عروسک باربي بر خلاف ساير عروسک‌ها که تداعي کنندة کودک بوده و داراي چهره‌اي معصومانه مي‌باشند، يک زن بيست سالة آمريکايي با تمام مشخصات اندامي آن است که با دقت فراوان طراحي و ساخته مي‌شود و با حضور تصاويرش در اکثر مايحتاج و ملزومات ضروري کودکان و نوجوانان از قبيل لوازم التحرير، کيف، کفش، شکلات‌ها، ظروف، البسه، ساعت، وسايل شخصي و... ملکة ذهني کودکان و نوجوانان گرديده، خود را به آنان تحميل و موجب خريد عروسک مي‌گردد.
در روش‌هاي تعليم و تربيت، مهم‌ترين و کليدي‌ترين عامل بحث «الگوسازي» است. هر سن و هر جنس الگوي خاص خود را برمي‌تابد. در اين ميان مهم‌ترين سن، دوران کودکي است. تربيت دوران کودکي توأم با بهره‌گيري از الگوهاي خاص و ويژة اين دوران است. طبيعي است که الگوهاي دوران کودکي به طور عمده از مؤلفه‌هاي عاطفي به جاي گزاره‌هاي عقلاني بهره مي‌برند. لذا رمز و رازهاي موجود در خيال‌پردازي‌هاي کودکانه، جايگزين گزاره‌هاي واقع‌گرايانه در تربيت بزرگسالان مي‌شود. مبتني بر اين اصل، استفاده از نماد حيوانات به صورت فانتزي در انتقال مفاهيم آموزشي و تربيتي به کودکان همواره مدّ نظر بوده است؛ به گونه‌اي که امروزه بيشترين حجم توليدات فرهنگي مربوط به کودکان در زمينة انيميشن، کتاب، داستان و اسباب‌بازي به استفاده از نمادگرايي از حيوانات محدود مي‌شود.
در اين ميان دختربچه‌ها انحصاراً به عروسک علاقه‌مند هستند. اين علاقه نشأت گرفته از عاطفه ويژة دختر بچه‌ها و همچنين به دليل قدرت برتر عروسک در ايجاد حسّ همزادپنداري و تفاهم خيالي با کودک است.
عروسک، بالاترين نقش تربيتي را به ويژه در شکل‌دهي و پايه‌ريزي شخصيت دختران دارد. دختربچه‌ها، زنان آيندة هر ملت هستند و براي انحطاط هر ملت بايستي دختران و زنان آن ملت را منحط تربيت نمود. همان‌گونه که براي اعتلاي هر ملت، بايستي دختران و زنان آن ملت را متعالي تربيت کرد. از اين منظر، نقش عروسک در تهاجم فرهنگي نقش بسيار برجسته‌اي است.
پديدة عروسک باربي
کمپاني متل: کمپاني متل در سال 1945 توسط زوج هندلر و مت در ايالت کاليفرنياي جنوبي آمريکا تأسيس شد. اين شرکت، ابتدا قاب عکس توليد مي‌کرد و سپس به ساخت مبلمان خانه و در نهايت به توليد اسباب‌بازي روي آورد.
متل و ميکي ماوس: کمپاني متل در 1955 با کلوپ ميکي ماوس براي تبليغ اسباب‌بازي‌ها به همکاري در نمايش‌هاي تلويزيوني پرداخت که موجب دگرگوني ساختاري در تجارت اسباب‌بازي شد.
در 1959 به دليل علاقة دختر هندلر به عروسک‌هاي کاغذي، اين کمپاني‌ها طرح ساخت عروسک را دنبال کردند که منجر به عقد قرارداد براي دريافت امتياز عروسک آلماني لي‌لي شد.
عروسک لي‌لي
عروسک لي‌لي در واقع برگرفته از شخصيت، اندام و چهرة يک زن خيابان‌گرد آلماني به همين نام بود. عروسک آلماني لي‌لي به عنوان يک قطعه کلکسيوني فقط به بزرگسالان، به ويژه به کلکسيونرهاي اسباب‌بازي فروخته مي‌شد.
کمپاني متل امتياز عروسک لي‌لي را از آلمان خريد و پس از تغييراتي، صورت‌بندي نژادي آن را به نژاد «آنگلوساکسون» همانند کرد و به توليد انبوه آن در آمريکا اقدام نمود.
عروسک باربي
اين عروسک تغيير نژاد يافته (به نژاد آمريکايي ـ انگليسي آنگلوساکسون) باربي لقب گرفت. باربي اسم خلاصه شدة «باربارا» دختر کوچک رئيس کمپاني متل يعني آقاي هندلر بود.
باربي به زودي در صف اوّل اسباب‌بازي دختران در غرب قرار گرفت. در سال 1959 هر عروسک باربي به قيمت سه دلار فروخته مي‌شد. امّا اکنون هر عروسک باربي اصل ساخت کمپاني متل تا 4500 دلار قيمت دارد.
از طراحي موشک ضدّ هوايي تا طراحي عروسک باربي: طراح تغييرات باربي در آمريکا در کمپاني متل، «جک رايان» است. وي قبل از آن در پنتاگون (وزارت جنگ آمريکا) طراح موشک‌هاي اسپارو و هاوک بود. شرکت متل او را به خاطر تخصص و استعدادش در شناخت فرم هيکل زنان استخدام کرد.
در 1960 شرکت متل سهام خود را به فروش رساند و به سهامي عام تبديل شد. از 1963 تا سال 1965 ثروت کمپاني متل از 100 ميليون دلار به 500 ميليون دلار افزايش يافت.
عروسک کِن (دوست‌پسر باربي):
در 1961 کمپاني متل عروسک کن را توليد کرد. اين عروسک پسري بود با لباس‌هاي شيک و موهاي قهوه‌اي که برگرفته از نام پسر آقاي هندلر رئيس کمپاني متل است. به اين ترتيب عروسک باربي صاحب يک دوست پسر شد. بعدها در سال 1963 عروسک «ميچ» و در سال 1965 عروسک «اسکيپر» به جمع کن و باربي پيوستند.
دوستان زرد و سياه باربي: در سال 1968 کمپاني متل براي اينکه به باربي يک شخصيت تربيتي جهاني ببخشد، اقدام به ساخت و فروش عروسک‌هاي سياه و زردي نمود که هيکل و اندام آنها کاملاً همانند اندام باربي، ولي رنگ پوست و چهرة آنها متفاوت است. عروسک دورگة آفريقايي آمريکايي براي کودکان سياه‌پوست در آمريکا و آفريقا که به باربي سياهان معروف شد با نام «کريستين» توسط کمپاني متل به بازار آمد. اين تمام مسئله نبود، زيرا بازار بيش از يک ميلياردي زرد پوستان در آسيا و همچنين تربيت غربي دختران آنان ضرورت نگاه فرهنگ غربي به آن عرصه را جدّي ساخته و در سال 1990 «کي‌يرا» معروف به باربي ژاپني‌ها و چيني‌ها را ساخته و روانة بازار کرد. در کنار اين دوست زرد پوست باربي دو سال قبل از آن (1988) «ترزا»ي آمريکاي لاتين به جمع دوستان باربي پيوسته بود.
از 1965 کمپاني متل در راستاي تبليغ و ترويج باربي به ساخت و فروش اسباب‌بازي‌هاي جنبي و تکميلي آن پرداخت: اسباب‌بازي «ببين و بگو» در مهدکودک‌ها، خودروهاي مسابقه احتراقي، اسباب‌بازي‌هاي الکترونيکي، سرگرمي‌هاي ويدئويي خانگي، پازل‌ها و... .
اساسنامه کودکان:
1978 متأثر از شعار حقوق بشر رئيس جمهور وقت آمريکا جيمي کارتر مبني بر بسط حقوق بشر در جهان، کمپاني متل با ديد بشر دوستانه! اساسنامه جهاني کودکان را تنظيم نمود که به شکل قابل توجهي، شرکايي را به صورت غيرانتفاعي در اتحاديه‌اي پيرامون اساسنامة مزبور ـ از سراسر جهان ـ گرد آورد.
متل کمپاني چند مليتي:
کمپاني آمريکايي متل براي ترويج باربي در سال 1986 شرکت هنگ کنگي اراکو را تأسيس کرد. در سال 1988 با کمپاني والت ديسني در جهت توليد و بازاريابي اسباب‌بازي‌ها و فيلم‌هاي شخصيت‌هاي عروسکي و کارتوني معروف والت ديسني در سراسر جهان قرارداد همکاري منعقد نمود. همچنين در سال1988 کمپاني متل کل سهام شرکت اسباب‌بازي سازي فرانسوي «اس، اي» را خريد و در سال 1989 شرکت «کورجي تويز» انگليسي را تأسيس کرد. با توجه به گسترش نفوذ باربي، کمپاني متل در 1991 شرکت آويوا توليدکنندة اسباب‌بازي‌هاي ورزشي را تأسيس کرد.
از اين پس به ترتيب:
ـ در 1992 تأسيس شرکت‌هاي بين‌المللي از سوي متل،
ـ در 1993 جذب مجموعه محصولات فيشر پرايز (توليد کننده اسباب بازي پيش دبستاني) به مجموعه متلو،
ـ در 1994 تأسيس شرکت کرانسنکو براي توليد اسباب‌بازي‌هاي معروف باربي در انگليس توسط متل،
ـ در 1995 تدوين مقررات حقوقي توليد و توزيع عروسک‌هاي بزرگ کاپچ کيدز توسط متل،
ـ در 1997 ادغام کمپاني اسباب‌بازي نايکو در متل،
ـ در 1997 ساخت و عرضه يک عروسک معلول سوار بر ويلچر به نام اسمايل توسط خط توليد باربي،
ـ در 1998 خريداري کمپاني اسباب‌بازي سازي پرندة آبي از انگليس،
ـ در 1998 تولد دختر مطلوب آمريکايي در دو مجموعة اوّل (مجموعة اوّل دختران 3ـ7 ساله و مجموعة دوم دختران 7ـ12 سال) شامل سليقه‌ها، علايق، الزامات و... .
در سال 2000 کمپاني متل امتياز مجموعة بازي‌ها و فعاليت‌هاي سرگرم کننده پيرامون «داستان‌هاي هري‌پاتر» شامل: عروسک‌ها، پازل، خودروها، بازي‌هاي کامپيوتري و فيلم‌هاي مربوط را (با همکاري کمپاني سينمايي وارنر) خريداري نمود.
در سال 2001 کمپاني متل به معاهدة جهاني «چاپ و انتشارات تي.اچ.کيو» براي گسترش و نشر بازي‌هاي آموزشي و نرم‌افزارهاي توليدي خود با توجه به ذخاير کمپاني متل شامل باربي، هاتوي، دختر آمريکايي، مچ باکس و فيشر پرايز وارد شد.
فيلم‌هاي باربي
در سال 2001 عروسک باربي در اوّلين فيلم کامپيوتري خود به نام «باربي در فندق شکن» ظاهر شد، از آن پس تا کنون تعداد قابل توجهي فيلم کامپيوتري، انيميشن، فيلم سينمايي و مستهجن سکس در مورد باربي توليد شده است.
دوباره‌سازي باربي
در طي ساليان گذشته باربي بيش از پانصد بار در نقش‌ها و شخصيت‌هاي متفاوت عرضه شده است از آن جمله:
پرستار، افسر پليس، آموزگار، پزشک، دندانپزشک، دامپزشک، خواننده موسيقي راک، ژيمناست، کارآگاه، افسر نيروي دريايي، افسر خلبان، ميهماندار هواپيما، دزد، گدا و... که اين شخصيت‌پردازي‌ها، براي کارکردهاي تربيتي اين عروسک است.
باربي و سياست
در طول چهل سال گذشته عروسک باربي فعال عرصه سياست در آمريکا بوده است. در طول انتخابات ايالتي و ملتي، باربي بسيار فعال است. در طول جنگ ويتنام، گرانادا، پاناما، و در انتهاي جنگ سرد باربي نقش‌هاي متفاوتي ايفا کرد.
در طول جنگ عراق و آمريکا در سال 1990 عروسک باربي با پوشش يونيفورم نظامي آمريکايي به تهييج افکار عمومي مردم آمريکا پرداخت. پس از واقعة 11 سپتامبر نيز باربي با پوشيدن يونيفورم نيروهاي نظامي ضدّ تروريست با ايفاي نقش جديد خود به تهييج افکار عمومي پرداخت. تيتر آگهي‌هاي تبليغاتي باربي براي نبرد ضدّ تروريسم اين بود: «باربي روح آمريکايي».
باربي و تعليم و تربيت
خانم روت هندلر همسر رئيس کمپاني متل دريافته بود که همچنان که فرزندش باربرا رشد مي‌کند به شخصيت‌سازي و تقليد از بزرگسالان در رفتار با عروسک‌هاي کاغذي مي‌پردازد، بنابراين طرح ايده ابداع عروسک واقعي (سه بعدي) به ذهن او خطور کرد.
پس از ساخت باربي تصميم بر اين شد تا مدل‌هاي گوناگوني از لباس‌ها در اختيار کودکان قرار گيرد تا آنان بتوانند شخصيت دلخواه خود را در مدل‌هاي مختلف به باربي ببخشند.
به مرور زمان باربي کارکرد مهمي يافت، باربي به دختران آموزش مي‌داد که جامعة مدرن از آنها به عنوان يک زن چه انتظاري دارد.
کمر باريک و اندام کشيدة باربي باعث شده است تا دختران نوجوان در غرب و ساير کشورها براي اينکه اندامشان شبيه باربي شود يا از الگوي باربي خيلي فاصله نداشته باشند از خوردن غذا به اندازة کافي در سن رشد خود پرهيز کنند. لذا آمار حيرت‌آور سازمان‌هاي بهداشتي غرب از سوء تغذيه دختران غربي خبر مي‌دهد.
طرح اين ذهنيت که ترکيب اندام باربي هيچ‌گاه به هم نخواهد خورد، در تربيت دختران براي اينکه در سنين بزرگ‌سالي هيچ‌گاه آبستن نشوند (که مبادا فرم اندامشان به هم بخورد) بسيار مؤثر بود. در دهة 90 ميلادي به دليل کاهش نرخ توليد مثل در غرب ـ به ويژه در آمريکا ـ باربي براي تربيت دختران در آن زمينه وارد صحنه شد و در 1995 اين عروسک با يک جنين در شکم خود به بازار عرضه شد تا دختران نوجوان با وضع حمل باربي به دست خود اشتياق مادر شدن بيابند. امروزه اسکيپر که خواهر کوچک باربي محسوب مي‌شود بخشي از پاسخ به درخواست سياست‌گذاران فرهنگي براي بچه‌دار بودن باربي است.
نگاهي به تحول لباس‌ها و شخصيت باربي بيانگر آن تحول اجتماعي است که باربي در آن آفريده شده است. امروزه عروسک بزرگ باربي در هيأت يک دختر جوان حقيقي براي مقاصد مستهجن در فروشگاه‌هاي غربي خريد و فروش مي‌شود. تعداد زيادي از هنرپيشه‌ها و خوانندگان زن غربي با صرف هزينه‌هاي زياد اندام و چهرة خود را همچون باربي مي‌سازند تا مورد توجه عموم واقع شوند. امروزه باربي بر روي تمامي وسايل مورد استفادة کودکان و نوجوانان اعم از لوازم التحرير، لوازم بهداشتي و آرايشي، پوشاک، اسباب‌بازي، لوازم تزئيني و... حک شده است و حتي خوردني‌هاي فانتزي کودکان مانند آدامس و شکلات نيز از حضور باربي بي‌نصيب نيستند. چه اينکه دخترها در سراسر جهان بايستي حضور مدل و الگوي غربي خود (باربي) را همواره در پيرامون خود حس کنند. مادران غربي مي‌پرسند: چرا دختران ما زودتر از آنچه که بايد بالغ مي‌شوند؟ دليل اين بلوغ زودرس جنسي دختران ما در چيست؟
باربي و استراتژي فرهنگي آمريکا
از آنجا که بنيان دکترين فرهنگي آمريکا بر «امانيسم» (بشر مداري به جاي خدامحوري) است، طبيعي است که سياستمداران و استراتژيست‌هاي فرهنگي آمريکا تلاش نمايند تا از طريق شيوه‌ها و راهکارهاي مختلف بنيان فرهنگي خود را تقويت و آن را در آمريکا و سراسر جهان بسط و تسرّي دهند. يکي از اين شيوه‌ها، تربيت دختران آمريکا و سراسر جهان با گزاره‌هاي فرهنگي آمريکايي است. لذا به عنوان بهترين و کارآمدترين راه، اگر دختران ساير ملت‌ها با «ارزش»هاي آمريکايي تربيت شوند، اين دختران، نقش همسران و مادران را در جوامع خودشان عهده‌دار مي‌شوند، لذا مبتني بر ارزش‌هاي آمريکايي، جامعه‌شان را اداره مي‌کنند و اين مهم‌ترين کارکرد تهاجمي يک فرهنگ مهاجم است که شهروندان ديگر ممالک را با ارزش‌هاي خود بپروراند.
اين‌گونه است که باربي، در استراتژي فرهنگي آمريکا واجد بالاترين تأثيرها و ارزش‌گذاري‌هاست و در عرصة پدافند در برابر تهاجم فرهنگي عروسک باربي، مهم‌ترين اقدام در گام نخست تبيين مخاطرات تربيتي و فرهنگي اين عروسک است. لذا هشدار و بصيرت بخشي در صدر اين اقدامات است.
مکانيزم تربيتي عروسک باربي
عروسک باربي بر خلاف ساير عروسک‌ها که تداعي کنندة کودک بوده و داراي چهره‌اي معصومانه مي‌باشند، يک زن بيست سالة آمريکايي با تمام مشخصات اندامي آن است که با دقت فراوان طراحي و ساخته مي‌شود و با حضور تصاويرش در اکثر مايحتاج و ملزومات ضروري کودکان و نوجوانان از قبيل لوازم التحرير، کيف، کفش، شکلات‌ها، ظروف، البسه، ساعت، وسايل شخصي و... که به بيش از ده‌ها هزار مورد موجود در بازار (حتي داخلي) مي‌رسد، ملکة ذهني کودکان و نوجوانان گرديده، خود را به آنان تحميل و موجب خريد عروسک مي‌گردد. خريداران باربي با خريد يک عروسک کارشان تمام نشده بلکه مجبورند تمام وسايل مکمل آن را از قبيل لباس خواب، وسايل حمام، مايوي شنا، لباس ميهماني، وسايل آرايش و... را که همه ساله در چندين نوبت نيز تغيير مد داده و بازسازي و توليد مي‌شوند تهيه و همواره آن را به روز نمايند. بديهي است مدل لباس باربي و تمام آنچه که تحت عنوان متعلقات عروسک عرضه مي‌شود مدل لباس و ساير وسايل مورد نياز دختران و زنان قرار گرفته و بدين صورت دختران مأنوس با اين عروسک با سليقة باربي (يا به قول دقيق‌تر با سليقه و خواست يک زن آمريکايي) بزرگ شده، در زماني که به سنّ انتخاب مي‌رسند دقيقاً داراي سليقه‌اي همانند باربي (يا يک زن آمريکايي) مي‌باشند. بنابراين هر آنچه در تمدن غرب براي انحطاط بشر توليد و عرضه مي‌شود، قبلاً ذائقه و احساس نياز به آن را با هزينه مصرف‌کنندگان به وجود آورده‌اند که پديدة «باربي بيس» يکي از نمودهاي عيني در داخل کشور است که متخصصان تربيتي و تغذية داخلي با نگراني فراوان از طريق رسانه‌هاي جمعي در جستجوي راه حلّي براي آن و اطلاع‌رساني به خانواده‌هاي ايراني براي پيشگيري و جلوگيري از گسترش آن هستند. در شرايطي که در صفحة نيازمندي‌هاي روزنامه‌هاي صبح و عصر، آگهي‌هاي بسيار فريبنده‌اي با عبارات اغفال‌کننده دختران اين مرز و بوم را با وعده و وعيد فراوان به باربي شدن دعوت مي‌نمايند!!!
نبايد فراموش کرد که تا اين لحظه، هيچ کشور و ملتي نتوانسته است در برابر باربي رقيبي ماندگار و جدي بتراشد و در اين عرصه کاملاً شکست نخورده باشد که از جملة آن «عروسک سندي» در انگليس است.
منبع: ماهنامه موعود/خ