11 راهکار مقابله با خشونت فرزندان
کلرلودوک؛ روان شناس، مشاور خانواده و مددکار اجتماعي کانادايي است. او بيش از 35 سال سابقه کار و فعاليت در امور خانواده، کودکان و نوجوانان داشته و به دليل برنامه هاي متعدد مشاوره راديويي، تلويزيوني و اينترنتي براي بسياري از مخاطبان شناخته شده است. برنامه هاي او به زبان هاي فرانسه و انگليسي در سراسر کانادا، اروپا و استراليا پخش مي شود. او مؤسس مدرسه "تربيت والدين" و انجمن "پدران و مادران راهنما" در کاناداست. لودوک پس از انتشار کتاب "والدين مربي" در سال 1995 جايزه عالي انجمن کارگران کانادا، انجمن مددکاران اجتماعي کبک و جايزه ويژه انجمن مشاوران ازدواج و خانواده کبک را دريافت کرد.
خشم و عصبانيت، لجاجت و نافرماني پديده هايي مطلقاً طبيعي در روند رشد کودک هستند. گاهي کودکان مي خواهند کارها را به تنهايي انجام دهند و اگر بخواهيد به آنها کمک کنيد عصباني مي شوند. کودکان از شروع دو سالگي توانايي استقلال دارند اما چون در بسياري از موارد نمي توانند احساسات و هيجانات خود را به خوبي بيان کنند داد و فرياد راه انداخته و حتي اطرافيان را کتک مي زنند... . اين معضل براي خيلي از بچه دارها آشناست. براي فائق آمدن بر آن اول نگاهي به چند نمونه از اين دسته مشکلات از زبان مادران يا پدران بچه ها بيندازيد؛ سپس مقاله را براي پيدا کردن راهکارهاي صحيح دنبال کنيد.
پسر دو سال و نيمه من بسيار دوست داشتني و باهوش است ولي مدتي است من و پدرش را کلافه کرده، وقتي عصباني مي شود تحمل او غيرممکن است؛ مثلاً درست هنگامي که هر روز صبح مي خواهيم او را آماده کنيم و به مهدکودک برسانيم نه تنها براي لباس پوشيدن مقاومت به خرج مي دهد بلکه تا رسيدن به مهدکودک همراه با گريه با مشت مدام من و پدرش را کتک مي زند.
دختر 10ساله من از کودکي نه تنها ما و برادر بزرگترش بلکه هم سن و سال هايش را هم مي زد و حتي گاهي به گاز گرفتن هم متوسل مي شد. هنوز هم که کلاس چهارم است اگر به خواسته هايش جواب منفي دهيم پرخاشگري کرده و با مشت به ما مي کوبد، به صورتي که حتي بدن ما آسيب ديده و کبود مي شود.
در مواجهه با چنين مسائلي چه بايد کرد؟
دو سالگي شروع اولين واکنش شديد مخالفت است. بعضي بچه ها براي تأييد شدن خود تا جايي پيش مي روند که حرکاتي تهاجمي مانند کتک زدن، پا کوبيدن و مشت زدن انجام مي دهند. در اين سن کوک خودش را کشف مي کند و مي فهمد که قادر است زور بگويد. تحمل اين مرحله اغلب براي والدين و مربيان دشوار است به خصوص هنگامي که رفتارهاي هيجاني افزايش پيدا مي کند و خشونت نسبت به اشخاص و اشيا صورت مي گيرد. اين نوع رفتار در بچه هاي بيش فعال بيشتر ديده مي شود؛ حتي گاهي اين حرکات در آنها از هشت ماهگي شروع مي شود. کودکان وقتي خيلي کوچکند به وسوسه هاي غريزي خود گوش مي کنند و به همين خاطر است که پدر و مادرها و مربيان بايد آموزش ببينند. بسيار پيش مي آيد که يک کودک دو ساله براي رسيدن به هدفش گاز بگيرد اما اگر اين روند تا 10 يا 12سالگي ادامه پيدا کند، نمي توان نسبت به قضيه بي تفاوت بود.
با چه سني چه رفتاري کنيم؟
آنچه مسلم است تنبيه بچه دو ساله اي که لجاجت مي کند بي فايده است و داد و فرياد و کتک زدن متقابل حاوي اين پيام است که او هم مجاز به انجام اين کار است. بچه ها در اين سن هيجانات و احساسات زيادي را تجربه مي کنند در حالي که هنوز ياد نگرفته اند احساسات خودشان را کنترل کنند. بديهي است فرزند شما نمي تواند همه احساسات و هيجانات خود را با کلمات بيان کند. او به تدريج که لغات بيشتري بياموزد، ياد خواهد گرفت چگونه کلمات را براي بيان احساس خود به کار گيرد. متأسفانه بسياري پدران و مادران از ترس اينکه مبادا با کودک بدرفتاري داشته باشند، نمي دانند در اينگونه موارد چگونه مداخله کنند و چطور با کودکان رفتار کنند. چه بسا تصور مي کنند با بزرگتر شدن کودکشان مسأله خود به خود حل مي شود، در حالي که اگر از همان کودکي برخورد درستي نداشته باشند وضعيت ادامه پيدا خواهد کرد چه بسا کودکي که در دو سالگي کتک مي زند در چهارسالگي، شش سالگي و 10سالگي هم به کتک زدن براي رسيدن به خواسته هايش ادامه مي دهد و ما هم براي آرام کردن او به يک باره در سن 10سالگي نمي توانيم انتظار معجزه داشته باشيم و اين در شرايطي است که حتي به او ياد نداده ايم چطور بايد احساساتش را کنترل کند.
در ضمن اين تصور اشتباه است که اگر نسبت به کودکتان قاطعيت نشان دهيد او ديگر شما را دوست ندارد. در واقع برعکس، اگر کودکان خوب مديريت شوند به عشق و علاقه شما، مطمئن تر خواهند بود. خود را به عنوان پدر و مادر تأييد کنيد و حدود و قوانيني وضع کنيد. اين ضرب المثل قديمي که مي گويد بچه عزيز است ولي تربيت کردنش عزيزتر است هنوز هم کاربرد دارد. به ويژه وقتي بچه ها کمتر از 10سال دارند. راهکارهاي زير شايد بتواند شما را در اين امر ياري کند.
1- حالات عصبي و خشم به اين دليل پيش مي آيد که کودکان قادر نيستند هيجانات خود را بيان کنند. به او کمک کنيد به خشمش مسلط شود سپس به او نشان دهيد چگونه مي تواند هيجانات خود را بيان کند: عصباني هستي؟ اين اسباب بازي را مي خواهي؟ اگر اين اسباب بازي را برايت بگيرم چه جوري با آن بازي مي کني؟ (در اين نمونه کودک در تخيل خود فرو مي رود و همين برايش کافي است و همچنين گاهي اين امر به شما کمک مي کند بفهميد آيا واقعاً اين اسباب بازي را دوست دارد يا يک ميل گذرا براي داشتن آن دارد؟)
2- به او کمک کنيد بتواند دستورات شما را تصور کند: "غذا مي خوريم و بعد از ظهر مي خوابيم". "کمي از اين کارتون را مي بينيم وقتي اين صحنه تمام شد (مثلاً شخصيت کارتوني غذايش را خورد) تلويزيون را خاموش مي کنيم". در واقع بسيار اهميت دارد رفتارهاي خوب را تقويت کنيم نه اينکه مدام رفتارهاي بد را سرزنش کنيم.
3- اگر کودکتان سعي دارد شما را بترساند يا مضطرب کند شما قاطعيت و آرامش خود را حفظ کنيد. او را ميان بازوهاي خود بگيريد و کمکش کنيد تا خواسته هايش را راحت و بدون ترس بيان کند.
4- بحث و دعوا با بچه هاي خيلي کوچک به ندرت نتيجه مي دهد، شايد شما هم متوجه شده باشيد که تنبيه، حبس يا تهديد بي نتيجه بوده است. به عنوان مثال تفکر يک کودک دو ساله محدود است. هرگز نگذاريد همه چيز را برهم بزند و هياهو کند، او را روي پاي خود بنشانيد به نحوي که پشت او روي سينه شما باشد و منتظر بمانيد تا آرام شود سپس با او صحبت کنيد. کافي است اين تکنيک را 4 يا 5 بار به کار گيريد، پس از آن يک هشدار يا تذکر کافي است.
5- هنگامي که داد و فرياد راه مي اندازد از او بخواهيد چند نفس عميق بکشد سپس حرفش را بزند. در مواقع آرامش به کودکتان روش صحيح نفس عميق کشيدن را آموزش دهيد تا در زمان خشم شديد و وضعيت بحراني بتواند هيجانات خود را به اين وسيله کنترل کند.
6- براي استفاده از تلويزيون مقررات مشخصي بگذاريد. اگر اين قوانين به جا و درست به کار گرفته شوند کمتر کشمکش پيش مي آيد.
7- هنگامي که کودک آرام است او را از عاطفه و محبت خود مطمئن کنيد. به او بگوييد چقدر از نظر شما مهربان و شيرين است. حتماً در سنين پايين هم کودکان خيلي خوب درک مي کنند که موجب خوشحالي ما شده اند و کلمات شادي بخش ما را خوب مي فهمند.
8- زماني بگذاريد براي اينکه به او ياد بدهيد و کمک کنيد تا بتواند احساساتش را بيان کند؛ همچنين مي توانيد کاري کنيد تا خودش راه حل هايي پيدا کند مثلاً وقتي از خواهر يا برادرش شکايت دارد از او بپرسيد چگونه مي توان بدون قيل و قال قضيه را فيصله داد.
9- با کودک بازي کنيد تا تشويق شود انرژي خود را تخليه کند. اگر برايتان امکان دارد روزي دوبار او را بيرون ببريد تا حداقل دو تا نيم ساعت در روز خارج از خانه بازي کند.
10- اگر شاغل هستيد و کودکتان صبح ها با شما همکاري نمي کند شما هم واقع بين باشيد و پيش بيني وضعيت هاي بحراني را بکنيد. براي اين منظور زمان کافي را درنظر بگيريد صبح ها در زمان لباس پوشيدن بهتر است 10دقيقه اي زودتر اين کار را انجام دهيد. اگر شما هم کمتر تحت فشار زمان باشيد آرام تر خواهيد بود و اين اثر مفيدتري براي کودکتان دارد. روز قبل با خود او لباس هايش را انتخاب کنيد. صبح از او بپرسيد مي خواهد لباسش را خودش تنها بپوشد يا شما هم به او کمک کنيد اگر فرياد زد بلافاصله لباس هايش را بپوشانيد اگر باز هم ناآرامي کرد او را به ملايمت در آغوش بگيريد و منتظر بمانيد تا ساکت و آرام شود.
11- در هر موقعيتي ادب را رعايت کنيد. بسيار پيش آمده که والدين صبرشان را از دست بدهند و با داد و فرياد يا زدن فرزندشان غائله را ختم کنند. چگونه مي توان خشونت نکردن را به کودک ياد داد چنانچه خودمان او را تنبيه بدني کنيم؟ گفتن خواهش مي کنم، مرسي، کارها را با مهرباني انجام دادن و همکاري کردن به کودک ياد مي دهد چگونه حرف بزند يا رفتار کند.
منبع: نشريه همشهري شماره 7 /ج