عوامل موثر بر رشد کودکان شامل نژاد، عوامل هورموني،تغذيه،عوامل جسمي و رواني هستند. از ميان اين عوامل ، هورمون ها اهميت ويژه اي دارند. هورمون هاي موثر در رشد، گوناگون هستند: هورمون تيروئيد ،هورمون رشد ، هورمون هاي استروژن ، آندروژن.
اين روزها شايعه شده که قد ايرانيان رو به کاهش گذاشته. اين گفته، هر پدر و مادري را به صرافت مي اندازد که مراقب مسائل رشدي فرزند خود باشد و هرگونه عامل ناخواسته و تاثيرگذار که جلوي رشد کودکش را مي گيرد از بين ببرد. در عين حال هميشه پدر و مادرها مي خواهند فرزندانشان قد بلندتري داشته باشند چرا که فکر مي کنند قد بلند نشانه سلامت است ودر ورزش و همين طور زمينه هاي مختلف زندگي به موفقيت بيشتر منجر خواهد شد.براي همين سراغ چند متخصص رفتيم تا ببينيم بچه ها براي داشتن قد مناسب نياز به چه مراقبت هايي دارند.
توصيه به مادران
شير مادر کامل ترين و مهم ترين منبع غذاي کودک در 6 ماه اول است. بعد از (6) ماه مي توانيد به او غذاي مکمل هم بدهيد. تا (3) سالگي کودکتان سعي کنيد (6-5)وعده در روز به او غذا بدهيد و در غذاي او از شير مادر، ميوه ،سبزي هاي زرد ،نارنجي، سبز کدو حلوايي و ... طالبي ،خرما ،آلو، زردآلو و ... استفاده کنيد.اگر کودکتان به بيماري مبتلا شد،بايد براي جبران رشد به تعويق افتاده اش يک وعده اضافي به او غذا بدهيد.سعي کنيد به کودکتان ابراز علاقه و عشق کنيد ،زيرا بهبود عاطفي عاملي موثر بر رشد جسمي و ذهني است.
هورمون تيروئيد
هورمون تيروئيد تاثيرات خود بر رشد را از دوران جنيني شروع کرده و تا (3) سالگي ادامه ميدهد به دليل اين که اين هورمون نمي تواند از جفت عبور کند، اگر در مراحل جنيني اختلالي در توليد اين هورمون به وجود آيد نوزاد از بدو تولد دچار کم کاري تيروئيدي و در نتيجه عقب ماندگي رشد جسمي و مغزي خواهد شد.امروزه يکي از آزمايش هاي مهم بدو تولد اندازه گيري هورمون تيروئيد است.
هورمون رشد (GH)
هورمون رشد از غده اي در مغز به نام هيپوفير پيشين ترشح مي شود. اين هورمون باعث رشد بيشتر و تقويت استخوان ها خواهد شد و مهم ترين عامل افزايش قد، در دوران رشدي هر فرد است.اگرچه ميزان توليد هورمون رشد در بدن کاملا به مغز وابسته است اما مي توان با روش هايي توليد اين هورمون را در مغز افزايش داد.براي افزايش ترشح هورمون رشد،سعي کنيد کودک تان خواب کافي در طول شبانه روز داشته باشد وعده هاي غذايي کم حجم و متعددتري به فرزندتان بدهيد.زيرا خوردن غذاهايي که داراي قند بالا هستند سبب ترشح انسولين بيشتر شده در نتيجه اين قند تبديل به چربي شده واضافه وزن کودک تان را سبب خواهد شد و در نهايت توليد هورمون رشد در بدن کودک متوقف خواهد شد.
استانداردهاي طبيعي براي قد کودکان
(95)درصد نوزادان کامل قدي بين (55-45) سانتي متر دارند که دريک سال اول زندگي (30-25) سانتي متر افزايش قدي خواهند داشت.در سال دوم ميزان رشد بدن کاهش يافته و حدود (4) سانتي متر در سال است. در سنين قبل از مدرسه هر سال افزايش قد ثابت است و (8-6)سانتي متر در سال است. يعني کودک (3) ساله قدي حدود (91) سانتي متر و کودک (4) ساله قدي حدود (101) سانتي متر خواهد داشت. از (4) سالگي تا شروع سنين بلوغ رشد قدي کودک (7-5)سانتي متر است. در نوجواني رشد قد بسته به جنسيت کودک تغيير مي کند. متوسط افزايش قد در دختران (12-8)ساله (8)سانتي متر و در پسران (14) ساله (10) سانتي متر در سال است. اين تغييرات ابتدا با طويل شدن اندام ها شروع شده و با افزايش طول قطر تنه همراه است. لازم به ذکر است رشد طولي عمومي بين (22-17) سالگي با بسته شدن صفحات رشدي و يکنواخت شدن استخوان ها پايان مي يابد.
دليل اختلالات رشدي
از ديگر اختلالات رشد ، انحراف استخوان ها از زوايه هاي طبيعي مثل انحراف زانوها است که بايد به طورجدي تحت درمان قرار گيرد. عوامل موثر براين بيماري وراثت ،تغذيه نامناسب ،عدم ورود کلسيم کافي به بدن و کمبود ويتامين هايي مانند ويتامين D در سنين رشد است که براي جبران آنها مي توان از لبنيات و آفتاب کافي بهره برد.
بيخود مرا نکشيد
رشد قدي تابع عوامل مختلفي است که وراثت مهم ترين آنهاست. اگر در بررسي هاي عوامل موثر بر رشد ، ساير عوامل به غير از وراثت ،درحال طبيعي قرار داشته باشند، بايد از دست کاري بي مورد مثل داروهاي هورموني خودداري کرد. به خصوص که گاهي افزايش هورمون رشد در دوران بلوغ باعث افزايش قدي بيش از حد معمول مي شود.
کوتاهي قد به خاطر مشکل تغذيه
کوتاهي قد در کشورهاي درحال توسعه به دليل کمبودهاي تغذيه اي به نسبت ديگر کشورها بيشتر مشاهده مي شود.عوامل مختلفي روي قد تاثير مي گذارند از جمله قد ،نژاد و سلامت کلي اجتماع. در سال هاي بعد از پيروزي انقلاب اسلامي سوء تغذيه و کوتاهي قد نسبت به سال هاي ابتدايي انقلاب بهبود قابل توجهي يافته اما هنوز در شرايط مطلوب قرار نگرفته. هر پدر و مادري بايد بداند که فرزندش از لحاظ تغذيه اي ،سلامت و رشد و نمو در چه شرايطي قرار دارد. به والدين توصيه مي شود از مراکز بهداشتي درماني منحني رشدي فرزند خود را بخواهند. البته در کمال تاسف بايد متذکر شد اين مراکز مانند سابق قد و وزن بچه ها را به طور مرتب و دقيق اندازه نمي گيرند که نقش نظارت وزارت بهداشت بر کار اين گونه مراکز بايد پررنگ تر شود. همچنين مراکز بهداشتي بايد به مادران آموزش دهند که براي رسيدن به قد و وزن متناسب کودک، چه ترفندهاي تغذيه اي و بهداشتي را پياده کنند.تعادل در تغذيه کودک بسيار مهم است و از روي همين منحني ها است که مي توان کمبودهاي تغذيه اي کودک را شناخت و اقدامات مکمل را به منظور بهبود تغذيه او انجام داد.
بچه ام چند وجبي باشد سالم است؟
1-وزن
وزن يک نوزاد طبيعي و به موقع دنيا آمده بين (3/5-2/5) کيلوگرم است. شما مي توانيد وزن کودک خود را با فرمول هاي زير مقايسه کنيد و دريابيد که کودکتان رشد طبيعي دارد يا خير.
2(سن شيرخوار به ماه +9) =12 ماهگي -3 ماهگي
8+(2×سن کودک به سال)=6 سالگي -2 سالگي
2/(5-(7×سن کودک به سال))=6 سالگي -12 سالگي
2-قد
قد نوزاد سالم به موقع دنيا آمده حدود (50) سانتي متر است .نوزاد به مرور تا يک سالگي (25) سانتي متر افزايش قد خواهد داشت .براي مقايسه قد کودک خود با استانداردهاي سلامت مي توانيد از فرمول زير کمک بگيريد:
77+(6×سال)=اندازه طبيعي کودک (2 تا12) سال
3-دورسر
دورسر يک نوزاد سالم وبه موقع دنيا آمده حدود (35) سانتي متر است .سپس در سه ماهه اول (6)سانتي متر در سه ماهه دوم (3)سانتي متر و در (6) ماهه دوم (3)سانتي متر به دور سر او اضافه خواهد شد.
بد نيست بدانيد ابعاد کودک دائما در حال رشد است. بنابراين با داشتن اين اطلاعات مختصر مي توان ارزيابي دقيقي از وضعيت سلامت کودک خود داشت. توصيه مي کنيم شما والدين در اولين سال تولد هر ماه فرزندتان را توزين کنيد و به محض اين که احساس کرديد رشد فرزندتان کند شده يا لاغري محسوس را در کودک خود ديديد، حتما به پزشک مراجعه کنيد و توصيه هاي بهداشتي و پزشکي او را مو به مو اجرا کنيد .لازم به يادآوري است که سرعت رشد وزني به مراتب سريع تر از سرعت رشد قد و دور سر است .علاوه بر عوامل فوق الذکر رشد کودک به شدت تحت تاثير عوامل محيطي يعني شرايط اقتصادي، موقعيت جغرافيايي ،نژاد، وضعيت فرهنگي و بهداشتي خانواده مهم است. يعني اگر شما دوقلوهاي همسان داشته باشيد هريک را در شرايط محيطي مختلف بزرگ کنيد ،رشد جسماني و رواني آنها متفاوت است.
منحني رشد مخصوص کودک خود را بکشيد
هدف اصلي از به کاربردن منحني هاي رشد پي بردن به روند رشد کودک است که وزن کودک خود شاخص بسيار گويايي از سوءتغذيه کودک است.مطابقه با استانداردهاي جهاني کودک زير (3) سال بايد هر (2) ماه افزايش وزن نداشته باشد، رشد کودک دچار اختلال شده ،توصيه مي کنيم کودک زير يک سال را هر ماه،کودک (2-1)سال را هر (2) ماه و کودک (3-2) ساله را هر سه ماه وزن کنيد.
«روي» عنصرمسئول سوخت و سازي بدن
به طور کلي مقدار روي موجود در بدن (2/5 -1/5) گرم است که بخش قابل توجهي از اين مقدار در بافت عضلاني، استخوان ها و کبد تجمع يافته و مقداري از آن هم در مو، ناخن و پوست است.د رکشور ما کمبود روي شايع است و ديده شده کودکاني که کوتاهي قد تغذيه اي داشته اند با مکمل روي رشد بهتري کرده اند.
منابع روي: به طور کلي منابع غذايي که حاوي پروتئين هستند منبع خوبي از روي هم هستند.جگر و انواع گوشت قرمز، گوشت سفيد هم روي دارد اما نه به اندازه گوشت قرمز، تخم مرغ، لوبيا، عدس ،غلات سبوس دار، لبنيات، مغزهاي گردو، بادام ،فندق و... سعي کنيد بيشتر از منابع حيواني استفاده کنيد زيرا جذب روي از منابع حيواني به مراتب ساده تر از منابع گياهي است .شير مادر هم شامل مقادير قابل توجهي روي است که قابليت جذب بالايي هم دارد.
رشد با افزايش طو ل استخوان
افرادي که مراقبت کودک را برعهده دارند بايد آشنايي دقيقي با الگوهاي رشد طبيعي داشته باشند تا هرگونه انحراف از اين الگوها را به سرعت شناسايي و تحت کنترل قرار دهند. دراين رابطه منحني هاي رشدي که روي کارت هاي بهداشتي مراکز بهداشت رسم مي شوند کمک چشمگيري به والدين کودک مي کنند. رشد طولي کودکان از طريق افزايش طول استخوان هاست که به وسيله صفحات رشد استخواني صورت مي گيرد. عملکرد اين صفحات رشد،تحت تاثير تغذيه و هورمون هاي متعددي از جمله هورمون رشد، هورمون جنسي، هورمون تيروئيد و انسولين است.علاوه بر اين هورمون هاي متعدد،آسيب هاي موضعي مثل شکستگي ها، عفونت هاي استخواني ، ضربه هاي کوچک و مداوم هم مي تواند تاثيرات به سزايي بر رشد استخوان ها داشته باشد.
منبع: نشريه شهرزاد شماره 16