مرگ ناگهاني معمولا به عنوان يک مرگ غيرمترقبه و غيرمنتظره که فوري و در عرض چند ثانيه به خاطر تغيير ناگهاني حالت باليني قبلي فرد عارض مي گردد، تعريف مي شود. پديده مرگ ناگهاني هميشه تراژدي دردناکي است. اما وقوع آن براي يک ورزشکار که در آمادگي کامل به سر مي برد و به ويژه ورزشکاران جوان همگان را متاثر مي کند و به انديشه وا مي دارد. مرگ ناگهاني در يک ورزشکار ممکن است در جريان تمرين ورزش عارض شود و يا ممکن است ارتباط مستقيم به حالت فيزيکي نداشته باشد. بهتر است در ابتدا به شناخت علل مرگ ناگهاني و احتمال وقوع آن در گروه هاي سني مختلف بپردازيم و سپس به شناسايي افرادي که در معرض اين خطر هستند اهتمام ورزيم.

اختلالات گوناگون ساختماني و الکتروفيزيولوژيک

ناهنجاري هايي که گمان مي رود از عمده ترين علل مرگ ناگهاني در ورزشکاران هستند به اجمال در زيل دسته بندي شده اند.
1- کارديوميوپاتي هيپرتروفيک: از علل ميوکاردي (مشکلات عضله اي قلب) مرگ ناگهاني است. کارديوميوپاتي هيپرتروفيک از رايج ترين اختلال قلبي در بين ورزشکاران جواني است که در حين ورزش شديد، ناگهاني مي ميرند که مشخصه اش افزايش حجم (هيپرتروفي) بطن چپ است که به اضافه بار فشاري مربوط نمي باشد. (يعني همراه با فشار خون يا تنگي آئورت نمي باشد) .
2- علل مربوط به کرونر قلب
الف) بيماري هاي تصلب شرائين کرونر قلب
ب) ناهنجاري هاي شرائين کرونر
ج) انقباض عروق کرونر
- ناهنجاري هاي مادرزادي شرائين کرونر که به عنوان علت مرگ ناگهاني گزارش شده اند عبارتند از: جدا شدن شريان اصلي کرونر چپ از سينوس والسالواي طرف راست، سرچشمه گرفتن شريان کرونر چپ از تنه شريان ريوي.
- انقباض ناگهاني (اسپاسم) شريان کرونر هم به عنوان علت مرگ ناگهاني منظور شده ولي فعلا فقط به عنوان علت فرض مي شود، چرا که اثبات آن مشکل است.
به نظر مي رسد که مکانيزم مرگ ناگهاني به علت بيماري عروق کرونر، ايجاد فيبريلاسيون بطني ناشي از کم خوني عضله قلب (ميوکارد) است. در مواردي که عروق کرونر به طور غيرطبيعي سرچشمه گرفته باشند، تصور مي شود که با ورزش و اتساع شريان ريوي و آئورت، شريان کرونر، به صورت ناهماهنگي تحت فشار قرار مي گيرد و يا خم شدگي آن زياد مي شود، لذا کاهش جريان خون و در نتيجه کاهش اکسيژن عضله قلب رخ مي دهد.
3- علل دريچه اي: پرولاپس دريچه ميترال (MVP) به عنوان يکي از عمده مرگ هاي غيره منتظره در نزد ورزشکاران جوان است. همچنين اختلالاتي هم که تنها علت همه يا بعضي از مرگ هاي غيرمنتظره است، در اين بيماران وجود دارد. همچنين با اينکه شيوع پرولاپس دريچه ميترال عموميت دارد (حدود 5 درصد) و با توجه به اينکه شيوع آن در ورزشکاراني که دچار مرگ ناگهاني مي شوند، زياد نيست، به نظر نمي رسد که پرولاپس دريچه ميترال يک عامل مهم در مرگ هاي ناگهاني در ورزشکاران باشد. به طور کلي اين بيماري عموما خوش خيم است. پرولاپس دريچه ميترال تا 5 درصد کل جمعيت و 17درصد زنان و دختران جوان را درگير مي کند . MVP به معني جابه جايي غيرعادي لت هاي دريچه ميترال به سمت بالا و عقب از بطن چپ به درون دهليز چپ در هنگام سيستول مي باشد. MVP هر دو جنس را درگير مي کند، اما بيش از 60 درصد بالغين مبتلا را زنان تشکيل مي دهند.
ميزان شيوع MVP در ورزشکاران مشخص نيست. مبتلايان به سندرم MVP داراي مجموعه اي از علائم سيستميک هستند. سير بروز اين علائم به خوبي شناخته نشده است اما چند علتي به نظر مي رسد. اين بيماري اغلب به علت حجم داخل عروقي کم، دچار فشار ناشي از ورزش قرار مي گيرد. از ديگر علائم مي توان به درد قفسه صدري، عدم تحمل ورزش، سر درد، اضطراب، اختلال خواب، سندرم روده تحريک پذير و علائم عروقي مانند اندام هاي سرد و فلاشينگ (گرگرفتگي) اشاره کرد.
4- علل آئورتي: پاره شدن آئورت سينه اي به دليل ضعيف بودن ديواره آئورت که از کاهش تعداد فيبرهاي الاستيک داخل آن، ناشي مي شود نيز ممکن است اتفاق بيفتد. بيماراني که سندرم مارفان يا همان اختلال منتشر بافت همبند دارند ممکن است دچار مشکلات آئورت و يا حتي دچار پارگي آئورت شوند.
5- اختلالات سيستم هدايت قلب: جيمز و همکارانش نيز اين اختلالات را در ورزشکاران جوان که دچار مرگ ناگهاني شده اند، گزارش کرده اند. در دو مورد که افراد مبتلا به تنگي شريان گره سينوسي بوده اند و تغييرات ديگر مرضي در گره سينوس ديده شده اند. گره دهليزي بطني و دسته ي هيس نيز اختلالاتي داشتند که اين اختلالات ممکن است موجب آريتمي هاي (اختلال ريتم قلب) کشنده شوند . مواردي از مرگ در ورزشکاران وجود دارد در حالي که هيچ اختلال قلبي عروقي که دليل مرگ آنها باشد، وجود نداشته است.
ضربانات زودرس بطني يا PVC در بين مردم بسيار شايع است که از جمله مواردي مي باشد که در مرگ هاي ناگهاني مطرح مي باشد. اين حالت به صورتي است که قلب در فاصله بين دو سيستول يک بار ديگر نيز منقبض مي شود که با ايجاد حالت ناخوشايندي در ورزشکار همراه مي باشد.
روش هاي بررسي: تست ها و روش هاي آزمايشگاهي شناخته شده در زمينه پيشگيري از مرگ هاي ناگهاني، مکانيزم هاي پيگيري کننده براي تشخيص اختلالات قلب و عروق که ورزشکاران را به مرگ ناگهاني دچار مي کند و ارزيابي شدت اين اختلالات از مهم ترين اجزاء معاينات است. نوع بررسي بستگي به سن (بررسي دقيق عروق کرونر در سنين بالاي 30 سال) و وجود يا عدم وجود اختلالات مادرزادي قلب به خصوص در ورزشکاران جوان دارد.
موارد منع فعاليت ورزشي: موارد منع در انجام فعاليت هاي ورزشي شديد براي کساني که به شدت در معرض مرگ ناگهاني قرار دارند و مبتلا به يک يا چند مورد از موارد زيرند:
1- کارديوميوپاتي هيپرتروفيک
2- افزايش حجم (هيپروتروفي) بطن چپ با علت نامعلوم
3- سندرم مارفان يا آئورت متسع
4- بيماري هاي عروق کرونر قلب
5- نارسايي احتقاني قلب
6- ناهنجاري هاي مادرزادي عروق کرونر
7- بي نظمي هاي ريتم بطني کنترل شده
8- بيماري هاي شديد دريچه اي (شامل تنگي آئورت و شريان ريوي)
9- کورکتاسيون آئورت
10- ميوکارديت حاد (التهاب بافت قلب)
11- کارديوميوپاتي اتساعي (بزرگ شدن قلب)
12- بيماري هاي مادرزادي سيانوتيک قلب (سياه کننده)
13- افزايش فشار خون ريوي
مواردي که به طور نسبي و بالقوه مي توانند خطرات جدي به همراه داشته باشند و يا نياز به درمان قبل از انجام فعاليت هاي فيزيکي دارند عبارتند از:
1- فشار خون متغير
2- بي نظمي هاي ريتم دهليزي يا بطني کنترل شده
3- بيماري هاي دريچه اي مهم شامل: نارسايي آئورت، تنگي دريچه ميترال و يا نارسايي ميترال
در ضمن سوابق عمومي طبي شامل: تب رماتيسمي، فشار خون، بيماري هاي قلب و عروق و ديابت نيز از اهميت برخوردارند .

پيشگيري از مرگ ناگهاني:

پيشگيري از مرگ ناگهاني در ورزشکاران در درجه اول نياز به فهم دقيق مساله و شرايط طبي که ورزشکاران در معرض خطر آنها هستند، دارد و در درجه دوم به توجه کافي نسبت به تکامل مکانيسم هايي که ورزشکاران را دچار مرگ ناگهاني مي کند، نياز دارد. استراتژي پيشگيري نياز به فهم دقيق موضوع دارد. مرگ ناگهاني که بارها در سال رخ مي دهد بستگي به شاخص هايي دارد که از آنها ناشي مي شود. چون تعداد مرگ ها به نسبت تعداد زياد ورزشکاران، ناچيز است. اغلب به صورت نسبت بيان نمي شود. استراتژي پيشگيري از مرگ ناگهاني شامل هدايت صحيح جلسات تمريني و ارزيابي دقيق ورزشکاران مي باشد. بررسي بيماراني که مشکوک به بيماري هاي زير هستند به وسيله معاينات اختصاصي مناسب قابل انجام است.
به دليل شيوع و اهميت پرولاپس دريچه ميترال و گزارش آن از سوي مربيان به توصيه هايي پيرامون برخورد با اين موضوع مي پردازيم . حدود 3 - 5 درصد مرگ هاي ناگهاني مرتبط با قلب و در حين ورزش به دليل وجود MVP است.

درمان

با توجه به شدت پرولاپس دريچه ميترال برنامه درمان براي بيمار طراحي مي شود به هر حال در فرم شديد پرولاپس دريچه ميترال گاهي تعويض دريچه نيز لازم مي شود.
البته براساس تحقيقات فقط بيماراني که مبتلا به پرولاپس دريچه ميترال و يکي از شرايط ذيل باشند بايد از ورزش محروم شوند:
1- سابقه سنکوب
2- سابقه خانوادگي مرگ ناگهاني ناشي از پرولاپس دريچه ميترال
3- درد قفسه صدري که با ورزش تشديد شود
4- افزايش ضربان قلب (تاکيکاردي هاي فوق بطني) به خصوص اگر با ورزش تشديد شوند
5- نارسايي متوسط يا شديد دريچه ميترال
6- همراه بودن با مواردي نظير اتساع آئورت صعودي و با سندرم مارفان
منبع:ماهنامه تخصصي دنياي سلامت شماره 32
/س