حجت الاسلام والمسلمين محمود رستگاري
طي مباحثي که در مقالات گذشته حجت الاسلام عنوان شد، به اين نتيجه رسيديم که ثمره خانه و خانواده اي بهشتي، فرزند و فرزنداني صالح، سعادتمند وبهشتي است وبالعکس، اگر درخانه يا خانوده اي مهر وصفا وصداقت جاي خود را به تنفر، خشم و خيانت دهند، به جهنمي مبدل مي شود که شراره هاي آن حاصلي جز فرزنداني شر و ناصالح نخواهد بود؛ اين که بهره مندي از يک جامعه برين وپيشرفته مستلزم دارا بودن يک خانواده سالم و صالح است.اگر مادران و پدران در انديشه بهره مندي از فرزنداني شايسته هستند، بايد قبل از همه چيز به فکر بذر و زميني سالم باشند و به منظور تربيت درست اخلاقي واسلامي آن ها، نهايت تلاش و همت خود را انجام دهند. در اين بحث وسلسله بحث هاي آينده، خدمت خوانندگان عزيز بر آن شديم تا اولاً جايگاه، ارکان واعضاي خانواده و دوماً منزلت ومسئوليت هر يک از آن ها را بيان کنيم. دراين مقاله به جايگاه پدر نمونه وسعادتمند ورسالت و مسئوليت وي مي پردازيم. اين که بعد از ازدواج، هدف هاي مشترک اولويت اول مي شوند وهدف هاي فردي تحت الشعاع آن قرار مي گيرند که اين اولويت، همان تربيت صحيح اخلاقي، عاطفي، انساني و اسلامي فرزندان است ودراين راستا بايد مسئوليت هاي يک زندگي مشترک تقسيم شود تا پدر ومادر هر يک وظايف خود را به نحو احسن ايفا کنند.
خانه و خانواده 2 رکن اوليه واساسي دارد که رکن اول زوج«مرد» ورکن دوم زوجه«زن» است که با پيوند ازدواج وتشکيل زندگي مشترک، نقش آن 2 آغاز مي شود و با استمرار آن و تولد فرزند وتکثير نسل وتوسعه اعضاي خانواده، تکميل مي شود وزوج وزوجه عنوان پدر ومادر پيدا مي کنند. بنابراين، عناصر تشکيل دهنده خانواده عبارتند از: پدر،مادر، فرزند يا فرزندان ؛ اين مجموعه در واقع نخستين هسته و سلول تشکيل دهنده نهادهاي اجتماعي است وبه بياني ديگر، اين واحد کوچک «خانواده»، شکل دهنده وسازنده يک جامعه بزرگ بوده وجايگاهي رفيع دارد. اگر بخواهيم در ابعاد وسيع فردي واجتماعي به بررسي جامعه ومعضلات مربوطه به آن بپردازيم، بايد ابتدا از ريشه وبنيان به بحث و بررسي در رابطه با خانواده بپردازيم، به عبارتي ديگر، داشتن جامعه اي متعال وبا فضيلت، نيازمند خانواده هايي بهشتي، سالم وانسان ساز است.

تعريف وتأکيد قرآن بر رکن اول خانواده ؛ پدر
 

قرآن شريف به عنوان کتابي انسان ساز و راهنما درهمه جوانب زندگي انسان، براي رکن اول خانه و خانواده يعني مرد، عناوين قابل تأملي بيان کرده که به توضيح برخي از آن ها مي پردازيم:
1- زوج (جفت): خداوند در سوره رم، در آيه 21 مي فرمايد: « خلق لکم من انفکسم ازواجا»، يعني همسراني از جنس خودتان براي شما آفريديم.
2- اَب (پدر): که در قرآن کريم، 125 بار با اشکال مختلف به کار رفته و در آيات، از پدران نمونه و مقام و رسالت آن ها سخن گفته شده است.
3- والد (زاينده): که درسوره بلد، آيه 3 به پدر وپسر سوگند خورده؛ و والد وما ولد.
4- قوام(سرپرست): خداوند در سوره نساء آيه 34 مي فرمايد: الرجال قوامون علي النساء، يعني مردان، سرپرست ونگهبان زنان اند. چنانچه مفسران در تفسير اين آيه نيز گفته اند.
خانواده، يک واحد کوچک اجتماعي است ومانند يک جامعه، بزرگ، بايد رهبر و سرپرست داشته باشد واگراين موقعيت درنظام خانواده به مرد داده شده، به خاطر خصوصياتي است که در مرد آفريده شده، مانند:
الف: ترجيح قدرت تفکر مرد بر نيروي عاطفه واحساسات، برعکس زن که از نيروي احساسات وعواطف بيشتري بهره مند است.
ب: داشتن توان و نيروي جسماني بيشتر، براي اداره خانواده ودفاع ازحريم آن.
به علاوه تعهد مرد در برابر زن وفرزندان در مورد پرداخت هزينه هاي زندگي و پرداخت مهريه وتأمين زندگي آبرومندانه براي اهل خانه، اين حق را به او مي دهد که وظيفه سرپرستي به عهده اش باشد. تفسير نمونه (ج3. ص4/2) ناگفته نماند در ماده 1105 قانون مدني نيز آمده در روابط زوجين، رياست خانواده از خصايص شوهر است.
لباس (پوشش وزينت): که در سوره مبارکه بقره، آيه 187 به مردان خطاب کرده : «شما (مردان) لباس آن ها (زنان) وزينت و سبب حفظ زنان هستيد.» دراين آيه، زن و شوهر به لباس يکديگر تشبيه شده اند، زيرا لباس از يک سو انسان را از سرما و گرما وخطر و برخورد اشياء به بدن حفظ مي کند واز سويي عيوب او را مي پوشاند و همچنين زينتي براي بدن آدمي است. در واقع همسران، يکديگر را از انحراف ها وافتادن به فساد وهرزگي حفظ مي کنند وعيوب هم ديگر را مي پوشانند و از طرفي، وسيله راحتي و آرامش يکديگرند و هريک، زينتي براي ديگري محسوب مي شود.

10 فضيلت يک زوج موفق از ديدگاه قرآن
 

درسوره مبارکه احزاب، آيه 35، براي زوج موفق و پدر خانواده والبته براي زوج صالحه و زني پارسا درنظام خانواده، 10 ويژگي بيان مي فرمايد:
1- مردان و زنان مسلمان
2- مردان وزنان با ايمان
3- مردان وزنان مطيع فرمان خداوند
4- مردان وزنان راستگو
5- مردان و زنان صابر وشکيبا
6- مردان وزنان با خشوع
7- مردان وزنان انفاق کننده
8- مردان و زنان روزه دار
9- مردان و زنان پاکدامن
10- مردان وزنان ياد کننده خدا
خواننده عزيز، به راستي اگر در نظام خانواده، پدر ومادر، اين 10 فضيلت را داشته باشند، آيا محصول اين خانواده فرزنداني بهشتي وسعادتمند نيست؟ آيا از اين خانه، ذريه طيبه به جامعه تحويل داده نخواهد شد؟ مسلماً پاسخ مثبت خواهد بود.

3 پدر نمونه و وظيفه شناس قرآن
 

در 2 سوره لقمان و بقره خداوند از 3 پدر نمونه و وظيفه شناس (ابراهيم، يعقوب ولقمان) ياد مي کند . در سوره بقره ازحضرت ابراهيم (ع) و يعقوب (ع) مي گويد:
«ابراهيم ويعقوب در واپسين لحظه هاي عمر خويش، فرزندان خود را به اين آيين وصيت کردند : فرزندان من! خداوند اين آيين پاک را براي شما برگزيده است و جز به آيين اسلام (تسليم دربرابر فرمان خدا) از دنيا نرويد.»
در 2 سوره طه وتحريم، پيامبر(ص)، مؤمنان را در جايگاه پدر مخاطب قرار داده و رسالت ومسئوليت خطير پدري و سرپرستي را نسبت به خانواده بيان مي کنند.
درسوره طه، آيه 132 مي فرمايد: وامر اهلک بالصلاه واصطبر عليها، (خانواده خود را به نماز فرمان ده وبر انجام آن شکيبا باش).
مفسران گفته اند، پيامبر (ص) براي اين که به اين فرمان جدي، لباس عمل بپوشانند، هر روز به درخانه خديجه و علي (ع) درمکه مي آمدند ومي فرمودند:
«نماز، خداوند مي خواهد پليدي را از شما اهل بيت دور کند وشما را کاملاً پاکيزه فرمايد: » (الميزان.ج4.ص241)
خداوند در سوره تحريم آيه 6 مي فرمايد: « اي کساني که ايمان آورده ايد، خود و خانواده خويش را از آتشي که هيزم آن انسان ها و سنگ هاست، نگه داريد.» از اين آيه اين طور برداشت مي شود که سرپرست خانواده(پدر)، در قبال همسر وفرزندان خويش، مسئوليت سنگيني دارد وموظف است تا آن جا که مي تواند در تعليم وتربيت آن ها بکوشد، آن ها را از گناه باز دارد و به نيکي دعوت کند.
پس از نزول اين آيه، يکي از ياران پيامبر(ص) سؤال کرد: «چگونه خانواده خود را از آتش دوزخ حفظ کنيم؟» حضرت فرمودند: «آن ها را به آنچه خدا دستور داده، فرمان دهي و از آنچه وظيفه ات بوده، کوتاهي نکني.» علي (ع) نيز در تفسير اين آيه فرمودند: « به خود وخانواده تان نيکي بياموزيد و آن ها را ادب کنيد.»
(الميزان .ح19.ص293)

جايگاه و رسالت پدر با ايمان درکلام نوراني پيشوايان دين
 

علاوه بر آيات قرآن کريم، درکلمات نوراني نبي گرامي اسلام (ص) وديگر پيشوايان دين در مورد پدر نمونه وجايگاه و رسالت وي، به نکات عميق و دقيقي برخورد مي کنيم که به 2 نمونه بسنده مي شود:
ابراهيم بن محمد همداني مي گويد: «به امام باقر (ع) نوشتم: «يابن رسول الله (ع)، مرد شايسته براي انتخاب همسر بايد داراي چه ويژگي هايي باشد؟»
حضرت (ع) با خط مبارک شان مرقوم فرمودند:
«پيامبر (ص) فرموده اند: وقتي مردي به خواستگاري آمد وبررسي کرديد داراي اخلاقي پسنديده است وپايبند به دين و ارزش هاي ديني است، درنگ نکرده ودخترتان را با او تزويج کنيد».
دربياني ديگر امام صادق (ع) وقتي درمورد ازدواج سخن مي گفتند، فرمودند: همسر همراه، هم دل و هم فکر، کسي است که عفت «به معناي غيرت» دارا بوده وتوان اداره زندگي را داشته باشد؛ از بيان حضرت استفاده مي شود که در آمدي داشته باشيد که توان به دوش کشيدن بار يک زندگي معمولي را داشته باشد.
پيامبر(ص) در خطاب به مردم چنين فرمودند: «اي مردان، زنان درنزد شما امانت اند ومديريت وسرپرستي آنان در خانه به عهده شماست، آن ها را شما از خدا به امانت گرفته ايد و با کلمات خدايي، آنان بر شما حلال شده اند، بنابراين برشما حقي دارند. پس شرايط زندگي و رفاه نسبي را براي شان فراهم سازيد». (بحار الانوار . ج100.ص245حديث 22)
بنابراين يک مرد نمونه درخانه، مردي با ايمان، با عفت وبا غيرت و فراهم آورده شرايط مناسب به منظور رفاه همسر و اعضاي خانواده، پدري پارسا، تلاش گر، مسئول، مربي وارسته ودلسوز براي اهل خانه و فرزندان است که مسئول در قبال فکر وعمل فرزندان و راهنماي مناسب و مسئوليت پذير براي فرزنداني آراسته به ادب واخلاق است. چنانچه حضرت علي (ع) نيز به فرزند خود فرمودند: «من مأمورم تو را حفظ کنم. تو از وجود من واز جنس مني، تو از خود من هستي و درهمه جوانب، نسبت به تو مسئوليت دارم.»
منبع: نشريه شهرزاد،ش 22.