مقدمه

مطالعات روان‌شناسان درباره خلاقيت نشان داده است که خلاقيت نيز همانند ساير جنبه‌هاي انسان از الگويي پيروي مي‌کند. به نظر آنها خلاقيت در اوايل زندگي و ابتدا در بازي کودک ظاهر مي‌شود و به تدريج در جنبه‌هاي ديگر زندگي از قبيل کار ، مدرسه ، فعاليت‌هاي تفريحي و مشاغل تجلي مي‌کند. ابتکارات يا توليدات خلاق در طول سال‌هاي 30 و 40 به اوج مي‌رسد. بعد از آن حالت فلات پيدا مي‌کند، به تدريج کاهش مي‌يابد .
اريکسون ، ميان‌سالي را سن بحراني ناميده است که در آن توليد يعني تمايل به خلق يا به وجود آوردن يا رکود حکمفرما خواهد شد. به عقيده روان‌شناسان عوامل محيطي از قبيل فقر بهداشتي ، اوضاع و احوال خانوادگي ، فشارهاي مالي و نبودن وقت آزاد در به اوج رسيدن خلاقيت مؤثرند و شواهد دال بر کاهش آن به سبب محدوديت‌هاي موروثي وجود ندارد .

عوامل تسريع‌کننده در رشد خلاقيت

*وقت : کودکان براي خلاق شدن وقت زيادي لازم دارند تا با افکار و مفاهيم درگير شوند و با آنها بازي کنند و آنها را به اشکال نو و ابتکاري در آورند .
*ترغيب و تشويق : کودکان براي خلاقيت و خلاق بار آمدن به تشويق و ترغيب نياز دارند و انتقاد مانع خلاقيت ايشان مي‌شود .
*مواد : بديهي است وجود مواد گوناگون مثلا کاغذ ، خمير و…براي تحريک خلاقيت در کودکان ضرورت دارد .
*محيط محرک : محيط خانه و مدرسه بايد با تشويق و راهنمايي کودکان در کاربرد مواد و اشيا ، خلاقيت ايشان را بر انگيزد .
*روابط غير انحصاري والدين کودک : والديني که نه حامي افراطي و نه انحصارگر افراطي فرزند خود هستند، طبعا او را به استقلال و اتکا به خويش تشويق خواهند کرد و اين دو تاثير بيشتري در خلاقيت دارند .
*روش‌هاي پرورش کودک : روش آزاد منشانه و آسان‌گير در پرورش کودکان درخانه و مدرسه خلاقيت را تسريع مي‌کند، در صورتي که سختگيري از آن جلو گيري مي‌کند .
*فرصت کسب معلومات : خلاقيت در خلا انجام نمي‌گيرد، بلکه مستلزم کسب معلومات است که زير بناي خلاقيت بشمار مي‌رود .

جلوه‌هاي خلاقيت در کودکان

کودکان فرايند خلاقيت خود را درسنين مختلف به شکل‌هاي گوناگون آشکار مي‌کنند که به جلوه‌هاي خلاقيت معروفند. اين جلوه‌ها عمدتا عبارتند از :

جاندار پنداري

علاقه به نسبت دادن هشياري به اشيا و موجودات غير جاندار. اين جلوه را غالبا در کودکان خردسال که هنوز نمي‌توانند جاندار را از غير جاندار تميز دهند، مي‌بينيم، آنها از نسبت دادن صفات زندگان به موجودات غير زنده لذت مي‌برند و معمولا صفاتي را به آنها نسبت مي‌کند که والدين‌شان به خود ايشان نسبت مي‌دهند .

بازي سازنده

کودکان زماني که به سن مدرسه مي‌رسند و مي‌توانند خيال بافي و واقعيت را از هم تشخيص دهند، توجه خود را از بازي نمايشي به بازي سازنده معطوف مي‌کنند .

دوستان خيالي

دوست خيالي از شخص ، حيوان يا چيزي که کودک در عالم خيالش مي‌آفريند تا نقش دوست را با او ايفا کند، زيرا بيشتر بازي‌ها براي لذت بخش بودن به همبازي نياز دارند و کودکاني که همبازي ندارند غالبا يک همبازي خيالي براي خودشان خلق مي‌کنند. کودکي که تجارب اجتماعي تلخ و ناخوشايند دارد، ممکن است همبازي خيالي را بر همبازي واقعي ترجيح دهد .

روياي بيداري

روياي بيداري مانند بازي‌ها ، فعاليتي است که شخص از پرداختن به آن لذت مي‌برد. شکلي از بازي ذهني است که معمولا خيال پردازي خوانده مي‌شود تا جلوه‌هاي کنترل شده تخيل مشخص شود .

دروغ‌هاي مصلحت آميز کودک

يکي از جلوه‌هاي بسيار شايع ميان کودک خردسال ، گفتن دروغ‌هاي مصلحتي است که با دروغ‌هايي که بزرگسالان فکر مي‌کنند تفاوت دارد. اين گونه دروغ را کودک بر خلاف تصور بزرگسالان عملا درست مي‌پندارند .

شوخي سازي

شوخي دو جنبه دارد: توانايي ادراک شوخي و ديگري توانايي توليد آن و جنبه پذيرش اجتماعي را هم بايد به آن افزود، زيرا جالب يا غيرجالب بودن شوخي را اطرافيان تعيين مي‌کنند. توليد شوخي مستلزم شناخت موقعيت است، همچنين با ميزان علاقه شخص به پذيرش اجتماعي بستگي دارد. به اين معنا که کودکان ناراضي از ميزان آن طبعا به توليد شوخي انگيزش بيشتري خواهند داشت تا به هدف خود برسد. شوخي‌ها انواع ساده و پيچيده دارند که خلاقيت عمدتا در شوخي‌هاي پيچيده به چشم مي‌خورد .

داستان‌گويي

يکي ديگر از جلوه‌هاي خلاقيت ، داستان‌گويي است. کودکان خلاق در انتخاب و بيان داستان مو فقيت بيشتري دارند و بهتر و بيشتر مي‌توانند توجه شنوندگان خود را جلب کنند .

مفهوم خود آرماني

مفهوم خود آرماني آرزوي کودکان به اين است که آن باشند يا آن چيز را عرضه کنند که خود دوست دارند به آن برسند. به عبارت ديگر منظور از خود آرماني ، علاقه شخص به اين است که ديگران او را آنچنان که خودش مي‌خواهد دريابند . اعم از خود پنداري بدني و خود پنداري روان‌شناختي .

منابع خود پنداري آرماني

والدين
برادران و خواهران بزرگتر، مخصوصا آنهايي که موقعيت قهرماني براي کودک دارند .
معلمان و مربيان (هنر …)
مشاوران اردوگاه يا خوابگاه
رهبران گروه
همسايگان و خويشاوندان برجسته
قهرمانان ورزشي مدرسه و دانشگاه
ورزشکاران حرفه‌اي
قهرمانان ملي عمدتا هموطنان