گفت و گو با حجت الاسلام سيدمحمود حکيم، مسئول مؤسسه حفظ و نشر ميراث شهيد محراب آيت الله سيدمحمدباقر حکيم
درآمد
حجت الاسلام سيدمحمود حکيم فرزند آيت الله شهيد سيدمجيد حکيم است. شهيد سيدمجيد حکيم پسرعموي شهيد محراب سيدمحمدباقرحکيم در سال 1986 در زندان حزب بعث در بغداد به شهادت رسيد. سيدمحمود حکيم در سال 1983 همراه يک گروه 54نفره از اعضاي خاندان حکيم بازداشت و در سال 1991 پس از شکست ارتش عراق درجبهه جنگ کويت،و در پي سرکوب قيام سراسري مردم عراق آزاد شد. او در سنين جواني و پس از پايان تحصيلات دانشگاهي سرگرم تحصيل در حوزه علميه نجف اشرف شد که در حال حاضر نيز همچنان ادامه دارد. وي اکنون مسئوليت اداره مؤسسه حفظ و نشر ميراث شهيد محراب آيت الله سيدمحمدباقرحکيم را برعهده دارد.
اين مؤسسه در چه زماني تأسيس شد و اهداف آن چيست؟
مؤسسه حفظ ميراث شهيد محراب آيت الله سيدمحمدباقرحکيم در اول ماه محرم سال 1383هجري شمسي پس از گذشت شش ماه از شهادت آيت الله حکيم تأسيس شد. يکي از دلايل تأسيس اين مؤسسه اين است که شهيد حکيم ميراث عظيم و گرانبهايي از دستاوردهاي فکري و علمي از خود برجاي گذاشت. سخنراني هاي عديده اي که در آنها پيرامون مسائل سياسي،علمي و اجتماعي سخن گفته است،حدود چهارهزار و پانصد سخنراني است. اين در حالي است که صدها گفت وگوي مطبوعاتي و راديو تلويزيوني و ساير فعاليت هاي علمي ايشان از اين رقم سخنراني ها مستثني است. شهيد سيدمحمدباقرحکيم نماد حوزه و دانشگاه بود. نقش هماهنگ کننده و تحکيم ارتباط ميان حوزه هاي علمي و دانشگاه ها را ايفا مي کرد. او پيام رسان انديشه هاي حوزوي به دانشگاه ها و انعکاس دهنده دستاوردهاي علمي و آکادميک دانشگاه ها به حوزه هاي علميه ديني بود.
درحال حاضر مؤسسه حفظ ميراث شهيد حکيم اهداف و برنامه هاي خود را در چند محور دنبال مي کند:
محور اول:انتشار سخنراني هاي منتشر نشده شهيد حکيم است.اين سخنراني ها پس از تصحيح و بازنگري و واژه نگاري به صورت کتاب منتشر مي شوند.تاکنون کتاب هاي متعددي با عناوين مختلف انتشار يافته و دراختيارعلاقه مندان قرار داده شده است.کتاب امام خميني(ره) يکي از کتاب هاي ارزشمندي است که ديدگاه هاي شهيد سيدمحمدباقرحکيم درباره بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران را بيان مي کند. اين کتاب در دوران حيات شهيد حکيم چاپ نشد اما،پس از شهادت ايشان، مؤسسه حفظ ميراث اين شهيد بزرگوار، به خاطر اهميت افکار و انديشه هاي شهيد حکيم درباره امام خميني و نظر به اهميت شخصيت امام خميني(ره) به انتشار آن مبادرت کرد.
کتاب تفسير سوره ممتحنه،کتاب تفسير سوره حديد، و کتاب تفسير سوره الصف، بخشي از کتاب هايي هستند که توسط اين مؤسسه انتشاريافته اند.اين کتاب ها نيز در زمان حيات شهيد حکيم منتشر نشده بودند.
محور دوم: بازنگري و تجديد نظر در ادبياتي است که در دوران حيات شهيد حکيم انتشاريافته اند.مؤسسه حفظ ميراث شهيدحکيم احساس کرد که برخي آثار علمي منتشرشده در دوران آيت الله حکيم داراي برخي اشتباهات چاپي و محتوايي است که لازم دانستيم آنها را اصلاح نماييم.
محور سوم: انتشار انديشه هاي علمي و فکري شهيد سيدمحمدباقرحکيم از طريق نشر سخنراني ها و يا فرازهايي از سخنراني هاي او در رسانه هاي اطلاع رساني و يا اينترنت است.تاکنون صدها مقاله علمي در اين زمينه در رسانه هاي ماهواره اي عراق و ديگر کشورها انتشار يافته است. درحقيقت تلاش براي انتشار اين ديدگاه ها در اين مرحله حساس دلايل گوناگون دارد.يکي ازامتيازات شهيد آيت الله حکيم اين است که خالق طرح هاي ژرف و تحليل هاي واقع بينانه و منطقي بود. در عين حال توانست ديدگاه هايش را جمع بندي کند و طرح وحدت اسلامي را ارائه دهد و توده مردم را به وحدت فراخواند.ممکن است برخي طرح ها که در جوامع اسلامي مطرح مي گردد واقع بينانه بوده باشد اما،فرجام آن به يکپارچگي مسلمانان آسيب مي رساند.برخي صاحب نظران درباره وحدت اسلامي طرح هايي ارائه مي کردند.اما،درعين حال از برخي اصول چشم پوشي مي کردند شهيد سيدمحمدباقرحکيم در طرح هاي خودهرگز از اصول اسلامي چشم پوشي نمي کرد، و مي توان گفت که طرح هاي او جامع و منطقي بود.
در مؤسسه حفظ ميراث شهيد حکيم، کميته علمي وجود دارد که آثار فکري او را با دقت گزينش مي کند،غلط هاي املايي و محتوايي آن را برطرف مي کند و در اختيار عموم قرار مي دهد.انتشار سخنراني ها در رسانه ها شرايط خاص خود را دارد.
ساختار کادرهاو کميته هاي علمي مؤسسه حفظ ميراث شهيد حکيم که مسئوليت گزينش و تصحيح آثار شهيد را برعهده دارند چگونه است؟
اين مؤسسه داراي هشت بخش است و فعاليت هاي آن در دو محور تقسيم مي شوند. در يک محور کادرهاي متخصص فني و اجرايي فعال هستند.و محور دوم را کادرهاي علمي تشکيل مي دهند. کادرهاي اين بخش از علما و فضلا هستند که از انديشه هاي سياسي و ديني شهيد محراب آيت الله سيدمحمدباقر حکيم شناخت کافي دارند. اين يک مسئله بسيار اساسي است. همان گونه که مي دانيد شهيد حکيم يک سياست مداربا پشتوانه ديني بود. مانند امام خميني(ره). از نظر سياسي امکان ندارد عملکرد و رفتار سياسي امام خميني(ره) را با جرج بوش مورد همسنجي قرار داد. در اين همسنجي، پشتوانه هاي فکري و ديني يک سياست مدار مهم است. ديدگاه هاي امام خميني با جرج بوش و امثال بوش به کلي متفاوت است. همه طرح ها و ديدگاه هاي علمي و فکري و اجتماعي و اقتصادي شهيد حکيم، جنبه هاي سياسي دارد. لذا کادرهاي اين مؤسسه که مسئوليت بازنگري و تدوين آثار شهيد محراب را برعهده دارند بايد از انديشه هاي سياسي او شناخت کافي داشته باشند.
آيا آماري از تعداد کتاب ها و جزوه هايي که دراين چهار سال گذشته از سوي مؤسسه انتشار يافته در اختيار داريد؟
در مجموع تاکنون تعداد 35 کتاب و جزوه با تيراژ بالا ازآثارشهيد حکيم از سوي اين مؤسسه انتشار يافته است. برخي از اين کتاب ها پس از بازنگري تجديد چاپ شده و برخي ديگر براي اولين بار است که منتشر مي شوند.
اين کتاب ها در کدام کشورها توزيع مي شوند؟
بيشتراين کتاب ها در حال حاضر در عراق توزيع مي شوند.به تازگي تيراژ وسيعي از اين کتاب ها در اختيار دانشگاه هاي سراسري عراق قرار داده ايم. به طور مثال کتاب «امام خميني» که يکي از آثار ارزشمند شهيد حکيم است به کتابخانه همه دانشکده ها و مراکزآموزش عالي دانشگاه هاي ده گانه عراق ارسال شده است. همه مي دانند که اين مراکز روزي پايگاه هاي نشرانديشه هاي حزب بعث و انديشه هاي سکولار بوده اند.
تيراژاين کتاب چند نسخه بوده است؟
تيراژچاپ اول کتاب امام خميني(ره) پنج هزارنسخه بوده و اکنون در صدد چاپ دوم آن هستيم.پس از چاپ اول اين کتاب متوجه شديم که مقالات و سخنراني هاي فراواني از شهيد محراب آيت الله حکيم درباره امام خميني در آرشيو مؤسسه وجود دارد که قصد داريم آنها را در چاپ دوم اين کتاب اضافه کنيم.
به جز عراق، تعداد زيادي از اين کتاب ها را به کشورهاي حوزه خليج فارس نيز ارسال کرديم.
در ماه هاي اخير، مؤسسه حفظ ميراث شهيد محراب،تعداد زيادي از آثار منتشر شده خود را به کشورهاي شمال آفريقا ارسال کرده و در صدد است دامنه ارتباط خود را با همه کشورهاي عربي و مراکز فرهنگي اروپا گسترش دهد.
ارسال آثار شهيدحکيم چه واکنش هايي در پي دارد؟ آيا از انديشه هاي او استقبال مي شود؟
آري.بسياري از افرادي که اين آثار به دستشان مي رسد، پيام مي فرستند و تشکر مي کنند.
اين آثاربراي چه تيپ افرادي ارسال مي شود؟
مؤسسه حفظ آثار شهيدحکيم اين کتاب ها را براي شخصيت هاي علمي و سياسي جهان اسلام ارسال مي کند. اخيراً مقادير زيادي از اين کتاب ها براي شخصيت هاي علمي و دانشگاهي لبنان ارسال شده است. همچنين تعدادي ازاين کتاب ها را براي پادشاه بحرين و برخي وزيران دولت اين کشورنيزفرستاده ايم.
اکنون انتشارچه آثاري را بيشتر در برنامه داريد؟آيا کتاب هاي علمي و جهادي و تفسيررا دردستورکارتان داريد؟
کميته علمي وابسته به مؤسسه هر چند مدت يک بارطرح هايي را براي انتشار آثار شهيدحکيم ارائه مي دهد. اين کميته سعي دارد در انتشار اين آثار همچون آثار علمي محض و آثار علمي سياسي تعادل را رعايت کند.ما نمي خواهيم شهيد محراب را فقط يک شخصيت علمي معرفي کنيم، همچنان که نمي خواهيم او را يک شخصيت سياسي محض معرفي کنيم.
از سوي ديگر ملاحظه کرديم که افکار عمومي جهان عرب و به خصوص افکار عمومي عراق به طرح ها و تئوري هاي علمي و سياسي نياز دارند. من اين مسئله را به روشني درعراق احساس کردم که مردم فقط به تفسير«سوره حمد» نياز ندارند.اين گونه موضوعات آنان را اشباع نمي کند. مردم از شما انتظار دارند «نظريه سياسي اسلام» را براي آنها شرح دهيد. آنها مي خواهند بدانند که مفاهيم و ابعاد نظريه سياسي اسلام چيست.
براي تأمين اين نياز ضروري، کتاب «المنهاج الثقافي،السياسي و الاجتماعي» را گردآوري کرديم.اين کتاب تا حدودي نظريه سياسي اسلام را مطرح مي کند.دراين کتاب درباره موضوع ولايت فقيه و همچنين ولايت ايالت هاي دولت اسلامي بحث شده است.
اکنون اين کتاب در برخي نهادهاي عراق از جمله سازمان بدر و مؤسسات وابسته به شهيد محراب تدريس مي شود. اين کتاب تا به حال سه بارتجديد چاپ شده و نسخه هاي آن کمياب شده است.
در چهار دهه گذشته که انديشه هاي سوسياليستي و سرمايه داري حاکم بود، آيت الله شهيد سيدمحمدباقر صدر با تأليف کتاب هاي فلسفه ما و اقتصاد ما نياز جوانان تحصيلکرده درجهان اسلام را برطرف کرد. اکنون انديشه هاي شهيد محراب آيت الله حکيم تا چه اندازه مي تواند نيازهاي فکري نسل حاضر را برآورده کند؟
شکي نيست که شهيد حکيم در دوران جنگ سرد و در دوران تضاد و رقابت ميان اردوگاه سوسياليسم و اردوگاه سرمايه داري مي زيسته است.انديشه هاي شرق کمونيست و غرب سرمايه دار درمحافل علمي و سياسي جهان حکومت مي کردند. جوامع اسلامي نيزميان آن دو انديشه سر در گم بوده اند.بنابراين،شهيد صدر با طرح ديدگاه هاي اسلام درباره سوسياليسم و سرمايه داري طرح هاي جامعي درباره فلسفه اسلامي و اقتصاد اسلامي ارائه کرد. پيروزي انقلاب اسلامي در ايران هم، يکي از مهم ترين مراحل سرنوشت ساز تاريخي به شمارمي رود.به محض اينکه انقلاب به پيروزي رسيد و حضور عملي به خود گرفت،معادلات جهاني دگرگون شد.دردو دهه پس از پيروزي انقلاب، جوانان مسلمان گرايش هاي مادي گرايي را نمي پذيرفتند و دوران کمونيسم و مادي گرايي سپري شد و در طرز تفکرجوانان مسلمان تحول بنيادين روي داد.ازآن پس،اين جوانان به اصول برپايي دولت اسلامي و چگونگي و شروط استقرار آن مي انديشيدند.
با پيروزي انقلاب اسلامي در ايران طرز فکر جوانان مسلمان به کلي تغيير کرد. جنبش هاي اسلامي برادران اهل سنت پس از انقلاب 22بهمن شکل گرفتند و فعال شدند. درست است که سازمان اخوان المسلمين حضور ديرينه در کشورهاي اسلامي دارد،اما،اين سازمان ها در پي پيروزي انقلاب اسلامي درايران فعاليت شان را قوي کردند و نظام هاي حاکم را به مبارزه طلبيدند. بدين ترتيب شهيد محراب آيت الله حکيم برنامه ها و فعاليت هاي فکري خود را بر پاسخ گويي به خواسته ها و مشکلات جوانان متمرکز کرد.او به پرسش هاي جوانان مسلمان درباره زمان و شرايط حرکت مجتهدان و فقهاي مسلمان پاسخ گفت.هرچند که او از انديشه هاي مارکسيسم شناخت کافي داشت و به قول شهيد سيدمحمدباقر صدرکتاب فلسفه ما را بازنگري کرده بود.اما،او انديشه و فکر خود را روي روشن نمودن شرح وظايف امت و حاکم شرع اسلامي متمرکز ساخت.اکنون جامعه اسلامي با شرايط نيم قرن گذشته فرق مي کند و پرسش هاي جديدي مطرح شده که بايد به آنها پاسخ داده شود.
شهيد محراب آيت الله حکيم براي پاسخ گويي به نيازهاي فکري جوانان کتاب هاي «نقش اهل بيت» و «راه و روش فرهنگي و سياسي و اجتماعي در اسلام» و «تفسير سوره الصف» و «جامعه انساني» را نوشته است. من نمي گويم که اين ديدگاه ها و افکار مي تواند به همه پرسش ها و خواسته هاي جوانان مسلمان پاسخ گويد. اما، ترديدي نيست که مي تواند بخشي از نيازها را تأمين کند.مي تواند به برخي پرسش ها پاسخ دهد. اصولاً نهضت علمي همواره درحال تکامل و پويايي است و روز به روز ديدگاه ها و انديشه هاي تازه تري مطرح مي شود.
آيا با محافل اهل سنت عراق هم ارتباط داريد؟
آري.بدون شک ارتباط و همفکري وجود دارد. در سومين کنگره بزرگداشت شهيد محراب که ارديبهشت ماه گذشته در نجف اشرف برگزارشد،يکي از پژوهشگران شرکت کننده استاد دانشگاه و از برادران اهل سنت بود.او ازمقام علمي و فکري شهيد محراب تجليل و قدرداني کرد و شرکت کنندگان را به ارزيابي انديشه ها و ديدگاه هاي سيدمحمدباقر حکيم فراخواند. اين استاد دانشگاه داوطلبانه تقاضا کرد در اين کنگره شرکت و ديدگاهش را بيان کند.
مؤسسه حفظ ميراث شهيد محراب تاکنون سه کنگره در سطوح دانشگاهي برگزار کرده که هيچ يک از اساتيد حوزه هاي علميه در آن شرکت نداشته اند.اکنون بسياري از اساتيد و پژوهشگران با انديشه هاي شهيد حکيم تفاعل دارند.
شهيد محراب آيت الله حکيم در زمان حيات خود نهادهاي انقلابي و علمي گوناگوني را اداره مي کرد.همچون مجلس اعلاي انقلاب اسلامي عراق،و مجمع جهاني اهل بيت(ع). آيا مؤسسه حفظ ميراث روابط با علماي اهل سنت و شخصيت هاي جهاني را ادامه مي دهد؟
در اساسنامه مؤسسه حفظ ميراث شهيد محراب تصويب شده که وظيفه اصلي اين مؤسسه تداوم راه شهيد محراب است. بنيانگذاران مؤسسه متعهد شده اند که اين راه را ادامه دهند.اصولاً مسئله تقريب بين مذاهب اسلامي يکي از آرمان هاي والاي شهيد سيدمحمدباقر حکيم بوده است. همان گونه که ملاحظه مي کنيد به علت اوضاع بحراني داخلي عراق روابط با علماي جهان اسلام تاکنون محدود بوده و گسترش نيافته است. چرا که فعاليت هاي مؤسسه به جهان تشيع محدود نبوده و همه جهان اسلام را دربر دارد.
آيا دامنه فعاليت مؤسسه در داخل عراق به مناطق شيعه نشين محدود است يا ساير مناطق را نيز دربر مي گيرد؟
دامنه فعاليت هاي مؤسسه سرتاسر خاک عراق را دربردارد و در بسياري از مناطق شمالي و جنوبي کشوردفاتر داير کرده است.اما،با توجه به شرايط امنيتي نامساعد عراق تاکنون نتوانسته ايم در برخي مناطق دفاتر دايرکنيم.البته با بسياري از شخصيت هاي مذهبي و محافل اجتماعي مناطق سني نشين غرب عراق ارتباط داريم و نشريات مؤسسه را به دست آنها مي رسانيم.
منبع:ماهنامه شاهد ياران، شماره42-41