مقدمه:

دين اسلام، به علت اينکه، اعمال انسانها، به افکار و انديشه هايشان مربوط است و اصلاح عمل، نتيجه ي اصلاح فکر و انديشه است، آموزش را بر پرورش مقدم دانسته است.
«و علم آدم الاسماء کلها» (بقره: 31)
و ياد داد آدم را همه ي اسماء
«و ما يعقلها الا العالمون» (عنکبوت: 43)
تعقل نمي کنند به غير از عالمون
ولي از لحاظ رتبه و ارزش؛ پرورش ديني را برتر از آموزش ديني معرفي کرده و بر آن تأکيد نموده است.
«قد أفلح من زکاها» (شمس: 9)
حتما کساني که تزکيه شده اند رستگارند.
«و يزکيهم و يعلمهم الکتاب و الحکمه» (جمعه: 2)
لذا بحث تربيت و پرورش ديني از اهميت خاصي برخوردار است و لازم است انديشمندان ديني تحقيقات مفصلي در زمينه هاي مختلف آن انجام دهند و ما در اين تحقيق به گوشه اي از زواياي وسيع آن اشارتي نموده ايم.

1) مفهوم تربيت ديني

برنامه ريزي متوليان تربيت ديني جامعه محتاج شناخت مفهوم تربيت ديني است، ما قبل از معرفي آن اصولي که روشن کننده بحث مي باشد را بيان نموده و نتيجه ي آن را در غالب عبارتي عرض مي نماييم.
الف - بيان اصول دين
هر انسان در طول زندگي خويش با سه سؤال اساسي روبه رو است:
1- از کجا آمده ام؟
2- به کجا مي روم؟
3- براي چه آمده ام؟
اين سؤال ها با اصولي مانند: توحيد، نبوت، امامت، عدل، معاد و... جواب داده خواهد شد.

2) اصول تربيت ديني:

در يک تربيت ديني، بايد سه عامل: شناخت، انتخاب و عمل، مورد توجه قرار گيرد زيرا تربيت ديني با اعمال و رفتار انسانها تحقق پيدا مي کند و اعمال انسانها بر پايه انتخاب آنها تجلي پيدا مي کند. «انا هديناه السبيل اما شاکرا و اماکفورا» (انسان: 3)
[ما هدايت کرديم او را «انسان» يا شاکر است و يا کفران کننده] و انتخاب آنان بر پايه ي علم و شناخت انجام خواهد گرفت.
الف) شناخت: مسأله ي شناخت و معرفت در فرهنگ اسلامي از اهميت خاصي برخوردار است به طوري که فضيلت عبادت از روي شناخت و معرفت را بسيار برتر از عبادتهاي ظاهري مي داند، «انما يخشي الله من عباده العلماء» (فاطر: 28)
[بدرستي که عبادت کننده هايي که عالمند از خدا خشيت دارند.]
ب)- انتخاب: مسأله ي انتخاب از زيباييهاي وجودي انسان است و با اين موهبت الهي به تمام درجات انساني راه پيدا خواهد نمود. لذا در يک تربيت ديني بايد به اين موضوع توجه خاص نمود و مربيان ديني، متربيان خود را آزادي داده تا خود انتخاب نمايند.
ج)- عمل: اينجااست که شناخت و انتخاب ظهور پيدا مي کند و اراده و تصميم وقوع پيدا مي کند.
«ان الانسان لفي خسر الا الذين آمنوا و عملوا الصالحات...» (عصر: 2 و 3)
لذا نتيجه ي اين ظهور تعريفي است که در ذيل بيان مي کنيم:
تربيت ديني: تربيتي است که با شناخت خداوند و انتخاب او به عنوان مربي واقعي بشر و سرسپردن به فرامين او،در تمام مراحل زندگي محقق خواهد شد.
مربي کيست؟
وجود مربي از لوازم وقوع يک تربيت ديني است، اما سؤالي که به ذهن مي رسد اين است که او بايد چه خصوصياتي را دارا باشد؟
لذا ما به بعضي از اين خصوصيات اشاره مي نماييم:
1-1) هدايت را مخصوص خدا بداند:
مربي بايد در حين انجام وظايف خويش جهت تربيت ديني؛ هدايت را مختص به وجودحضرت حق جل جلاله بداند و در تمام مراحل تربيت؛ متمسک به او شود و به حول و قوه ي او مدد گيرد. «رب العالمين» (فاتحه: 2)
« (يا بني) و رجوت أن يوفقک الله فيه لرشدک و ان يهديک لقصدک» (نامه ي 31 نهج البلاغه سيد رضي)
[اميدوارم خداوند تورا در رستگاري پيروز گرداند و به راه راست هدايت فرمايد.]
2-1) توجه دادن به فطرت:
کسي که در جايگاه تربيت ديني قرار گرفته است بايد بداند؛ بالاترين معارف در فطرت انسانها به وديعه گذاشته شده است. وکار او فقط شکوفايي استعدادهاي دروني آنها و تذکر براي راهيابي به فطرت است.
«فطره الله التي فطر الناس عليها» (روم: 30)
[فطرت خدايي که انسانها بر آن بسته شده اند.]
«فذکر انما انت مذکر لست عليهم بمصيطر» (غاشيه: 21 و 22)
[پس تذکر بده که تو فقط تذکر دهنده اي، تو سلطه گر بر آنان نيستي.]
عن زراره، قال: قلت لابي جعفر (عليه السلام): اصلحک الله عزوجل في کتابه، فطره الله التي فطر الناس عليها؟ قال عليه السلام: فطرهم علي التوحيد عند ميثاق علي معرفته أنه ربهم، قلت و خاطبوه؟ قال عليه السلام: فطأطا رأسه، ثم قال: لولا ذلک لم يعلموا من ربهم و لا من رازقهم.»
حضرت صادق عليه السلام در جواب سؤال زراره براي تبيين عبارت «فطرت الله التي فطر الناس عليها» فرموده اند: فطرت انسانها بر توحيدي که مطابق با ميثاق آنها بر معرفت ربوبيت حضرت حق بسته شده، است.
منبع: مقاله تربيت ديني
/خ