گر چه ساده ترين راه برخورد با اشتباهات کودک، تنبيه اوست، اما مطمئنا اين راه، بهترين و مناسب ترين راه نيست. خصوصا اگر تنبيه، به صورت کتک يا داد و فرياد باشد. هدف از تنبيه به جا، اين است که رفتار کودک اصلاح شود اما متاسفانه تنبيه فرزند براي اغلب والدين، نوعي تخليه هيجانات و دق و دلي هاي خودشان به حساب مي آيد. در اين جا قصدم اين نيست که بگويم لطفا فرزندتان را کتک نزنيد، چون اين هشدار آنقدر تکرار شده که ديگر همه مي دانند عواقب و تبعات کتک زدن، چقدر زياد و مخرب است و چقدر بر عزت نفس و اعتماد به نفس و سلامت رواني کودک اثر منفي بر جاي مي گذارد، بلکه مي خواهيم ببينيم چرا اکثر مادر و پدرها در تربيت و خصوصا در تنبيه صحيح فرزندان و اصلاح و تغيير رفتار آنها چندان موفق نيستند. به اين نمونه ها توجه کنيد:
- وقتي کار بدي انجام مي دهم مامانم با من قهر مي کند. وقتي معذرت خواهي مي کنم، به من بي اعتنايي مي کند. تا چند روز سر سنگين است و حتي به من نگاه نمي کند. نمي دانم در اين شرايط بايد چکار کنم؟ !
- وقتي مامان و بابا دعوايشان مي شود، من و خواهرم را هم دعوا مي کنند! به ما اخم مي کنند و مي گويند بچه هاي بدي هستيم و اگر ما نبوديم آنها مجبور نمي شدند با همديگر زندگي کنند!
- بعضي وقت ها پدرم مرا کتک مي زند و بعضي مواقع سرم داد مي کشد. من از او خيلي مي ترسم چون نمي فهمم چرا اين کار را مي کند! برادرم مي گويد: حتما کار بدي انجام داده اي اما من نمي دانم کدام کارم بد بوده است؟ ! !
- وقتي نمره بيست مي گيرم مامان و بابا طوري رفتار مي کنند که انگار وظيفه ام را انجام داده ام، اما اگر يک بار نمره بد بگيرم مرا دعوا مي کنند و نمي گذارند فوتبال بازي کنم يا تلويزيون تماشا کنم.

انواع تنبيه

همانطور که مي دانيم تنبيه، تنها در کتک زدن خلاصه نمي شود و انواعي دارد که عبارتند از تنبيه جسمي و تنبيه رواني. کتک زدن به شکل بارز تنبيه جسمي است که شدت هاي مختلف دارد و ممکن است از نيشگون ساده تا کبود يا زخمي کردن جدي کودک در نوسان باشد. اما تنبيه رواني که گاهي آثار عميق تري هم بر کودک دارد، شامل رفتارهايي است مانند اخم کردن، سرزنش، توهين، تحقير، طرد کردن، ايجاد احساس گناه، سلب امنيت و آزادي، بي احترامي و بي توجهي به خواسته هاي کودک. متاسفانه در بسياري موارد، تنبيه بدني، با تنبيه رواني همراه مي شود و اگر در مورد نيازهاي اساسي کودک مانند محروم کردن از غذا خوردن اعمال شود، شأن، هويت و شخصيت انساني کودک را هم زير سوال مي برد و از اين جهت آثار منفي تر و مخرب تري به دنبال خواهد داشت. به همين دليل، والدين حتما بايد در انتخاب نوع تنبيه و تناسب آن با سن و سال کودک و توجيه دليل تنبيه براي کودک خود، دقت کنند. بدين معني که اگر مي خواهيد فرزندتان را تنبيه کنيد حتما بايد در ابتدا به او ياد دهيد که چه رفتارهايي ناپسندند و علت نا مطلوب بودن و ناپسند بودن آن رفتار چيست. وقتي هم که فرزندتان کار ناپسندي انجام داد، حتما بايد به او توضيح دهيد که کدام کارش اشتباه بوده و عقيده خود را درباره آن مطرح کنيد. سپس بگوييد چه توقعي از کودکتان داريد و نوع تنبيه را با توجه به نوع عمل اشتباه و سن او تعيين نماييد. براي مثال فرض کنيد بعد از چندين بار تذکر دوستانه به کودک، او هنوز بعد از بازي، اسباب بازي هايش را جمع آوري و مرتب نمي کند. در اين صورت درست نيست او را کتک بزنيم يا مثلا از خوردن شام محروم کرده يا در انباري زنداني کنيم! بلکه مي توان او را از ديدن يکي از برنامه هاي تلويزيوني مورد علاقه اش محروم کرد. توجه داشته باشيد هميشه تنبيهي را براي کودک در نظر بگيريد که قادر به انجام آن باشيد مثلا اگر بگوييد يک هفته حق نداري تلويزيون تماشا کني (ضمن اينکه کميت تنبيه با رفتار غلط او هماهنگي ندارد) ممکن است بعد از گذشتن مدت کوتاهي خودمان از ادامه اين تنبيه خسته شده و قادر به کنترل آن نباشيم و بدين ترتيت کودک تهديدهاي ما را جدي تلقي نخواهد کرد و اعتمادش را نسبت به گفته هاي ما از دست مي دهد. و نکته ديگر اين است که بايد متوجه باشيم که هميشه، کارهايي که ما به عنوان پدر يا مادر يا بزرگتر نمي پسنديم، کارهاي بدي نيستند و گاهي اين ما هستيم که اشتباه مي کنيم. براي مثال بسياري از والدين از بازي هاي شلوغ و پر جنب و جوش کودکان، ابراز نارضايتي مي کنند در حالي که به دليل انرژي زياد کودکان، اين بازي ها روش مناسبي براي مصرف انرژي بالاي آنها و يادگيري بسياري از مهارت هاست و بهتر است محدوديت جدي در اين زمينه به کودک اعمال نشود.

پيش از تنبيه! !

يکي از کارهاي مهمي که قبل از تنبيه فرزندمان بايد انجام دهيم و اغلب بدان توجه نمي کنيم، تامل و تفکر است. به اين معني که وقتي فرزندمان کاري کرد که به نظر ما نامطلوب بود، بهتر است در ابتدا فکر کنيم چرا چنين کاري را انجام داده است؟ و چه نيازي در کودک او را به سمت انجام اين کار سوق داده؟ و چرا؟ اين پرسش ها به ما کمک مي کنند که اولا بتوانيم در پرتو فکر کردن به پاسخ آنها خود را کنترل کنيم و نگذاريم خشم و عصبانيتمان بي دليل ابراز شود و ثانيا به ما اجازه مي دهند که به خودمان مراجعه کنيم و ببينيم آيا علت اين رفتار کودک، خود ما نبوده ايم؟ متاسفانه گاهي فرزندان ما براي جلب توجه ما کارهايي انجام مي دهند که مطلوب نيست و گاهي نيز آن رفتار را از خود ما آموخته اند. براي مثال برخي مادرها فرزند خود را به خاطر دروغ گفتن تنبيه مي کنند، در حالي که خود آنها مرتبا به همسرشان، به همسايه يا اقوام دروغ مي گويند و متوجه نيستند الگوي نادرست دروغ پردازي را خود، جلوي فرزندشان به نمايش گذاشته و براي آموزش آن به طور غير مستقيم کوشش کرده اند و آنچه بايد تغيير کند رفتار خود آنهاست! به هر حال توجه داشته باشيد که هيچ يک از روانشناسان کودک و متخصصان تربيت، تنبيه هاي جسماني و رواني را توصيه نمي کنند و معتقدند انتخاب راه مناسب براي تغيير رفتار کودک، خود يک هنر است. شما بهترين راه تنبيه و تغيير رفتار فرزندتان را چگونه کشف و انتخاب مي کنيد؟
منبع: ماهنامه دنياي سلامت
/خ