخ الائمة (ع ).
6 ـ التحرير در فقه .
7 ـ التحصين في صفات العارفين من العزلة و الخمول بالاسانيد المتلقاة عن آل الرسول (ع).
8 ـ ترجمة الصلوة در بيان معانى , اقوال و افعال و فوائد نماز.
9 ـ تعيين ساعات الليل و تشخيصها بمنازل القمر.
10 ـ جامع الدقائق و كاشف الحقائق .
11 ـ الدر النضيد في فقه الصلوة .
12 ـ عدة الداعى و نجاح الساعى در ايران چاپ شده و سه نسخه خطى آن تحت شماره هاى 2137 ـ 38 ـ 40 در كتابخانه مدرسه شهيد مطهرى (سپهسالار)موجود است .
13 ـ المسائل الشاميات .
14 ـ مصباح المبتدى و هداية المهتدى .
15 ـ المتقصر في شرح ارشاد الاذهان .
16 ـ الموجز الهادى .
17 ـ المهذب البارع في شرح المختصر النافع .
18 ـ الموجز الحاوى 2 .
و تعدادى ديگر از رساله ها و مجموعه ها كه در ريحانة الادب آمده است .

گفتار ديگران درباره او:

صاحب روضات الجنات در شرح زندگى او مى نويسد:.
عالم عارف پر از اسرار, كاشف اسرار فضائل , جمال الدين ابوالعباس احمدبن شمس الدين محمد بن فهد اسدى حلى , در اثر شهرت و اعتبار, بى نياز از توصيف و تعريف مى باشد وى جامع معقول و مـنـقـول , فـروع و اصـول ظـاهـرى و باطنى و علم وعمل است او از شاگردان شهيد اول و فخر محققان است , و از شيخ مقداد سيورى وعلى بن خازن حائرى و ابن متوج بحرانى , و از سيد جليل نـقيب , بها الدين ابوالقاسم على بن عبدالحميد نيلى صاحب كتاب الانوار الالهيه اجازه روايتى دارد و پـيـش مـااجـازه نامه اى موجود است كه به خط فرزند شهيد ثانى , يا پسرش محمد است (و ازاين دو كنار نيست ) و مضمون آن چنين است :.
احمد بن محمد بن فهد, از رجال متاخر عصر ما و يكى از مدرسين زينبيه درحله سيفيه , و يكى از رجـال علم , خير, صلاح و بذل و بخشش و جود مى باشد او ازمن كسب اجازه نمود, پس به او در مورد تاليفات و روايات خويش اجازه دادم .
او تـعدادى مصنفات و تاليفات دارد كه از آن ميان , عدة الداعى و نجاح الساعى است كه داراى فوائد متعددى است و كتاب كفاية المحتاج الى معرفة مسائل الحاج , و كتاب الهداية في فقه الصلوة و كتاب التحصين في صفات العارفين و جزاينها تاليفات ديگرى نيز دارد 3 .
مناظره و گفتگو با ارباب مذاهب :
او در مـنـاظـره و مباحثه , تبحر و توانايى كامل داشته است و با برخى از پيروان فقه اهل سنت , در عـصـر حكومت ميرزا اسبند تركمان حاكم عراق , مباحثاتى داشت ,به ويژه در مورد مساله امامت و رهـبـرى گفتگوهايى انجام داد و بر جمع كثيرى ازعلما مذاهب اهل سنت غلبه يافت ميرزا تحت تـاثـيـر آن جـلسه قرار گرفت و مذهب خويش را تغيير داد و خطبه اى به نام امير المؤمنين (ع ) و اولاد پاك و معصوم او انشانمود 4 .

شاگردان:

او شاگردان متعددى را در مكتب تربيتى خويش پرورانده است:
1- شيخ على بن هلال جزائرى.
2 ـ شـيـخ بزرگوار فقيه نامى عز الدين حسن بن احمد بن يوسف , معروف به ابن العشرة الكروانى العاملى .
3 ـ شيخ على بن عبدالعالى كركى .
4 ـ شيخ عبدالسميع بن فياض اسدى حلى صاحب كتاب تحفة الطالبين في اصول الدين .
5 ـ سيد محمد بن فلا ح موسوى از نياكان سيد خلف .
6 ـ شيخ ابوالقاسم على بن جمال الدين محمد بن طى عاملى مؤلف كتاب مسائل ابن طى (متوفى 855 ه ق ) و جز اين افراد شاگردان ديگرى نيز داشته است كه در كتابهاى تراجم و رجال , تفصيلا آمده است .

وفات:

او پـس از يـك عـمر تلاش و مجاهده در راه فقه و فقاهت و سير و سياحت روحى , به سال 841 در هـشـتـاد و پـنـج سالگى در كربلاى معلى به رحمت ايزدى پيوست و قبر شريفش كنار خيمه گاه مـعـروف واقع شده و كراماتى هم از او نقل گرديده است كه هم اكنون نيز مورد تكريم و تجليل و تبرك اهل تقوى و دين قرار دارد

پي نوشت:

1- آشنايى با علوم اسلامى , ص 301 .
2- ريحانة الادب , ج 8 , ص 145 و 146 . 3- روضات الجنات , ج 1 , ص 72 و 73 . 4- روضات الجنات , ج 1 , ص 73 .

منبع:فقهاى نامدار شيعه
/خ