با توجه به اينکه شرط لازم براي دستيابي به توانمنديهاي ذهني وجسمي کودکان، مراقبت تغديه اي از آنان است ومراقبت تغديه اي درکودکان به ارتقاي شاخص هاي رشد، دريافت غذاي سالم ومغذي وايجاد باورها وعادت صحيح غذايي درکودکي و بزرگسالي منجر مي شود؛ لذا اين جزوه با هدف آشنايي بيشتر شما والدين عزيز با نيازهاي تغذيه اي کودک دلبندتان در هنگام سلامتي او تنظيم شده است.
آنچه مسلم است، تغذيه کودک در دوران بيماري به دليل تغيير شرايط ونيازهاي کودک با دوران سلامتي او متفاوت بوده وبا راهنمايي متخصصين تغذيه و پزشک تعيين مي گردد.
همانگونه که مي دانيد در سالهاي ابتدايي زندگي افزايش وزن وقد، دو تغيير اساسي در رشد وتکامل کودکان به حساب مي آيند.
دراين دوران استخوان ها رشد طولي پيدا مي کند وبر حجم ماهيچه ها افزوده مي شود، به طوري که کودک تقريباً روزانه 6 گرم افزايش وزن خواهد داشت. اين افزايش وزن از طريق استفاده از غذاهايي تأمين خواهد شد که بتواند پاسخگوي نياز کودک به انرژي، پروتئين، قندها، چربي ها، ويتامينها ومواد معدني باشد.
چگونه از کافي بودن تغذيه کودکتان اطمينان حاصل مي نماييد؟

هرم راهنمايي غذايي

با استفاده از هرم راهنمايي غذايي مي توانيد از کافي بودن تغذيه کودکتان اطمينان حاصل نماييد.
 

هرم راهنمايي غذايي، الگوي مناسبي است که شما را با هر يک از گروههاي غذايي و جانشين هاي آن آشنا مي سازد.

گروههاي اصلي غذايي به 5 دسته تقسيم مي شوند که عبارتند از:
 

1- گروه نان وغلات: تأمين کننده انرژي کودک است وسهم بيشتري از غذاي کودک را تشکيل مي دهد.
2- گروه سبزي ها: تأمين کننده ويتامينها ومواد معدني است.
3- گروه ميوه ها: تأمين کننده ويتامينها ومواد معدني و مواد ضد سرطان است.
4- گروه شير ولبنيات: تأمين کننده کلسيم، فسفر و پروتئين است.
5- گروه گوشت وحبوبات ومغزها: تأمين کننده پروتئين، روي و آهن مورد نياز کودک است.
در رأس هرم غذايي، چربي ها وقندها قرار دارند که سهم بسيار کمي از برنامه غذايي را به خود اختصاص مي دهند؛ درعين حال روغن هاي مايع گياهي به علت حجم کم وتوليد انرژي زياد در کودکان مبتلا به کم وزني به عنوان منبع مهم تأمين انرژي، قابل توجه هستند.
رعايت تنوع، تعادل وتناسب از اصول صحيح تغذيه است که براي دستيابي به آن مي توان روزانه از کليه گروههاي غذايي وجانشين هاي آن استفاده نمود.

گروه هاي غذايي وهريک از جانشين هاي آن، عبارتند از:
 

1- گروه نان وغلات:
اين گروه شامل: «نان، ماکاروني، کيک وبيسکوئيت(بهتر است نوع سبوس دار آن ها مصرف شود)، برنج، گندم، جو» مي باشد.
هر واحد اين گروه عبارتند از: يک کف دست(بدون انگشت) انواع نان سبوس دار يا 4 قاشق غذاخوري برنج پخته يا 1/2 ليوان (غلات، ماکاروني ورشته فرنگي پخته) يا يک ليوان غلات بو داده شده مانند برنجک يا گندمک و.....، يا سبزي هاي نشاسته اي مانند(1/2 ليوان باقالا يا 1/2 ليوان ذرت يا 1/2 ليوان نخود سبزيا 1/2 ليوان ذرت يا يک بلال متوسط يا يک ليوان کدو تنبل يا يک عدد سيب زميني کوچک (90 گرم) يا 25- 16 خلال سيب زميني يا يک برش کوچک از انواع کيک يا 4- 2 عدد بيسکويت) مي باشد.

*مقدار مصرف روزانه توصيه شده از اين گروه براي کودکان:
 

(3- 2 ) سال ، 3 واحد
(6 - 4) سال ، 3 واحد
2- گروه سبزي ها:
اين گروه شامل : «انواع سبزي هاي خام و پخته» مي باشد.
*اندازه هر واحد اين گروه بنابر گروه سني کودکان:
(3 - 2) ، (3 -2) قاشق غذاخوري سبزي هاي پخته شده يا يک تکه کوچک سبزي خام (مانند سبزي خوردن، خيار، گوجه، هويج، کاهو و...)
(6 -4) ،(4 -3) قاشق غذاخوري سبزي هاي پخته شده يا يک تکه کوچک سبزي خام (مانند سبزي خوردن، خيار، گوجه، هويج، کاهو و...)

*مقدار مصرف روزانه توصيه شده از اين گروه براي کودکان:
 

(3 - 2) سال ، (3-2) واحد
(6- 4) سال ، ( 3- 2) واحد
با توجه به توضيحات ذکر شده مثلا اگر کودک شما درگروه سني (3-2) سال مي باشد، روزانه بايستي حداقل 2 واحد سبزي مصرف نمايد که هر واحد آن برابر است با (3 -2) قاشق غذا خوري سبزي پخته يا يک تکه سبزي خام، در نتيجه کودک (3 -2) ساله شما بايستي روزانه حداقل ( 6-4) قاشق غذاخوري سبزي پخته يا 2 تکه سبزي خام دريافت نمايد.
3- گروه ميوه ها:
اين گروه شامل: «انواع ميوه هاي فصل» مي باشد.
اندازه هر واحد آن براي کودکان ( 6- 2) سال عبارتند از : 1عدد ميوه کوچک يا 1/4 ليوان آب ميوه يا يک برش کوچک از صيفي ها (مانند هندوانه، خربزه، گرمک و...) يا 1 قاشق غذاخوري توت خشک يا 1 قاشق غذاخوري کشمش يا 1 عدد انجير خشک يا 5/ 1 عدد خرما يا 4 نيمه برگه خشک سيب يا زرد آلو ويا...

*مقدار مصرف روزانه توصيه شده از اين گروه براي کودکان:
 

(3 -2) سال ، (2 - 5/ 1) واحد
(6 -4) سال ، (2- 5/1) واحد
با توجه به توضيحات ذکر شده مثلا اگر کودک شما درگروه سني (6 -4) سال مي باشد، روزانه بايستي حداقل 5/1 واحد ميوه مصرف نمايد، که يک واحد اين مقدار مي تواند از هر ميوه دانه اي مانند يک عدد سيب يا پرتقال کوچک و 5/0 واحد باقيمانده آن با استفاده از مثلا نصف قاشق غذاخوري توت خشک يا کشمش تأمين گردد.
4- گروه گوشت وحبوبات ومغزهاي گياهي:
اين گروه شامل : «انواع گوشت قرمز، گوشت پرندگان، ماهي، تخم مرغ، انواع حبوبات وانواع مغزهاي گياهي (بادام، گردو، پسته) مي باشد.
هر واحد اين گروه براي کودکان ( 6- 2) سال برابر است با : ( 5-4) قاشق غذا خوري حبوبات يا يک قوطي کبريت از هر نوع گوشت بدون چربي ( 30گرم) يا 1 عدد تخم مرغ کامل يا 2 عدد سفيده تخم مرغ يا 2 عدد گردوي کامل يا 6 عدد بادام يا پسته يا آجيل مخلوط.

*مقدار مصرف روزانه توصيه شده از اين گروه براي کودکان:
 

(3-2) سال، 2 واحد
(6 -4) سال، 2 واحد
5- گروه شير ولبنيات:
اين گروه شامل: «انواع شير، ماست، دوغ، پنير(بهتر است انواع کم چرب آن ها مصرف شود)، کشک وبستني» مي باشد.
هر واحد اين گروه براي کودکان(6-2) سال برابر است با : (3/4 - 1/2) ليوان شير کم چرب يا (3/4-1/2)ليوان ماست کم چرب يا (5/1 - 1) ليوان دوغ يا 5/1 قاشق غذاخوري کشک يا يک قوطي کبريت پنير.

*مقدار مصرف روزانه توصيه شده از اين گروه براي کودکان:
 

(3-2) سال ← (5-4) واحد
(6-4) سال← (4-3) واحد
توجه:
با وجود اينکه بستني درگروه شير ولبنيات قرار مي گيرد، ولي با توجه به مقدر زياد چربي اشباع وشکر آن، بهتر است جانشين مواد غذايي موجود در گروه شير و لبنيات نشود ودرصورت تمايل کودکان، حداکثر (3-2) بار در هفته مصرف مي شود.

 

راهنماي برنامه غذايي کودکان (6-2)سال

*در نظر گرفتن مقادير فوق در تغذيه کودک الزامي است و حداکثر نياز او بر اساس وضعيت رشدش تعيين مي شود.

 چگونه يک برنامه غدايي مناسب براي کودک تنظيم کنيم؟
 

به گونه اي برنامه ريزي کنيم که کودک ما روزانه از 5 وعده غذايي (شامل سه وعده اصلي ودوميان وعده) مقوي ومغذي استفاده نمايد.
صبحانه يکي از وعده هاي غذايي اصلي مي باشد:
*خوردن صبحانه يکي از مهمترين عادات غذايي است که در ابتداي کودکي شکل مي گيرد.
*قسمت مهمي از انرژي کودک از صبحانه تأمين مي شود.
*دادن شام در ابتداي شب به کودک وخوابيدن او در ساعت معيني از شب مي تواند به تحريک اشتهاي او براي خوردن صبحانه کمک کند.
*مهم بودن صرف صبحانه براي اعضاي خانواده مي تواند تشويق کننده کودک براي خوردن صبحانه باشد.
*گذاشتن وقت کافي براي خوردن صبحانه (30- 20 دقيقه) از اهميت زيادي برخوردار است.
ميان وعده ها از جمله مهمترين وعده هاي غذايي کودک مي باشند:
*يک سوم انرژي روزانه کودکان بايد از ميان وعده ها (صبح وبعد از ظهر) تأمين شود.
*انتخاب مواد غذايي مغذي وپرانرژي مي تواند پاسخگوي بخشي از تغذيه طبيعي کودکان باشد
*مصرف مواد غذايي در فاصله هر چهار تا شش ساعت براي نگهداشتن غلظت قند خون کودک درحد طبيعي ضروري است.
*چون کودک درحال رشد است نياز به پروتين دارد که مي توانيم آن را از منابع پروتئين حيواني (گوشت، تخم مرغ، ماهي، جگر، لبنيات) واز منابع پروتين گياهي(حبوبات) تأمين نماييم.
*براي فراهم نمودن املاح وويتامينهاي مورد نياز کودک، استفاده از سالاد وسبزي ها به همراه غذا وميوه با آب ميوه طبيعي (به خصوص مرکبات) بعد از غذا توصيه مي شود.
*استفاده از نمک يد دار تصفيه شده درتهيه غذا بهترين وسيله براي پيشگيري از اختلالات مربوط به کمبود يد است.
*آنچه مسلم است مصرف موادي چون چيپس، پفک وساير تنقلات کم ارزش نمي تواند نيازهاي غذايي کودک را تأمين کند، زيرا اين مواد ارزش غذايي ندارند وعلاوه براين نمک، انواع چربي هاي مضر، مواد افزودني مانند رنگ ها ونگهدارنده هاي موجود در آنها موجب ابتلا به انواع بيماري ها خواهند شد.
علاوه بر صبحانه، نهار وشام نيز دو وعده اصلي غذايي مي باشد:
با توجه به نقش مواد نشاسته اي درتأمين انرژي، مواد غذايي مانند نان سبوس دار، سيب زميني، برنج وماکاروني سبوس دار به مقدار مناسب در برنامه غذايي روزانه کودک گنجانده شود.
اولين وعده غذايي درروز صبحانه است:

صبحانه سالم ومغذي که مي توانيم براي کودکانمان فراهم نماييم مي تواند شامل موارد زير باشد:
 

1- نان و پنير وخيار وگوجه
2- نان وپنير
3- نان وپنيروگردو
4- نان و تخم مرغ
5- نان و پنير وخرما
6- نان وحليم و عدس به همراه کمي روغن مايع گياهي
7- نان وماست چکيده
8- نان و پنير ومربا وشير
9- نان وحلواشکري
10- شير- خرما يا شير- موز
دومين وعده غذايي در روز ميان وعده صبح است:
مواد زير مثال هايي از ميان وعده هايي است که مي توانيم ساعت ( 5/10- 10) صبح به کودک بدهيم:
1-شير و بيسکويت (سبوس دار)
2-انواع تنقلات سنتي مثل نخودچي، کشمش، خرما وانواع خشکبار
3-ميوه وبيسکويت (سبوس دار)
4-خوراک لوبيا يا عدسي
5-بستني پاستوريزه
6-غلات بو داده شده (کم نمک- کم روغن و ترجيحا تهيه شده درخانه)
سومين وعده غذايي درشبانه روز نهار است:
موارد زير مثالهايي از مواردي است که مي توانيم به عنوان نهار به کودک بدهيم:
1-عدس يا ماش يا لوبيا ريزه با پلو وکشمش
2-سبزي پلو با ماهيچه يا مرغ يا ماهي
3-انواع خورشت و پلو
4-استامبولي پلو با گوشت چرخ کرده يا سويا
5-گوشت کوبيده به همراه حبوبات (گوشت وعدس، گوشت ولوبيا، گوشت ونخود)
6-بريان مرغ يا گوشت (گوشت گوسفند يا مرغ را آب پز کرده سپس آن را چرخ کنيم وبا کمي روغن مايع گياهي، حرارت ملايم مي دهيم.)
7-ماهي هاي کوچک (کيلکا) اگر به طور کامل پخته ودم و سر و استخوان آنها جدا شود، منبع خوبي براي تغذيه کودک هستند.
8-تاس کباب
9-انواع پلوهاي مخلوط مانند لوبيا پلو و کلم پلو
چهارمين وعده هاي غذايي در روز ميان وعده عصر است:
موارد زير مثالهايي از ميان وعده هايي است که مي توانيم در ساعت 5 الي 6 بعد از ظهر به کودک بدهيم:
1-شله زرد يا حلوا يا حريره بادام يا شير برنج يا فرني
2-بيسکويت سبوس دار و پنير يا بيسکويت سبوس دار و شير
3-انواع مغزهاي گياهي مثل گردو، فندق، بادام، پسته و...
4-ميوه ( به صورت تازه يا کمپوت خانگي يا آب ميوه خانگي)
5-سيب زميني سرخ کرده خانگي (کم نمک – کم روغن)
6-سبزي هايي مانند هويج، کاهو، خيار، باقلا، شلغم يا لبو
پنجمين وعده غذايي درشبانه روز شام است:
موارد زير مثالهايي از انواع شام هايي است که مي توانيم براي کودک تهيه کنيم:
1-ماکاروني سبوس دار( با گوشت وسويا) وکمي سبزي (جعفري يا نخود سبز و...)
2-سالاد الويه به همراه گوجه فرنگي يا سبزي
3-کوفته قلقلي وسيب زميني وهويج
4-خوراک لوبيا
5-کتلت (با مرغ يا گوشت) يا کباب تابه اي به همراه گوجه فرنگي
6-کوکوي سيب زميني يا کوکوي سبزي يا فلافل وگوجه فرنگي
7-اسنک گوشت چرخ کرده يا مرغ يا ماهي همراه با سبزي يا سالاد
8-ساندويچ مرغ همراه با سبزي يا سالاد
9-کله جوش يا اشکنه
10-انواع آش وسوپ
ميان وعده قبل از خواب:
بهتر است قبل از خواب، نصف ليوان شير و يا نيمي از يک عدد موز به کودک داده شود.
رفتارهاي تغذيه اي خانواده با کودک
اگر بخواهيم درتغذيه کودک موفق باشيم وسلامت کودک را تأمين نماييم بهتر است هدفهاي زير را دردرمان تغذيه او دنبال کنيم:
1)نيازهاي تغذيه اي کودک را بر آورده سازيم.
2)حس استقلال را درخوردن غذا برآورده نماييم.
3)واکنشهاي مناسب ويکنواختي درمقابل رفتارهاي کودک نشان دهيم.
4)ذائقه او را به انواع مواد غذايي عادت دهيم.
5)محيط سرشار از محبت وصميميت وبه دور از جنجال فراهم نماييم.
6)سفره غذا را در شرايط مناسبي که خاطره دلپذيري ايجاد کند آماده کنيم.
دراين بخش با بيان نکات مهم رفتاري درتغذيه کودک، راه هاي دستيابي به اهداف فوق را فرا مي گيريم.

نکات مهم رفتاري درتغذيه کودک:
 

1-تهيه غذاهايي که در آنها از رنگ هاي سبز، زرد ونارنجي استفاده شده، براي کودکان جالب است، براي اين کار مي توانيم سبزي هاي برگ سبز، هويج، گوجه و.... به کار ببريم.
2-بهتر است از آب ميوه ها يا شربت هاي خانگي درتغذيه کودک استفاده نماييم چون اين نوشيدني ها بدون مواد افزودني مي باشند.
3-به خاطر داشته باشيم ممکن است کودکمان نسبت به يک ماده غذايي بي علاقه باشد، بنابراين جانشين مناسبي براي همان ماده غذايي پيدا کنيم.
4-براي صرف غذا زمان کافي در نظر بگيريم واز شتاب وعجله درهنگام غذا خوردن کودک يا غذا دادن به کودک اجتناب کنيم.
5-خستگي، بي تحرکي وخواب ناکافي کودک مهم ترين عامل از بين بردن اشتهاي اوست، بنابراين بهترين زمان براي صرف غذا، بعد از استراحت اوست.
6-کودک د رمحيط آرام بهتر غذا مي خورد، بنابراين از بلند کردن صداي راديو وتلويزيون، رفت وآمد زياد، امر ونهي، به کار بردن روشهاي تربيتي درهنگام غذا خوردن کودک پرهيز نماييم.
7-دادن غذاي يکنواخت وتکراري سبب بيزاري کودک مي شود، پس بهتر است تنوع را در برنامه غذايي کودک رعايت نماييم.
8-سعي کنيم با واکنش هاي مناسب درمقابل رفتارهاي کودک، او را متوجه صحيح يا غلط بودن رفتارش بنماييم.
9-به خاطر داشته باشيم کودکان از رفتارهاي تغذيه اي اطرافيان تقليد مي کنند. بنابراين از اظهار بي علاقگي درمورد مصرف مواد غذايي که مورد علاقه ما نيست درمقابل کودک پرهيز نماييم.
10-به خاطر داشته باشيم که بازي با غذا، ريخت و پاش آن، غذا خوردن با دست، بخشي از مراحل طبيعي تغذيه کودک 1 تا 3ساله (نوپا) است.
11-انتظار نداشته باشيم کودک نو پا درتمام مدت غذا خوردن نشسته باشد بلکه او فقط 5 تا 10 دقيقه حالت نشستن را تحمل کرده، و پس از ترک محل صرف غذا، مجدداً برمي گردد.
12-اشتهاي کودک مانند خلق وخوي او متغير است، بنابراين اگر يک روز کمتر از روزهاي قبل غذا خورد، نگران نشويم.
13-براي تحريک اشتهاي کودک بهتر است به او اجازه دهيم تا اگر غذاي بيشتري مي خواهد به زبان بياورد.
14-صحبت کردن با کودک خردسال درحين غذا خوردن باهمسالان، تشويق کننده خوبي براي غذا خوردن کودک است.
15-براي اينکه در دادن غذاي جديد به کودک موفق باشيم. بهتر است غذاي جديد را ابتدا فرد بزرگتر خانواده بخورد تا الگويي براي کودک باشد،همچنين اجازه دهيم کودک آن را بچشد، بو کند وحتي لمس نمايد.
توصيه هاي زير را در هنگام غذا دادن به کودک به خاطر بسپاريم :
1)استفاده از دوغ يا ماست همراه يا پس از غذا
2)سبزي خوردن يا سالاد همراه يا پس از غذا.
3)دادن ميوه يا آب ميوه خانگي پس از غذا (مصرف ميوه تازه و طبيعي بر آب آن ارجحيت دارد).
4)اجتناب کردن از مصرف نوشابه هاي گازدار يا رنگي
5)درصورتي که وزن کودک براساس منحني رشد مطلوب نيست، قبلا از کشيدن غذا کمي روغن مايع گياهي به آن اضافه کنيم.
منابع:
1-Lucus BL.Nutrition in childhood. In: Mahan LK,Escott- Stump S. Krause,s food & Nutrition therapy. 12th ed.USA.2008:PP:222-245.
2-بهبود رشد وتغذيه کودکان ويژه پزشکان، وزارت بهداشت درمان وآموزش پزشکي، 1380.
3-تغذيه درسال دوم زندگي، دکتر عليرضا مرندي وهمکاران، چاپ اول، 1381.
4-جزوه آموزش تغذيه کودکان بالاتر از يکسال، مرکز بهداشت استان اصفهان 1380.
/ع