همه ما درباره عوارض سيگار و ديگر انواع دخانيات شنيده ايم و به خوبي از آنها آگاهيم. اين عوارض آن چنان گسترده است که اگر بگوييم دخانيات تمام قسمت هاي بدن را از ناخن پاگرفته تا موي سرتحت تأثير قرار مي دهد، چندان گزاف نگفته ايم، ولي موضوعي که معمولاً مورد غفلت قرار مي گيرد، تأثير مستقيم و غير مستقيم ترکيبات سمي سيگار و ديگر انواع دخانيات بر روي داروهاست. عدم اطلاع از تأثير اين مواد در زمان شروع مصرف ، تغيير مصرف و يا ترک آن مي تواند عوارضي را به واسطه تغيير غلظت داروها در بدن برجا گذارد که گاهي جبران آن آسان نيست. بنابراين مصرف دخانيات مي تواند موجب کاهش اثر بعضي داروهاي مهم و اصلي شود يا نتيجه درمان هاي دارويي را غيرقابل پيش بيني کند و اين مسأله اي است که هنگام ترک دخانيات و درمان هاي جايگزيني نيکوتين بايد مدنظر قرار گيرد و به آن توجه ويژه شود.
مصرف دخانيات با چه مکانيسمي در اثر بخشي داروها تداخل ايجاد مي کند؟
سيگار و ديگر انواع دخانيات از طريق گوناگون روي داروها تأثير منفي مي گذارند. ولي مهم ترين و شايع ترين راه آن افزايش و القاي يکسري آنزيم هاي کبدي است که وظيفه پاکسازي بدن را از داروها برعهده دارند و سريع تر از زمان معمول داروها را از بين برده مانع مي شوند که دارو اثر خود را با مقدار انتخابي و تأثيرگذار، مشابه آنچه در افراد عادي شاهديم به جا گذارد. اين عمل به واسطه موادي تحت عنوان هيدروکربن هاي چند حلقه اي (مانند بنزوپيرن)که خود از مهم ترين عوامل سرطان زاي موجود در سيگار مي باشند، انجام مي گيرد.
داروهايي که تحت تأثير دخانيات قرار مي گيرند
طيف وسيعي از داروها، از مسکن هاي معمولي و مخدر گرفته تا داروهاي کنترل ديابت، داروهاي اعصاب و روان، داروهاي ضد تشنج، داروهاي درمان آسم، داروهاي قلبي و داروهاي هورموني و قرص هاي جلوگيري از بارداري همگي به نحوي، کم يا زياد مي توانند تحت تأثير شروع، تغيير يا قطع مصرف دخانيات قرار گيرند. لذا مشاوره با پزشک متخصص در هر مورد ضروري به نظر مي رسد؛ چرا که مصرف مقدار کم يا بيش از حد دارو در هر دو صورت شخص را متحمل عوارض مي کند. اين عوارض شامل افزايش خطر سکته هاي مغزي، بيماري هاي عروقي قلب، لخته شدن خون در رگ ها و بي تأثيري داروها، به خصوص مسکن ها تا علائم مسموميت قلبي داروها، وقفه تنفسي و خونريزي هاي داخلي و خارجي و...هستند که در زمان تغيير مصرف يا شروع و قطع دخانيات ممکن است ايجاد شوند.
ديگر مکانيسم هاي تداخل دخانيات و داروها
نيکوتين موجود در دخانيات با تأثير برسيستم هيجاني بدن(سمپاتيک)باعث تشديد مواردي مانند ضربان قلب و فشار خون و همچنين کاهش تأثير داروهاي مرتبط قلبي و عروقي مي گردد.
افزايش ترشح اسيد معده و کاهش خون رساني و افزايش تحريک در دستگاه گوارشي سبب مي گردد که يکي از شايع ترين علل مقاومت به درمان را در بيماري هاي گوارشي، مصرف دخانيات بدانيم
انقباض عروق پوستي و مخاطي ناشي از مصرف دخانيات باعث کندي جذب داروها از طريق پوستي، زيرپوستي و مخاطي مي شود و اين مورد در مصرف داروهاي بسيار دقيق از لحاظ مقدار مصرف، مانند انسولين، اهميت بيشتري مي يابد.
افزايش تنگي عروق بزرگ تر به دليل تداخل با داروهاي تنگ کننده عروق(مثلاً ترکيبات ارگوتامين )باعث بروز عوارض ناشي از کاهش جريان خون در اعضاي مختلف بدن مي گردد؛ لذا اين گونه داروها در افراد مصرف کننده دخانيات توصيه نمي گردد.
مصرف همزمان دخانيات با داروهاي هورموني مانند استروژن قرص هاي ضد بارداري در زنان
مصرف اين داروها در زنان سيگاري موجب افزايش بروز حمله قلبي و مغزي و نيز احتمال لخته شدن خون مي شود. اين حالت به خصوص در خانم هاي بالاي 35سال با مصرف سيگار بيش از 15عدد در روز بيشتر است. همچنين براساس مطالعات، سطح چربي هاي خوب(HDL)در سرم خون زنان سيگاري بين 45-40سال که قرص هاي ضد بارداري(OCP)مصرف مي کنند ، کمتر از زنان غيرسيگاري است.
تأثير دخانيات بر روي داروهاي اعصاب
مصرف دخانيات باعث کاهش تأثير تعداد زيادي از داروهاي اعصاب مي شود. داروهايي نظير بنزوديازيين ها (مانند ديازپام ، آلپرازولام)،ضد افسردگي هاي سه حلقه اي (مانند ايمي پرامين، نورتريپتلين)،فنوتيازين ها، فلووکسامين، اولانزاپين و کافئين با مصرف دخانيات دچار اختلال در متابوليسم شده و کارايي درمان خود را تا حد زيادي از دست مي دهند. تأثير منفي دخانيات روي داروهاي اعصاب هم به واسطه افزايش فعاليت آنزيم هاي کبدي و هم اثرات تحريکي نيکوتين روي مغز مي باشد.
تأثيردخانيات روي بعضي داروهاي قلبي
مصرف دخانيات به طريق مختلف روي دستگاه قلبي -عروقي و نحوه تأثير داروهاي آن تأثير مي گذارد. در عين حال که بعضي داروهاي قلبي-عروقي، مانند هپارين و وارفارين توسط کبد زودتر از بين مي رود، تأثير نيکوتين و ديگر ترکيبات سمي حاصل از سوخت دخانيات (مانند گاز مونواکسيد کربن)،باعث افزايش ضربان قلب، تنگي عروق و افزايش فشارخون مي شود و تأثير داروهايي مانند آتنولول، متوپرولول و پروپرانولول را با اشکال مواجه مي سازد.
لذا در صورت مصرف همزمان اين دو حتماً با پزشک متخصص مشورت نموده و در زمان ترک نيز در زمينه تغيير مقدار دارو مشاوره نماييد.
اثرات دخانيات روي داروهاي مسکن
با اينکه تأثير منفي دخانيات روي مسکن هاي ساده مانند استامينوفن به اثبات رسيده. ولي عمده تداخل دخانيات در اثر بخشي مسکن هاي مخدر خود را نشان مي دهد؛ به طوري که افراد سيگاري اگر در مواردي مانند سنگ کليه و ديگر موارد مشابه، نياز به مسکن هاي قوي و مخدر داشته باشند، اثربخشي اين داروها با اشکال مواجه خواهد شد. همچنين در افراد معتاد سيگاري با افزايش مصرف دخانيات نياز آنان به مواد مخدر بيشتر مي گردد.
اين پديده به دو دليل قابل توجيه است :يکي تسريع از بين رفتن کبدي اين داروها به واسطه دخانيات و ديگري مصرف دارو براي از بين بردن علائم محروميت از نيکوتين مي باشد.
تأثير دخانيات برداروهاي دستگاه گوارش
ترکيبات سمي موجود در سيگار علاوه براز بين بردن تأثيرداروهاي ضد اسيد مانند رانيتيدين و سايمتيدين، خود با تحريک ترشح اسيد معده، کاهش خونرساني در دستگاه گوارش و افزايش تحرک معده و روده باعث مقاومت به درمان هاي رايج در زخم معده و روده مي شوند؛ به طوري که متخصصان گوارش يکي از مهم ترين علل عود زخم و يا عدم بهبودي را مصرف دخانيات مي دانند
تأثير دخانيات برداروهاي دستگاه تنفسي
تأثير مصرف دخانيات در داروهاي بازکننده مجاري تنفسي که عمدتاً در آسم و برونشيت به کار مي رود، کاملاً روشن است اين اثرات به قدري بارز هستند که حتي در اشخاصي که در معرض دود دست دوم سيگار قرار دارند، نيز نياز به تغيير مقدار دارو وجود دارد. در عين حال، اثرات تحريکي دود دخانيات و ايجاد تنگي مجاري تنفسي و غليظ شدن ترشحات مجاري به واسطه فلج مژک ها(ناشي از دود سيگار)نيز به اين اشکال دامن مي زند.
تأثير قطع دخانيات در اثربخشي داروها
با اينکه در مزاياي ترک سيگار و ديگر انواع دخانيات هر چه بگوييم کم است، ولي افراد مصرف کننده دخانيات که به واسطه بيماري، دارو مصرف مي کنند، همزمان با ترک دخانيات بايد مقدار بعضي از داروها را تحت نظر پزشک متخصص خود تغيير داده و تنظيم کنند. چه بسا عدم توجه به اين مسأله در مواردي باعث عوارض ناخواسته در فرد شده و تجربه شيرين ترک دخانيات را با مشکل مواجه سازد. لذا در صورت مصرف دارو، به خصوص داروهايي مانند تئوفيلين، متادون، تيوريدازين، هپارين و وارفارين، داروهاي تنظيم ضربان قلب و فشارخون، حتماً با پزشک معالج خود مشورت نماييد.
منبع:نشريه دنياي سلامت، شماره 52 /ع