چکيده
در اين مقاله سعي شده است با توجه به موضوع که پيرامون اسلام و حجاب بحث مي نمايد، با ورود به موضوع آفرينش انسان که با پيوند زن و مرد آغاز شده است به محورهايي از جمله برگزيده اي از روايات حجاب، و در ادامه فوايد و آثار حجاب از جمله کنترل و محدود سازي نگاه، پوشش مشترک ميان زن و مرد، حجاب و پوشش خاص زنان، خودداري زنان از حالات و رفتارهاي تحريک آميز، خويشتن داري، اعمال مجازات نسبت به جرائم جنسي، نتايج حجاب و رعايت حريم در روابط زنان و مردان، پاکيزگي رشد، مصونيت زنان در برابر مزاحمان، طهارت قلبي زنان و مردان، ارزش و شخصيت زن، استحکام خانواده، افزايش توان مندي جامعه اين مقاله به پايان مي رسد. در پايان به اين نتيجه مي رسيم که خانواده سالم جامعه سالم را در پي خواهد داشت.
واژگان کليدي : اسلام ،خانواده ،حجاب، فوائد،طهارت ، پوشش، تربيت، مصونيت، جامعه، حريم، زن، نگاه
مقدمه
خداوند آفرينش انسان را با پيوند زن و مرد آغاز کرد و آدم و حوا را در کانون خانواده سکني داد و با اين تدبير، همه ابعاد بشري و کاروان انساني را به سوي زوجيت خواند و کمال انساني را در همراهي و همدلي زوجين در کانون خانواده ترسيم نمود.قرآن کريم در راستاي معرفي تعاليم حيات بخش براي عرصه هاي حياط بشر، آموزه هاي عميق و همه جانبه اي را در زمينه تنظيم روابط زن و مرد ارائه کرده است؛ که جا دارد هر يک از اين آموزه ها از سوي متفکران ديني به ويژه قرآن شناسان مورد بررسي و تحليل عميق قرار گيرد.با اين مطلب وارد موضوع حجاب مي شويم تا ارتباط نزديک آن را با آفرينش و اسلام از يک طرف ، با تربيت و حجاب از طرف ديگر نمايان شود. با توجه به اين مهم سوال اساسي اين است چگونه مي توان برنامه هاي اسلام را درجهت نگهباني از حريم حجاب عملي نمايم و تربيت ديني را به مرحله اجراء بگذارد؟ با چه ابزاري اين مسير دشوار را طي نمايد؟ از کدام جهت حرکت نمايد؟ با چه کساني همراه شود؟ چگونه عمل نمايد؟ و در نهايت چه هدفي نائل گردد؟ اين سوالاتي است که اين مقاله به آن در حد توان جواب داده خواهد شد.

فوائد و آثار حجاب و حريم ميان زنان و مردان

ياَيُّهَاالنَّبيُّ قُل لِاَزوجِکَ و بَناتِکَ و نِساءِ المُومِنينَ يُدنينَ عَلَيهِنَّ مِن جَلبيِبِهنَّ ذلِکَ اَدني اَن يُعرَفنَ فَلايُوذَنَ و کانَ اللهُ غَفورًا رَحيما(1)اي پيامبر(ص) به همسران و دخترانت و زنان مومنان بگو: جلبابهاي (روسري هاي بلند) خود را بر خويش فر افکنند، اين کار براي اين که شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند بهتر است. (و اگر تاکنون خطا و کوتاهي از آنها سرزده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحيم است.قرآن کريم در راستاي معرفي تعاليم حيات بخش براي همه عرصه هاي حيات بخش بشر، آموزه هاي عميق و همه جانبه اي را در زمينه تنظيم روابط زن و مرد ارائه کرده است که جا دارد هر يک از اين آموزه ها از سوي محققان و متفکران ديني به ويژه قرآن شناسان و نيز از سوي کارشناسان علوم انساني مورد بررسي و تحليل عميق قرار گيرد. از جمله اين آموزه ها، شيوه تنظيم روابط جنسي جامعه است که خود مشتعل بر مباحث متعددي است.قرآن کريم علاوه بر ضروري شمردن اين کشش و تجاذب، براي ادامه نسل بشر و حيات انساني، بر دو مساله مهم تاکيد کرده است اول جهت دهي و هدايت صحيح اين غريزه و جلوگيري از سرکوب آن، و دوم کنترل و جلوگيري از رها شدن و سرکشي آن. چراکه بر اساس حکمت بالغه الهي، تمامي غرائز و کشش ها و تمايلات دروني انسان، ناشي از علم و قدرت بي پايان و بدون نقص خداوند است و خداوند هيچ چيزي را در عالم وجود از جمله در وجود انسان بيهوده نيافريده است آنچه مهم است چگونگي رابطه اي است که انسان با هر يک از پديده هاي هستي از جمله غرائز خود برقرار مي کند. تمايلاتي همچون دوست داشتن علم، ثروت، قدرت، زيبايي و مانند آن ها همگي چنانچه در مسير صحيح به کار رفته و از سرکشي آن ها جلوگيري شود، مهمترين ابزارهاي انسان در پيمودن پله هاي عبوديت و کمال خواهند بود.قرآن در زمينه جهت دهي صحيح به غريزه جنسي، بر ازدواج و ارضاء نياز جنسي و روحي زن و مرد به يکديگر در چارچوب تعهد طرفيني تاکيد مي کند. و اَنکِحوا الاَيمي مِنکُم و الصّلحينَ مِن عِبادِکُم و اِمائکُم اِن يَکونوا فُقَراء يُغنِهِمُ اللهُ مِن فَضلِهِ و اللهُ وسِعٌ عَليم(2) .از نگاه قرآن ازدواج يعني رابطه زن و مرد در چارچوب پذيرش تعهدات طرفيني که از آن جمله است مسئوليت پدري و مادري و همسري در زمينه هاي تامين اقتصادي و عاطفي زوجين و فرزندان و حتي ساير پيوند هاي خويشاندي که در اثر ازدواج و تولد و تناسل پديد مي آيد. رابطه جنسي بدون پذيرش چنين تعهداتي منجر به هرج و مرج در خانواده و در پيوند نسل ها و پيوندهاي خويشاوندي و در نتيجه درهم ريختن نسل انساني خواهد شد. به علاوه هرج و مرج جنسي و بي بند و باري و گريز از تعهدات طرفيني در ازدواج، زمينه ساز انواع تعدي ها، بهره کشي هاي ناروا، آلودگي هاي اخلاقي، جرم و جنايت و ديگر مفاسد فردي و اجتماعي خواهد گشت که اين مقال را مجال پرداختن به آن ها نيست.براين نکته بايد تاکيد کرد که ازدواج و تشکيل خانواده تنها براي ارضاء غرائز جنسي نيست بلکه اهدافي بالاتر و والاتر مترتب بر آن است؛ زن و مرد در سايه خانواده، به مراتبي از تعالي و رشد مي رسند که به تنهايي قادر برآن نيستند، پختگي و کسب تجربه زندگي مستقل و به دور از پدر و مادر و خودباوري و پرورش فرزندان و درک حس پدر و مادر شدن و دهها آثار روحي و رواني و حتي جسمي ديگر از نتايج و ثمرات گسترده ازدواج و تشکيل خانواده است. قرآن کريم در آيات متعددي بر مساله پدري و مادري، تربيت فرزندان و حقوق آنان، شيردهي فرزندان، حقوق والدين، حقوق و وظايف متقابل زن و شوهر و ديگر مسائل خانواده و خويشاوندي تاکيد کرده و احکام و آداب فراواني را در اين زمينه ها عرضه نموده است که هر يک از اين مسائل، خودنيازمند بررسي و تحليلي مستقل و مفصل است با نگاه عميق، وسيع و نظام مند قرآن به خانواده ، شناخته گردد(3) .برنامه هاي کنترلي قرآن در زمينه هاي تنظيم و تعديل روابط جنسي زن و مرد مشتمل بر دستورات وتوصيه هايي است که مي بايست به صورت هماهنگ و همه جانبه مورد توجه قرار گيرند برخورد جزئي و تاکيد بر برخي از آنها و رها ساختن برخي ديگر، مانع از دستيابي به نتيجه مطلوب خواهد گشت. اهم اين برنامه ها و دستورات را در شش محور کنترل و محدودسازي نگاه، پوشش مشترک ميان زن و مرد، حجاب خاص زن، خودداري زنان از حالات و رفتارهاي تحريک آميز، خويشتن داري و سرانجام برخورد با انحرافات جنسي و مجازات مجرمين جنسي مورد بررسي کوتاه قرار مي دهيم:

الف- کنترل و محدود سازي نگاه:

اولين و شايد مهمترين گام براي پيشگيري از انحراف در روابط جنسي زنان و مردان، کنترل نگاه است. قرآن در اين زمينه به زنان و مردان مومن به عنوان وظيفه مشترک خطاب مي کند که چشمان خود را از اندام هاي يکديگر برگيرند:قُل لِلمومِنينَ يَغُضّوا مِن اَبصرِهِم ... و قُل لِلمُومِنتِ يَغضُضنَ مِن اَبصرِهِنَّ...(4)نگاه اولين گام تحريک و جلب زنان و مردان به يکديگر است. در پي نگاه است که زمينه کشش ها و پيامدهاي بعدي تا بدترين مراحل فراهم مي گردد و از اين روست که اگر کساني بر نفس خويش حاکم شده و نگاه را از جذابيت هاي نامحرم برگيرند نقطه آغاز انحرافات بعدي را از خويشتن دور ساخته اند .

ب- پوشش مشترک ميان زن و مرد:

قرآن، اساساً برهنگي را عملي زشت و شيطاني و بر خلاف فطرت انسان مي داند و از همين روي در شرح و بيان داستان حضرت آدم و حوا وسوسه شيطان را موجب لغزش آنان(5) و آشکار شدن اندامهاي جنسي شان معرفي نموده است؛ و از آن جا که آن دو از اين حالت برهنگي، ناراحت و منزجر بودند، کوشيدند با برگهاي درختان خويشتن را بپوشاند.علاوه بر اين، قرآن کريم، به عنوان يک فرمان واجب و ضروري، زنان ومردان را فرمان مي دهد که اندامهاي جنسي خويش را از همه کس (به جز همسرانشان) بپوشانند. و يِحفَظوا فُروجَهُم... و يَحفَظنَ فُروجَهُنَّ.(6). رعايت اين دستور چنان که در آيات مورد بحث بدان اشاره شده است موجب پاکي روح و پاکدامني زنان و مردان شده و آنان را از انحراف و کجروي جنسي دور خواهد داشت. متاسفانه بشريت عصر حاضر شاهد عرياني هاي بي حد و مرز و گسترش سکس و پورنوگرافي در بسيار از نقاط دنياي مدرن از طريق ماهواره، اينترنت و ديگر روش هاست و پيامدهاي ناگوار آن را در تنزل هاي اخلاقي، جرائم و خشونت هاي جنسي، ايدز و ديگر آسب هاي رواني، رفتاري و جسمي، دامن گير خويش مي بيند.

ج- حجاب و پوشش خاص زنان:

به دليل تفاوت هاي روحي و رواني عميق ميان زن و مرد، تحريک پذيري آن دو در مواجهه با يکديگر متفاوت و متنوع است. مردان به شدت از زيبايي هاي ظاهري زنان متاثر مي شوند در حالي که زنان چنين نيستند(7) . از همين روي قرآن، دستور ويژه اي را متوجه زنان ساخته و از آنان مي خواهد که زيبايي هاي خويش را براي نامحرمان آشکار نسازند: ولا يُبدينَ زينَتَهُنَّ...(8) و خمارهايشان(9) را بر گريبانهايشان بيندازند: وليَضرِبنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلي جُيوبِهِنَّ...(10) و جلباب هايشان(11) را به خويشتن نزديک سازند: يُدنينَ عَلَيهِنَّ مِن جَلبيِبِهنَّ...(12) همه اين ها موجب خواهد گشت که زمينه جلب مردان به سوي زنان کاهش يافته و بستر انحرافات جنسي در جامعه گسترده نگردد.

د- خودداري زنان از حالات و رفتارهاي تحريک آميز:

از ديدگاه قرآن کريم، علاوه بر پوشيدگي زنان و مردان و کنترل نگاه، زنان مي بايست از اموري که سبب جلب توجه مردان نامحرم به سوي آنان مي گردد خودداري کنند. اين فرمان، بيانگر آن است که زنان با حجاب نيز مي توانند زمينه ساز تحريک مردان گردند. بدين معنا که گاه با وجود آن که زن از پوشش کامل برخوردار است اما حالات اودر هنگام سخن گفتن به گونه اي است که براي مردان نامحرم از جذابيت خاصي برخوردار است قرآن نمونه هايي از اين حالات تحريک کننده را متذکر شده است. از جمله به زنان پيامبر(ص) فرمان مي دهد که : فَلا تَخضَعنَ بِالقَولِ فَيَطمَعَ الَّذي في قَلبِهِ مَرَضٌ و قَلنَ قَولاً مَعروفا(13). يعني همسران پيامبر(ص) نبايد با دلربايي سخن گويند که بيمار دلان طمع ورزند و سخن متعارف و شايسته بگويند و نيز به تمامي زنان فرمان مي دهد که پاهاي خويش را زمين نکوبيد تا زينت هاب مخفي آنان (خلخال) آشکار گردد. ولايَضرِبنَ بِاَرجُلِهِنَّ لِيُعلَمَ ما يِخفينَ مِن زينَتِهِنَّ(14) طرح چنين مسائلي از سوي قرآن کريم بيانگر آن است که زنان نبايد به گونه اي با نامحرمان تعامل داشته باشند که زمينه تحريک و جلب توجه شهواني مردان گردد؛ خواه با سخن گفتن يا راه رفتن و يا مدل و رنگ پوشش و حتي استفاده از عطر و مانند آن؛ اين دستور کلي را مي توان در آيه شريف اي که زنان پيامبر(ص) را از تبرج و جلوه گري باز مي دارد به خوبي مشاهده نمود: ولا تَبَرَّجنَ تَبَرُّجَ الجهِليَّهِ الاولي(15). زنان پيامبر(ص)، مانند روزگار جاهليت نخست (جاهليت قبل از اسلام) با خود نمايي ظاهر نشوند. در اين آيه هر چند زنان پيامبر(ص) مورد سفارش قرآن هستند اما اين مساله از جهت اهميت بيشتر و حساسيت فراوان جايگاه همسران پيامبر(ص) است و بنابراين تمامي زنان مسلمان، موظف اند از تبرج و جلوه گيري در برابر نامحرم خودداري ورزند.

هـ- خويشتن داري:

قرآن کريم با وجود همه آموزه هاي سامان بخش به روابط زن و مرد که ناظر به تامين نيازهاي جنسي و جلوگيري از تحريک تمايلات جنسي است، فرماني مهم و اساسي را در راستاي سلامت جنسي جامعه مطرح مي سازد که عبارت از خويشتن داري است. قرآن کريم مي فرمايد: وليَستَعفِفِ الَّذينَ لايَجِدونَ نِکاحاً حَتّي يُغنِيَهُمُ اللهُ مِن فَضلِهِ(16). و کساني که امکاني براي ازدواج نمي يابند، بايد پاکدامني پيشه کنند تا خداوند آنان را از فضل خود بي نياز گرداند. خويشتن داري جنسي، حتي براي کساني که ازدواج کرده اند نيز در مواجهه با زنان نامحرم ضرورتي آشکار دارد و با رعايت اين اصل مهم، توان مندي دروني افراد در مهار غرائز خويش افزايش يافته و زمينه بسياري از کجروي هاي جنسي کاهش خواهد يافت.

و- اعمال مجازات نسبت به جرائم جنسي:

همچنان که روش عقلاني بشر در تنظيم امور اجتماعي، علاوه بر وضع قانون و برنامه حرکت، اعمال مجازات نسبت به قانون شکنان است. قرآن کريم نيز در زمينه انحرافات جنسي، علاوه بر تعيين مصاديق جرائم جنسي، مجازات هايي را قرار داده است که اعمال آن ها در کاهش آن جرائم تاثير فراواني خواهد داشت. از جمله درباره مجازات زنان مي فرمايد: الزّانِيَهُ و الزّاني فَاجِلِد واکِلَّ واحِدٍ مِنهُما مِائهَ جَلدَهٍ(17). هر يک از زن و مرد زناکار را صد تازيانه بزنيد.

نتايج حجاب و رعايت حريم در روابط زنان و مردان:

قرآن کريم، آثار و نتايج حجاب و حفظ حريم ميان زن و مرد را در چهار موضع مطرح ساخته است و در هر موضع به يکي از آثار، اشاره کرده است که البته بيشتر اين آثار، به يک مفهوم واحد اشاره دارند که از زوايا و منظرهاي متفاوت، لحاظ شده است اين آثار عبارتند از:

الف-پاکيزگي و رشد:

قرآن پس از فرمان به مردان مبني به فرو انداختن چشم وپوشاندن دامن، نتيجه انجام اين دستور را چنين بيان مي کند: ذلک اَزکي لَهّمُ(18) . يعني کنترل و محدود سازي نگاه و پوشش مواضع خاص، زمينه ساز توانمندي دروني در مردان شده و آنان را از آلودگي هاي اخلاقي وجنسي محفوظ مي دارد.

ب-مصونيت زنان در برابر مزاحمان:

قرآن، پس از آن که زنان را فرمان مي دهد تا جلباب ها را به خود نزديک سازند، آن گاه نتيجه اين عمل را چنين بيان مي کند: ذلکَ اَدني يُعرَفنَ فَلايُوذَينَ(19) اين براي آن که (به عفيف بودن) شناخته شوند(20) و مورد تعرض قرار نگيرند بهتر است.
آيه فوق، پوشش مناسب زنان را موجب مصونيت و حفظ آنان از اذيت و آزارهاي جنسي مردان مزاحم دانسته است و اين مساله اي اساسي براي زنان است که آنان همواره خواهان امنيت اجتماعي و مصون ماندن از تعرض و خشونت هستند. امروزه از پيامدهاي ناگوار بي حجابي و بدحجابي، افزايش خشونت ها و آزارهاي جنسي مردان نسبت به زنان است.

ج-طهارت قلبي زنان و مردان مومن:

قرآن کريم، مردان مومن در عصر پيامبر(ص) را فرمان مي دهد که هنگام اعلام درخواست چيزي از همسران پيامبر(ص) اين خواسته را از پشت پرده مطرح سازند و از ارتباط رودررو اجتناب کنند. آن گاه در بيان فايده اين دستور مي فرمايد: ذلِکُم اَطهَرُ لِقُلوبِکُم و قِلوبِهِنَّ(21) اين (کار) براي پاکي دل هاي شما و آنان (زنان پيامبر(ص)) بهتر است و موجب طهارت قلوب مي گردد. طهارت قلب در اينجا عمدتاً به پاکي از تحريکات شهواني زنان و مردان نسبت به يکديگر باز مي گردد چنان که مفسران نيز به اين معنا اشاره کرده اند(22). بديهي است هر چه ارتباط زنان و مردان نامحرم کاهش يابد زمينه هاي تحريکات شهواني و وسوسه هاي شيطاني در قلب ها کمتر پديد آمده و درون جان انسان ها از پاکي و طهارت بيشتري برخوردار خواهد بود.

د- ممانعت از طمع ورزي بيمار دلان:

از ديگر آثار حفظ حريم و رعايت دستورات قرآن در زمينه روابط زنان ومردان ، از بين رفتن زمينه هاي وسوسه انگيز براي افراد منحرف است. قرآن در اين زمينه مي گويد زنان پيامبر(ص) با نرمي و خضوع با مردان نامحرم سخن نگويند تا سبب طمع ورزي بيمار دلان نگردند. بنابراين چهارمين اثر و فايده رعايت ضوابط قرآني در روابط زنان و مردان، از بين رفتن طمع ورزي اهل گناه و معصيت است. اين اثر نيز به نوبه خود در پاک سازي روحي و معنوي جامعه، نقش اساسي دارد.از ملاحظه نکات چهارگانه مذکور در آيات به خوبي مي توان دريافت که عمده اين نکات ناظر به پاکسازي درون زنان و مردان، در نتيجه مراعات حريم ها و حفظ حجاب است و يکي از نکات ناظر به ايجاد مصونيت براي زنان در برابر تعرضات مزاحمان است.
رعايت حجاب و ديگر اصول پيش گفته، آثار و نتايج فردي، خانوادگي و اجتماعي مهمي دارد که هم در مجموعه فرهنگ و انديشه ديني قابل پيش بيني است وهم تجربه اجتماعي بشر و نيز دريافت هاي عقل عملي، آن ها را تاييد مي کند بيان اين آثار خود مقاله اي مفصل و مستقل را مي طلبد اما در پايان اين نوشتار تنها به ذکر برخي از آن ها و توضيحي اندک درباره هر يک اکتفا مي شود تا محققان و پژوهشگران ارجمند خود تفاصيل اين مباحث را پي گيري نمايند:

1. آرامش رواني زنان و مردان:

بي گمان در شرايطي که زمينه ها و بسترهاي تحريک شهوت کاهش يافته و پوشش مناسب، همراه با کنترل نگاه و حفظ حريم در روابط اجتماعي، حاکم گردد، به دليل عدم تحريک شهوت، حتي کساني که زمينه ازدواج براي آنان فراهم نيست از آرامش رواني نسبي برخوردار شده و دچار التهاب نحواهند شد.

2. ارزش و شخصيت زن:

زنان در حجاب و عفاف، موجوداتي ارزشمند تلقي خواهند شد در حاليکه در صورت برهنگي و بي حجابي، اشيائي در دسترس و کم ارزش تلقي شده و دست هاي طمع ورز اقتصادي و سياسي، آنان را به ابزاري در مسير سودآوري و اغراض سياسي به کار خواهد گرفت تجربه شي ء وارگي زن در دنياي مدرن بر کسي پوشيده نيست.

3. استحکام خانواده:

خانواده مهمترين جايگاه تربيت و رشد انسانهاست و نقطه آغازين بسياري از موفقيت ها و يا ناکامي ها را بايستي از درون خانواده جستجو کرد. طبعاً وجود خانواده اي متشکل از زن و شوهر و فرزندان همراه با پيوندهاي عميق عاطفي ، نقش مهمي در موفقيت هاي اعضاي خانواده خواهد داشت. برهنگي و بي بندوباري در روابط اجتماعي زنان و مردان زمينه ساز ارتباط آسان زنان و مردان نامحرم بوده و امکان تامين نيازهاي جنسي و حتي عاطفي از مسيري جدا از خانواده وجود خواهد داشت؛ بنابراين، تمايل زنان و مردان به همسران خويش کاهش يافته و خانواده دچار سردي روابط والدين خواهد شد و سردي روابط والدين، علاوه بر ايجاد مشکلات عاطفي در خانواده به خصوص براي فرزندان، سبب خواهد شد زيمنه جدايي والدين فراهم گردد و خانواده در معرض تهديد و فروپاشي قرار گيرد. به علاوه به طور طبيعي، در جامعه اي که امکان ارتباط هاي کلامي، ديداري و ديگر روابط فراهم باشد، زنان و مردان کمتر احساس نياز به ازدواج در خود خواهند يافت؛ به ويژه آن که ازدواج، تعهدات فراواني را با خود به همراه خواهد آورد و در شرايطي که در فضاي بي بندوباري، امکان تامين نيازهاي جنسي ، بدون ازدواج نروند. اين مساله سبب خواهد شد که تشکيل خانواده در معرض زوال قرار گرفته و يا لااقل سن ازدواج به شدت افزايش يابد و در مجموع، محوريت خانواده و روابط عاطفي آن دچار تزلزل گردد. نتيجه اين که حجاب و حفظ حريم ميان زنان و مردان، نه تنها به استواري و استحکام خانواده منجر خواهد شد بلکه انگيزه ازدواج و تشکيل خانواده را تداوم خواهد بخشيد.

4. افزايش توان مندي جامعه:

بي بندوباري و برهنگي و بدحجابي در جامعه، از آنجا که زمينه ساز جلب توجه زنان و مردان به يکديگر مي شود، بخشي از انرژي جامعه را به خود اختصاص مي دهد. چراکه مردان و زنان به جاي آن که همه تلاش خود را راستاي ارتقاي جامعه و ارائه خدمت به کار برند بخشي از افکار و انديشه خود را صرف جنبه هاي جنسي يکديگر کرده و جامعه دچار استهلاک قوا مي گردد. با رعايت حجاب و حريم، تمرکز فکري دانش پژوهان در محيط هاي غير مختلط، بي گمان افزايش يافته و دختران و پسران با آرامش و انرژي بيشتري به فعاليت هاي علمي خواهند پرداخت.تجربه موفق جداسازي دانش آموزان و دانشجويان در زمينه افزايش راندمان درسي، در برخي از کشورهاي مدرن اروپايي، گواه خوبي بر اين مدعاست.(23)
نتيجه
با توجه به مطالب مقاله به اين نتيجه مي رسيم، که اسلام اجتماع را در مسير رشد اخلاقي و تربيتي حرکت مي دهد و اساسي ترين مطلب در اين زمينه حجاب فردي است که زمينه ساز بقاء خانواده و اجتماع از ناملايمات و ناهنجاري هاي بشري است. نقش محوري زن در کانون خانواده و اجتماع غير قابل انکار است. پرداختن به موضوعاتي چون کنترل چشم، پوشش، جلوگيري از تحريکات فردي، وجود مجازات، طهارت، آرامش رواني و غيره در اين مقاله ما را به اين مهم رهنمود مي نمايد که در نتيجه توجه به افراد جامعه، اجتماعي همراه با رشد و سلامت روحي و رواني خواهيم داشت. در پايان نتيجه بحث حجاب اصل اساسي در بقاء اجتماع است.

پي نوشت ها :
 

1.احزاب آيه 59
2.نور آيه32
3.ر.ک: نساء آيه35-نور آيه33-1 و احزاب آيه61-49.
4.نور آيه 31-30
5.لغزش به معناي ترک اولي است.
6.نور آيه 31-30
7.ر.ک: مرتضي مطهري، مسئله حجاب،ص73.
8.نور آيه31
9.پوششي است از سروگردن را با آن مي پوشانند.
10.نور آيه 31
11.پوششي است بزرگ تر از خمار که سروگردن تا نيمي از بدن و يا تمام بدن را مي پوشاند
12.احزاب آيه 59
13.احزاب آيه 32
14.نور آيه31
15.احزاب آيه 33
16.نور آيه 33
17.نور آيه2
18.نور آيه30
19.احزاب آيه 59
20.ر.ک: سيد محمد حسين طباطبائي، پيشين،ج16،ص340.
21.احزاب آيه53
22.محمد بن علي شوکاني، فتح القدير،ج4،ص343.
23.مراجعه به کتاب مساله حجاب از استاد شهيد مرتضي مطهري.

منابع
1. زحيلي، وهبه بن مصطفي، التفسير المنير في العقيده و الشريعه و المنهج، بيروت دمشق دارالفکر المعاصر، 1418.
2. شوکاني، محمد بن علي، فتح القدير، دمشق-بيروت، دارابن کثير، دارالکلم الطيب، 1414ق.
3. طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامي جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1417ق.
4. طبرسي، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
5. عروسي حويزي، عبد علي بن جمعه، تفسير نور الثقلين، قم، اسماعيليان، 1415ق.
6. مطهري، مرتضي، مساله حجاب، تهران، شرکت سهامي انتشار، 1353ش.
7. مطهري، مرتضي، نظام حقوق زن در اسلام، تهران صدرا، چاپ سي و پنجم، 1382ش.
8. مکارم شيرازي، ترجمه قرآن کريم، قم، اسوه، 1383ش.
9. وندي شيلت و ديگران، مترجم معصومه محمدي، فيمينيسم در امريکا تا سال 2003، تهران، معاون فرهنگي نهاد رهبري در دانشگاهها.
/ع