همانگونه که اشاره نموديم، حق مرد نسبت به زن تنها در مورد «استمتاع» است و وظايفي، همچون پختن و شستن و...، که عرفاٌ متداول شده است، از وظايف اخلاقي زنان است نه حقوق مردان.
از اين رو مي بينيم نخستين روزي که پيامبر گرامي اسلام (صلي الله عليه و آله) براي تبريک گفتن به منزل حضرت زهرا (سلام الله عليها) رفتند، کارها را براي آن دو بزرگوار تقسيم کردند و فرمودند:
«زهراجان، کارهاي داخل خانه، مثل نان پختن، گندم يا جو آسياب کردن نظافت محيط خانه، بچه داري و...، با شما است، و تهيه ي هيزم آب آوردن لوازم و مايحتاج منزل و... بر عهده ي اميرالمؤمنين (عليه السلام) است.
سپس، حضرت فاطمه زهرا (سلام الله عليها) اين جمله را فرمودند که بايد سرمشق همه ي زنان مؤمن باشد:
«فَلا يَعلمُ و ما دشاخلني مِن السّرور الاّ اللهُ بِأکفائي رسول الله تَحمُّل رقاب الرّجال (1)»
«کسي جز خداوند نمي داند که چقدر از اين امر خوشحال شدم.»

حقوق و عاطفه

زن و شوي علاوه بر نسبت زوجيت بايد دو رفيق دلسوز براي يکديگر باشند. اگر در امر زناشويي رفاقت نباشد کار دشوار است.
به طور کلي، اگر در هر جايي، خاصه محيط خانواده، قانون مطلق به تنهايي حکمفرما باشد، آثار مطلوبي در پي نخواهد داشت. چنانکه عاطفه به تنهايي نبايد حاکم باشد. زيرا، مفسده مي آورد. قانون و عاطفه و محبت و صميميت بايد همراه يکديگر باشند.
«إنّ الله يأمُر بالعدل و الأحسان (2)»
«بدرستي که خداوند (مردم را) دستور به عدل و احسان مي دهد.»
زن و مرد در حالي که موظف به رعايت قوانين اسلام هستند، بايد رفيق و دلسوز يکديگر، نيز، باشند.

همکاري

رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) روزي به منزل اميرالمؤمنين (عليه السلام) تشريف بردند و ايشان را در حال پاک کردن عدس يافتند، از اين کار
خيلي شاد شدند و فرمودند: «يا علي (عليه السلام)، کسي که در کار منزل به زنش کمک کند، ثواب حج عمره دارد.»

جهاد زنان

زني خدمت پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) رسيد و عرض کرد: سؤالي دارم از طرف تمام زنهاي عالم از الآن تا بروز قيامت وآن اين است که چرا شما بين زن و مرد اختلاف قايل شده ايد. ثوابها و اعمالي براي مردان قرار داده ايد که زنان از آن محروم هستند چون جهاد در راه خدا؟
رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) فرمودند:
«جهادُ المرأة حُسنُ التّبعِّل (3)» «جهاد زنان، نيکو همسرداري کردن است.»
از اين رو، زن در خانه بايد به بهترين وجه ممکن به نظافت، تهيه ي غذا و لباس، تربيت فرزندان و همسرداري بپردازد تا همواره در خط مقدم جبهه مشغول جهاد في سبيل الله باشد.

حقوق مردان

پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) حقوق مرد بر زن را در پاسخ سؤال زني چنين تبيين فرمودند:
1-مرد حق استمتاع مطلق در هر زمان دارد.
2-زن بدون اجازه شوي حق استفاده کردن از اموال او را ندارد.
3-زن، مرد را ناراحت نکند، و اگر اورا آزرد تا او را خشنود نکند نبايد بخواب برود. (4)
آن زن از رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) پرسيد: حتي اگر مرد ظالم باشد اين حقوق را داراست؟
فرمودند: آري، در هر حال زن بايد در برابر شوهر خود متواضع باشد و حق قهر نمودن ندارد.
همانطور که قبلاً بيان شد مرد نيز، حق ندارد از زن خود غير از استمتاع چيز ديگري را طلب کند، اما زن از نظر اخلاقي و روابط انساني و عاطفي بايد به تمام امور خانه به بهترين وجه رسيدگي کند. هم چنين، زن بايد با گذشت باشد. به طوري که اگر مرد با نارحتي از خانه بيرون رفت، بر زن است که خود را آماده سازد تا هنگام بازگشت همسرش ناراحتي را از او زايل کند، و هنگام ورود به خانه بايد با گشاده رويي و تبسم او را استقبال کند، و او را سلام دهد و بدين وسيله شادي را به او بازگرداند.
زن نيز بايد در مقابل شوهر در کمال تواضع و خوشرويي باشد، و با تواضع و تبسم و حوصله کانون گرم را گرمتر نمايد، با محبت و صميميت ريشه ي اختلافات و نزاع را برکند و به هر نحو ممکن در هنگام نارحتي دل همسرش را به دست آورد. اين يک وظيفه است.

همسر ابوايوب انصاري

«ابوايوب انصاري» فرزندي 2 يا 3 ساله داشت که از دنيا رفت. کودک هنگامي از دنيا رفت که «ابوايوب» در منزل نبود.
مادر فرزند بالاي سر او گريه مي کرد. ولي، وقتي متوجه شد که هنگام بازگشتن همسرش است، فرزند را به کناري گذاشت. سپس خود را آماده پذيرايي از شوي کرد و مثل هميشه با چهره اي بشّاش و مسرور با همسرش روبرو شد. سحرگاه که ابوايوب براي نماز صبح به مسجد مي رفت به او گفت: اگر کسي به تو امانتي بدهد و سپس آن را طلب کند، آيا آن را پس مي دهي يا نه؟ ابوايوب جواب داد: آري پس مي دهم. آنگاه زن اضافه کرد:
«سه سال قبل خداوند امانتي به ما داد، و ديروز هم او را از ما گرفت!! پس از نماز بيا تا فرزندمان را بخاک بسپاريم». ابوايوب گفت: «الحمدلله رب العالمين» وبه مسجد رفت، خدمت رسول گرامي (صلي الله عليه و آله وسلم) رسيد و ماجرا را عرض کرد. رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) به او فرمودند: «مبارک باد ديشب تو». اتفاقاً همان شب همسر او
آبستن شد و آن گونه که عُرفا آورده اند فرزند بسيار صالحي نصيب آنان گرديد.

رفتار مرد

البته، مرد هم وظيفه دارد که هنگام ورود به منزل با نشاط باشد. غم و غصه و خستگي ها را کنار نهد. اگر از کار يا از دوستان و يا وظايف اجتماعي ناراحتي و گرفتاري داشته باشد، آن را به محيط خانواده انتقال ندهد و محيط خانه را سرد نکند.
بنابراين، يک رزمنده در منزل نبايد اخلاق تند و خشن داشته باشد خشونت و تندي براي خط مقدم جبهه است آن هم تا هنگامي که اسير نگرفته باشد و اگر سربازي از دشمن به دست او افتد بايد خشونت را کنار بگذارد.
سخت گيري بر زن و فرزند و بداخلاقي در منزل بر مسلمان جايز نيست و تکبّر بايد تنها در مقابل دشمنان دين خدا باشد نه در مقابل دوستان، آنهم همسر!

عوامل مهم در نظام خانواده

در نظام خانه و روابط مرد با همسرش دو مسئله ي مهم وجود دارد:
مسئله ي اول: قوانين حاکم بين آن دو، يعني: حقوق زن نسبت به شوي و حقوق مرد نسبت به زن.
مسئله ي دوم: که مهمتر و لطيفتر است، تفاهم و مهرباني و صفا و صميميت است.
اگر در خانه «من» و «تو» به ميان آمد، دستور و فرمان و حساب و کتاب و چرا؟ به ميان آمد، نقطه ي سياهي در زندگي ايجاد شده است و اين نقاط سياه زندگي را تاريک مي کند.

تيره شدن دل

امام صادق (عليه السلام) مي فرمود: اگر کسي مرتکب يک گناه بشود يک نقطه ي سياه در قلبش به وجود مي آيد. با ارتکاب گناه دوم نقاط سياه در قلبش بيشترمي شود و سرانجام سياهي همه ي قلب را مي گيرد که در اين صورت رستگار نخواهد شد.(5)
«ثُمّ کان عاقبه الّذين أسئُلوا السُّواي أن کذّبوا بايات الله و کانوا بها يَستهزئُون (6)»
سرانجام کساني که به اعمال زشت و کردار بد پرداختند (يعني مرتکب گناه و معصيت و نافرماني خداوند شدند) کافر شدند و آيات خدا را تکذيب و مسخره کردند علت تکذيب آيات الهي و تمسخر آنها تاريک و سياه شدن دل در اثر معصيت پروردگار است.

تيره شدن کانون خانواده

اين مسئله در محيط خانواده هم مصداق دارد، اگر نقطه ي سياهي در روابط خانوادگي سايه افکند، زن و مرد مسؤول هستند که اين نقطه ي سياه را بزدايند. از اين رو در روايات ائمه معصومين (عليهم السلام) مي خوانيم که اگر اختلافي در خانواده پيدا شد، بي درنگ اختلاف را رفع کنيد و شب را به صبح نرسانيد مگر اين که از دست يکديگر راضي باشيد و نزاع پايان پذيرفته باشد. اختلافات جزئي، دست به دست يکديگر مي دهند و اختلافات بزرگ خانوادگي را به وجود مي آورند که يا به طلاق مي انجامد يا به زندگي نکبت بار سوزش و سازش. اگر فرجام کار طلاق باشد که مبغوضترين امور نزد خداوند است (7)، اگر زندگي به سوزش و سازش بگذرد از هر زندان و شکنجه اي براي انسان بدتر و خرد کننده تر است و در هر دو حالت بخطر افتادن آينده ي فرزندان قطعي است. فرزنداني که در چنين محيطي بررگ شوند، دچار عقده هاي رواني خواهند شد، و معمولاً بزهکار خواهند شد.
دختراني که قدرت شوهرداري، زندگي، فرزند بزرگ کردن و خانه داري را ندارند و پسراني که عصباني، بداخلاق، تند و خشن هستند معمولاً در چنين خانواده هايي بزرگ شده اند.

صفات پسنديده ي زنان

زنان بايد داراي سه صفت «بخل» و «ترس» و «تکبر» باشند امام علي (عليه السلام) در باره ي صفات پسنديده اي که زنان بايد بدان متّصف باشند فرموده اند: «بهترين صفات زن بدترين صفات مرد است و آن صفات عبارتند از «کبر» «بخل» و «ترس».
اگر زن متکبر باشد، هيچ گاه تسليم غير همسر خود نمي شود. هم چنين اگر زن بخيل باشد، در حفظ و نگهداري اموال خود و همسرش کوشا خواهد بود. چنانچه زن ترسو باشد، از هر پيش آمدي بيمناک است و قهراً به دام شيّادان نخواهد افتاد. در حالي که اين صفات هر سه از صفات ناپسنديده مردان بشمار مي رود. (8)
تکبر زن، تکبر در مقابل نامحرم است هم چنانکه مرد نيز بايد در مقابل دشمن متکبر باشد.
اساساً معني ندارد که زن در مقابل نامحرم متواضع باشد، بلکه بايد نهايت غرور و تکبر را داشته باشد. چه بسا تبسم و تواضع در مقابل نامحرم باعث سوءاستفاده شود.
زنان بايد تا جايي که ممکن است با نامحرم برخورد نکنند. اما، اگر لازم شد که با نامحرم روبرو شوند و سخن بگويند، با تکبر باشند و هرگز به نرمي سخن نگويند تا مردان شهوت ران به طمع نيفتند.
«ترس» از ديگر صفات پسنديده زنان است. نبايد زني وانمود کند که شجاع است و مثلاً شب هنگام به تنهايي از منزل خارج شود. زيرا، چه بسا به دام شيّاد و نامردي بيفتد و بدبختي و آبروريزي را براي خود در پي آورد.
البته، روحيه داشتن در مقابل مصايب و ناملايمات با ترس تفاوت دارد و ترس پسنديده در مورد نگاهداري عفت و ناموسش است.
«بخل» نيز از ديگر صفات پسنديده ي زن است. زيرا، اين صفت باعث مي شود که در حفظ اموال شوهر کوشا باشد و اسراف نکند.

پي نوشت

1-مستدرک جلد 13، صفحه ي 48 {اين روايت با کمي تغيير و اضافات در جلد 10 بحارالانوار صفحات 24 و 25 ذکر شده و بجاي جمله ي بالا آمده است. «يک دنيا خوشحال شدم که رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) مرا از سر و کار پيدا کردن با مردان معاف کرده است».}
2-سوره ي نحل، آيه 90.
3-قال اميرالمؤمنين (عليه السلام): کتب الله الجهاد علي الرجال والنّساء، فجهادالرجل بذل (الرجل ان يبذل) ماله و نفسه و حتي يقتل في سبيل الله و جهاد المراه حسن التبعل (وسايل شيعه ج 11، ص 15).
خداوند تبارک و تعالي جهاد را بر مردان و زنان قرار داده است، پس جهاد مردان بذل مال و جان تا سرحد کشته شدن در راه خدا است، و جهاد زنان نيکو شوهرداري کردن است.
4-رسول خدا (صلي الله عليه و آله وسلم) فرمودند: «بهترين زنان شما زني است که هر گاه شوهرش را خشمناک ديد بگويد: در برابر خواسته هاي تو تسليم هستم و تا از من راضي نشوي چشمم بخواب نخواهد رفت». (مضمون حديثي از بحارالانوار ج 103).
5-قال الصادق (عليه السلام): اذا اَذنب الرّجُل خَرجَ في قلبه نُکتهٍ سَوداء فإن تاب انمَحَت و إن زاد، زادت حتّي تغلِب علي قلبه فلا يُفلحُ بَعدها ابداً. (اصول کافي ج 2، ص 271).
هر گاه مرد گناهي کند، در دلش نقطه سياهي برآيد پس اگر توبه کند، محو شود و اگر بر گناه بيفزايد، آن سياهي افزايش يابد تا بر دلش غالب شود، آنگاه است که هرگز رستگار نشود.
6-سوره ي روم، آيه 10.
7-قال رسول الله(صلي الله عليه و آله وسلم): ...و ما من شيء احب الي الله عزوجل من بيت يعمر بانکاح، و ما من شيء ابغض الي الله عزوجل من بيت يجزب في السلام بالفرقه يعني الطلاق (وسايل الشيعه ج 14، ص 266)
8-قال اميرالمؤمنين (عليه السلام): خيار خصال النساء شرار خصال الرجال:الزهو الجبن و البخل، فاذا کانت المرأه ذات زهو لم تمکن من نفسها، و اذا کانت البخيله حفظت مالها و مال بعلها، و اذا کان الحيانه فرقت من کل شيء يعرض لها (بحارالانوار ج 103، ص 238)

منبع:کتاب خانواده در اسلام
/خ