موفقيت در همه ابعاد زندگي امري كسب كردني است كه فقط با سعي و تلاش و امكانات به دست مي‌آيد. موفقيت تحصيلي نيز اينچنين است كه حتي اگر عده‌اي از دانش‌آموزان با صرف هزينه‌هاي بالا، در بهترين مدارس و آموزشگاه‌ها و با برخورداري از بهترين معلمين خصوصي هم درس مي‌خوانند: بايد بدانند صعود به قله موفقيت تحصيلي همانند سوار شدن در آسانسور نيست كه خود بدون هيچ تلاشي فقط بايستند و مدرسه و آموزشگاه و معلم او را به بالا برند.
موفقيت در تحصيل به ميزان و نحوه فعاليت خود دانش‌آموز بستگي دارد. يكي از روش‌ها و تكنيك‌هايي كه بعد از هدف‌گذاري ما را در كسب موفقيت ياري مي‌كند، پيشبيني و برنامه‌ريزي است. وقتي برنامه‌ريزي مي‌كنيم در مسير مشخصي قرار مي‌گيريم و مثل قطاري كه روي ريل حركت مي‌كند، مستقيم به سوي هدف پيش مي‌رويم. نداشتن برنامه‌ريزي براي رسيدن به هدف باعث مي‌شود كه حتي با وجود تلاش زياد كمتر به نتيجه مطلوب دست يابيم.
دانش‌آموز هدفمند و موفق براي روزها، هفته‌ها، ماه‌ها و حتي سال‌هاي خود برنامه‌ريزي مي‌كند؛ او مراقب است كه برنامه‌هاي تنظيم شده بدون تأخير و به موقع انجام شود چرا كه خوب مي‌داند امروز و فردا كردن، تأخير و انجام ندادن به موقع كارها يعني موفق نشدن. صاحب‌نظران مديريت و برنامه‌ريزي براين باورند كه:
ـ اگر 20درصد از زمان خود را صرف برنامه‌ريزي كنيم، براي 80 درصد باقي‌مانده با اطمينان بيشتري گام برخواهيم داشت.
ـ اگر براي مطالعه و استفاده صحيح از وقت برنامه‌ريزي كنيم، حركت ما سريع‌تر و امكان دست‌يابي به موفقيت بيشتر خواهد شد.
تعريف برنامه‌ريزي
برنامه‌ريزي حركتي هوشمندانه، منطقي و گام‌به‌گام براي رسيدن به اهداف از پيش تعيين شده است. انجام دادن به موقع كارها و بها دادن به وقت و كار نيز از نتايج برنامه‌ريزي است.
فوايد
ايجاد آرامش؛ داشتن برنامه و اطمينان از اين كه مي‌توانيد همه درس‌ها را در زمان لازم مطالعه كنيد، سبب ايجاد آرامش مي‌شود.
نظم و تعادل؛ مطالعه از روي برنامه موجب ايجاد تعادل در مطالعه تمامي درس‌ها مي‌شود.
اگر بدون برنامه‌ريزي و صرفاً به ميل خود مطالعه كنيد، ممكن است به صورت ناخودآگاه بعضي از دروس را كه به آنها علاقه بيشتري داريد، چندين بار مطالعه كنيد ولي در عوض بعضي از دروس را بسيار كم ياد مي‌گيريد و يا فراموش كنيد.
ايجاد بازتاب شرطي؛ مطالعه يك درس در ساعت‌هاي معين روز سبب شرطي شدن ذهن نسبت به آن موضوع شده و يادگيري را آسان‌تر و پايدارتر مي‌سازد.
افزايش تمركز؛ مطالعه از روي برنامه سبب كاهش پرسش ذهن در هنگام مطالعه و ايجاد تمركز بيشتري مي‌شود. اما برنامه‌ريزي، عادت به مطالعه را افزايش مي‌دهد. موجب صرفه‌جويي در وقت و استفاده بيشتر از زمان مي‌شود.
اضطراب و نگراني از امتحان را حتي در شب‌هاي امتحان كاهش مي‌دهد.
حافظه را به مرور زمان فعّال و شكوفا مي‌كند.
اميدواري بيشتر به آينده را تأمين مي‌كند.
موجب تقويت اراده و اعتماد به نفس در فرد مي‌شود.
اصول
واحد برنامه‌ريزي : مناسب‌ترين واحد زماني براي برنامه‌ريزي يك هفته است. چون در طول يك هفته با ارزيابي به نقاط ضعف و قوت خود در برنامه‌ريزي پي خواهيم برد. در ضمن مي‌توانيد ميانگين ساعت مطالعه خود را در يك روز بيابيد.
هر نفر يك برنامه ؛ با توجه به تفاوت‌هاي فردي دانش‌آموزان، از نظر بهره هوشي، پايه درسي، شرايط و امكانات، عادت‌هاي مطالعه و... ضروري است برنامه هر نفر با رعايت اصول و قواعد كه ثابت هستند، با ديگران متفاوت باشد. بهترين برنامه آن است كه هركس خودش منطبق با ويژگي‌هاي خود برنامه‌اش را تنظيم كند. بديهي است مشورت با كسي كه علاوه بر تخصص در برنامه‌ريزي از روحيه شما نيز آگاهي دارد، مي‌تواند كمك خوبي باشد.
مطالعه درس در همان روز؛ سعي كنيد حتماً درس داده شده در مدرسه را همان روز مطالعه كنيد؛ چون علاوه بر يادگيري آسان‌تر و صرفه‌جويي در وقت، طبق اصول يادگيري در به خاطر سپردن مطالب براي زمان طولاني‌تر در ذهن، مؤثرتر است.
تقسيم‌بندي ساعت مطالعه؛ مغز انسان مطالبي كه در ابتدا و انتهاي زمان مطالعه مي‌خواند را ساده‌تر يادآوري مي‌كند، مثلاً اگر چهار ساعت بدون خستگي مطالعه مي‌كنيد، فقط زمان بيشترين يادگيري را ايجاد كرده‌ايد، اما با تقسيم اين زمان به واحد‌هاي كوچكتر شرايط بيشتري براي يادگيري فراهم خواهد شد. مهمترين واحد مطالعه را 75 دقيقه در نظر بگيريد (يك ساعت مطالعه و 15 دقيقه استراحت ذهن). اين به شما كمك مي‌كند كه آهنگ فكري مناسبي داشته باشيد.
انعطاف‌پذيري؛ شايد عمده‌ترين دليل اجرايي نشدن برنامه‌ها، عدم انعطاف‌پذيري آنها باشد. پيشنهاد مي‌شود در برنامه‌ريزي يك‌دهم از كل ساعت‌هاي مطالعه در يك هفته را «آزاد» در نظر بگيريد تا درصورتي كه به هر دليلي نتوانستيد يكي از ساعت‌هاي برنامه‌ريزي شده را مطالعه كنيد، آن را در ساعت‌هاي «آزاد» بتوانيد جبران كنيد. در زماني هم كه تمام برنامه‌هاي مطالعه را اجرا نموديد، انتخاب اين كه در ساعت «آزاد» چه فعاليتي را انجام دهيد، به عهده خودتان است. به تفريح و استراحت خواهيد پرداخت و يا دروسي را كه ضعيف‌تر هستيد، مرور خواهيد كرد.
شادابي و نشاط؛ در برنامه‌ريزي حتماً فرصتي را به تفريح و انجام كارهاي مورد علاقه اختصاص دهيد.
ممكن است بعضي از دانش‌آموزان به دليل شور و شوق فراوان توجهي به اين موضوع نداشته باشند ولي تجربيات بيانگر آن است كه بيشتر دانش‌آموزاني كه شادابي و نشاط نداشته‌اند و در اواسط سال از بي‌حوصلگي و بي‌انگيزگي خود گلايه مي‌كنند، كساني هستند كه به نشاط روحي خود اهميت نمي‌دهند. پس تفريح سالم و ايجاد نشاط روحي را حق خود بدانيد و از آن لذّت ببريد.
جمع‌بندي و مرور هفتگي؛ رعايت دو نكته ضروري است:
الف ـ درس‌هايي را كه به آنها كمتر علاقه داريد، اول بخوانيد.
ب ـ به كنكوري‌ها توصيه مي‌شود پس از مطالعه دو درس اختصاصي حتماً يك درس عمومي (ادبيات ـ عربي ـ معارف ـ زبان) را مطالعه كنند.
اصول اجرايي شدن يك برنامه؛ عموم دانش‌آموزان در هر دوره تحصيلي مي‌گويند:
«تهيه يك برنامه بسيار ساده اما اجراي آن دشوار است.»
در پاسخ مي‌گوييم به‌طور قطع اجراي يك برنامه كامل شايد غيرممكن باشد اما اگر موارد زير را رعايت كنيم، مي‌توانيم خود را به آن‌چه كه پيشبيني كرده‌ايم نزديك‌‌تر كنيم:
ايجاد عادت؛ اصلي‌ترين علت اجرايي شدن برنامه، عادت كردن به برنامه است. براي اين كار توصيه مي‌شود يك هفته ساعت‌هاي مطالعه خود را ثبت كنيد، سپس با استفاده از آن براي هفته بعد خود يك برنامه بنويسيد و تا سه هفته ادامه دهيد. براي تغيير اين عادت بايد ابتدا برنامه را با روحيه خودتان تطبيق دهيد و پس از آن كه ذهن شما به اجراي برنامه پايبند شد، مي‌توانيد برنامه را به مرور متناسب با زمان تنظيم و اجرا كنيد.
واقعي فكر كنيد؛ يكي از دلايل اجرايي نشدن برنامه «ايده‌‌آل‌گرايي» است. در برنامه‌ريزي واقعي فكر كنيد يعني خود را در شرايط روزي قرار دهيد كه مي‌خواهيد براي آن روز برنامه بنويسيد، مثلاً چه ساعتي از مدرسه به خانه برمي‌گرديد؟ برنامه تلويزيوني مورد علاقه‌تان در آن روز چه زماني پخش مي‌شود؟ و...
افزايش تدريجي ساعت مطالعه؛ اگر بخواهيد ميخ را با يك ضربه محكم به ديوار بكوبيد، به طور قطع موفق نخواهيد شد، اما اگر با ضربه‌هاي آرام و متعدد اين كار را انجام دهيد، امكان‌پذير است. افزايش ناگهاني ساعت مطالعه از عوامل اصلي اجرا نشدن برنامه است كه آن‌گاه خواهيد گفت:
«من نمي‌توانم از روي برنامه درس بخوانم.»
اگر به دنبال افزايش ساعت مطالعه خود هستيد، روزانه 20 دقيقه به ساعت خود اضافه كنيد. پس از يك ماه ساعت مطالعه شما حدود 10 ساعت افزايش خواهد يافت پس ساعت مطالعه خود را به تدريج افزايش دهيد تا پس از رسيدن به حد مطلوب، بتواند تداوم و استمرار يابد.
اجراي برنامه را متوقف نكنيد؛ اگر ساعتي و يا حتي يك روز كامل هم از برنامه‌تان اجرا نشد، باز هم اجراي برنامه را متوقف نكنيد. به تعبيري اجراي 100درصدي يك برنامه غيرممكن است بنابراين اگر موفق به اجراي برنامه يك يا چند ساعت نشديد، برنامه را ادامه دهيد ولي سعي كنيد ساعت‌هاي عقب‌مانده را در ساعت‌هاي آزاد جبران كنيد.
براي برنامه‌ريزي خود ارزش قائل شويد؛ پايبندي و داشتن اراده قوي در اجراي برنامه عامل بسيار مهمي در اجرايي شدن برنامه است. حتي يك لحظه هم فكر نكنيد كه مي‌توان چند دقيقه اجراي برنامه را به تعويق انداخت. درست مثل زماني كه در مدرسه هستيد و با شنيدن صداي زنگ موظف به رفتن به كلاس هستيد، حتي يك دقيقه هم تأخير نكنيد. يادتان باشد براي تهيه برنامه يك بار به اندازه كافي فكر كرده‌ايد، پس به سرعت و بدون افكار وسوسه‌انگيز شروع به اجراي برنامه كنيد.
چند نكته ديگر:
ـ استمرار و تداوم روند مطالعه در برنامه‌ريزي از مهمترين عوامل موفقيت است. اگر آب سه استخر را يك دفعه روي يك سنگ بزرگ بريزيم، به طور قطع اتفاقي نخواهد افتاد اما اگر همان آب را قطره قطره روي سنگ بريزيم، سنگ سوراخ خواهد شد.
ـ براي عادت به مطالعه از روي برنامه به مدت سه هفته فقط روي همين موضوع تمركز كنيد.
پس از اين‌كه به اجراي برنامه عادت كرديد، مي‌توانيد ساير فعاليت‌هاي خود را اصلاح كنيد.
ـ پس از پايان هر ساعت مطالعه آن را در دفتر و يا برگه برنامه‌ريزي خود ثبت كنيد تا در آخر هفته با جمع‌بندي بتوانيد تصميمي مناسب براي ميزان مطالعه خود در هفته آينده اتخاذ كنيد.
ـ ساعت مطالعه روزانه دانش‌آموز بستگي به پايه تحصيلي او دارد.
در دورة اول و دوم ابتدايي؛ يك ساعت
در دورة سوم و چهارم ابتدايي؛ 2 ساعت
در دورة پنجم ابتدايي؛ 3 ساعت
در دورة سه سالة راهنمايي؛ 4 تا 5 ساعت
در دورة اول متوسطه؛ 5 تا 6 ساعت
در دورة دوم و سوم متوسطه؛ 6 تا 7 ساعت
براي كنكوري‌ها مي‌توان حداقل 6 ساعت و حداكثر 10 ساعت را پيشبيني كرد.
ـ در برنامه‌ريزي آمادگي كنكور دروس اختصاصي سه برابر دروس عمومي داراي اهميت است.
ـ در برنامه‌ريزي حتماً ساعتي را براي تفريح، ميهماني، ورزش، تماشاي فيلم و تلويزيون و هر برنامه مورد علاقه ديگر خود پيشبيني كنيد.
ـ فضاي مطالعه را طوري آماده كنيد كه داراي آرامش و سكوت بوده و از عوامل مزاحم دور باشد.
ـ در برنامه‌ريزي ساعت خواب مشخص داشته باشيد و بي‌جهت خود را دچار فشار عصبي نكنيد.
ـ اجازه ندهيد گفت‌وگوهاي بي‌مورد حضوري و تلفني وقت شما را بگيرد.
ـ بعد از اجراي برنامه در هر هفته خودتان را ارزيابي كنيد و براي انجام خوب برنامه به خود پاداش دهيد.
ـ در اجراي برنامه دقيق و پي‌گير باشيد.
ـ اعضاي خانواده را درگير برنامه كنيد تا بتوانند با توجه به برنامه شما كارها را انجام دهند و با شما همكاري داشته باشند.
ـ اگر مشكلي در برنامه پيش آمد كه قادر به رفع آن نبوديد، نااميد نشويد. با يك فرد متخصص در مدرسه يا نزديكان مشورت كنيد.
ـ در برنامه‌ريزي ساعات مطالعه را از كم شروع كنيد تا به ساعت مطلوب برسيد.
ـ در ارزيابي از برنامه هميشه «زمان حال» خودتان را با گذشته (هفته و ماه قبل) خود ارزيابي كنيد و به خود امتياز دهيد. از مقايسه خود با ديگران بپرهيزيد.
ـ بهترين زمان براي برنامه‌ريزي همين حالاست. همين الآن قلم و كاغذ برداريد و باتوجه به اصول گفته شده برنامه‌ريزي را شروع كنيد. يادتان باشد اگر بخواهيد چند دقيقه ديگر شروع كنيد، شايد ماه‌ها اين كار را انجام ندهيد.
منبع:روزنامه اطلاعات