صحبت کردن: از حرف هاي نامفهوم گرفته تا جمله هاي ادبي
 

شيوه حرف زدن صحيح و واضح، بهترين کارت ويزيتي است که شما مي توانيد همراه فرزند خود کنيد. آنچه که در ارتباط کلامي مهم است، چگونه حرف زدن است. رعايت قواعد دستوري آهنگ صدا و تلفظ صحيح کلمات، همه قسمت کوچکي از مسائل تربيت کودک را تشکيل مي دهند، به حرف زدن بچه هاي کوچک توجه کنيد و نگذاريد که کلمه ها را جويده جويده يا نامفهوم ادا کنند. به آنها يادآوري کنيد که تلفظ غلط کلمه ها از نظر مخاطب ناخوشايند است و اثر بدي بر او مي گذارد. به علاوه، کودکي که درست حرف مي زند، مجبور نمي شود حرفش را دوباره تکرار کند و کسي حرف او را نشنيده نمي گيرد، بد حرف زدن، اعتماد به نفس فرد را کاهش مي دهد. پس اگر کودک کلمه اي را اشتباه مي گويد، با صبر و حوصله از او بخواهيد که آن را آنقدر تکرار کند تا درست ادا کردن را ياد بگيرد. اگر احساس کرديد که کودک شما در صحبت کردن مشکل اساسي دارد، با دکتر کودکان مشورت کنيد و او را نزد يک " گفتار درمان" ببريد. بيشتر اين گونه اختلالات قابل درمان هستند. با کودکان پيش دبستاني مي توان با اين روش تمرين کوچکي در خانه انجام داد؛ بگذاريد کودک چند جمله بيان کند و شما صداي او را ضبط کنيد. شايد کودک هنگام شنيدن صداي خود، اول کمي خجالت بکشد؛ ولي سپس خودش به سرعت متوجه ايرادش در حرف زدن مي شود و سعي مي کند آن را اصلاح کند. يکي از اختلالات مهم و ديرگذر گفتاري، لکنت زبان است که هرچه زودتر براي درمان آن اقدام شود، نتيجه بهتري خواهد داد. در اين مورد؛ به هر حال بايد با يک گفتار درمان مشورت کنيد.

و اما چه نوع گويشي مناسب است؟ هر کسي بايد هم با گويش ادبي و هم
 

عاميانه آشنا باشد؛ ولي گويش عاميانه نيز سبک هايي دارد. گاه به شدت آميخته با کلمات دست و پا شکسته بيگانه است و گاه آميخته با اصطلاحات و کلمات ساخته شخصيت هاي محبوب تلويزيوني، يا ابداعي گروهي خاص است؛ کلمه هايي بي محتوا که در يک دوره زماني باب مي شوند و سپس به فراموشي سپرده مي شوند. اين نوع گويش به شدت به زبان ما لطمه مي زند و نبايد مورد حمايت اعضاي خانواده قرار بگيرد. در عوض هرچه کودک با گويش ادبي آشناتر باشد، بهتر مي تواند از عهده مکاتبات رسمي برآيد و در صورت لزوم رسمي صحبت کند. در بسياري از شغل ها گويش فرد نقش مهمي ايفا مي کند و اين گويش، از شيوه گويش خانواده نشأت مي گيرد.

کلمه هاي ناسزا و "قلّک"
 

تا وقتي کودک در خانه مي ماند، کنترل او در دست پدر و مادر است. هرچه بزرگ تر مي شود، هم تغذيه او و هم قدرت کلامي اش بهتر مي شود؛ ولي همين که وارد مهد کودک و مدرسه مي شود، پدر و مادر را شگفت زده مي کند. فشار گروهي سبب گفتن سخنان خشن و لحن تند کودک مي شود و خود او ممکن است بر اين گونه گويش دامن بزند و الگوي کودک ديگر مي شود. شما نمي توانيد حرف زدن او را در بيرون از خانه کنترل کنيد؛ ولي مي توانيد از ورود کلمه هاي ناسزا به خزانه لغات خانوادگي خود جلوگيري کنيد. يک راه اين است که به کودک خود توضيح دهيد که معني هر فحشي چيست و چرا ناخوشايند است و مي تواند انسان هاي ديگر را ناراحت کند يا به آنها آسيب برساند. بهتر است که به بعضي از اين کلمه ها اصلاً اشاره نکنيد. مشکل با توضيح درباره آنها و درکشان تمام نمي شود؛ چون کودک از شرايط غيرعادي و فتنه جويانه اي که به وجود آورده و ديدن شگفت زدگي شما لذت مي برد؛ بنابراين بايد براي او حد و مرزي قائل شويد و به طور آشکار اين حدود را براي او معلوم کنيد. مي توانيد از يک قلّک کمک بگيرد و هرگاه کلمه هاي خاصي از زبان او شنيديد، مقداري از پول تو جيبي او را در قلک بيندازيد.
در زماني که او با ادب است قلک را فراموش کنيد و در زمان استفاده از کلمه هاي زشت، آن را فعال کنيد. مي توانيد صحبت کردن خشن يا همراه با کلمه هاي ناخوشايند را در خانه و با شخص شما، قدغن کنيد و هربار که کودک اين قانون را زير پا گذاشت، به او تذکر بدهيد. به هيچ وجه کوتاه نياييد تا او بفهمد که اين شيوه سخن گفتن پسنديده نيست. در دراز مدت کودک خود به خود خزانه واژگان خانواده را مي آموزد و سعي مي کند که در چارچوب آنها صحبت کند. البته استفاده نکردن از کلمه هاي رکيک در خانه يا در حضور شما به اين معني نيست که آنها را فراموش کرده يا هرگز از آنها استفاده نخواهد کرد؛ ولي دست کم مي فهمد که جاي گفتن آنها در خانه نيست و افراد خانواده اين کلمه ها را ناپسند مي دانند.

نوشتن نامه، فکس، ايميل، پيام کوتاه: هر نوع نوشتني
 

امروزه همه بچه ها از ضرورت نوشتن آگاه هستند؛ زيرا هرکسي که بخواهد از وسايل ارتباطي جديد مانند ايميل و ارسال پيام کوتاه استفاده کند، بايد بتواند بنويسد ( و بخواند)، با توجه به اين امکانات، امکان غلط گيري سريع وجود دارد. البته براي کودکاني که به يکي از زبان هاي لاتين تسلط دارند، اين راه مناسبي براي تمرين نوشتن است؛ ولي براي کودکان ايراني که فارسي را با حروف لاتين و حتي به زبان محاوره اي مي نويسند، امتيازي به شمار نمي رود. پس بايد به دست نوشته هاي آنها بها بدهيم، آنها را به نوشتن تشويق و اشتباه هايشان را اصلاح کنيم.

نامه نگاري صحيح
 

خصوصي ترين و مؤدبانه ترين نوع ارتباط نوشتاري هنوز هم نامه است؛ به خاطر همين، بايد بچه ها را با اين سبک آشنا کرد. در مورد کودکان سال هاي اول دبستان مي توان با نوشتن چند جمله براي تشکر يا تبريک تولد يک دوست آغاز کرد و سپس آنها را به فرستادن کارت پستالي براي يکي از بستگان يا دوستان تشويق کرد. براي نوشتن نامه چند قانون وجود دارد که عبارتند از:
نام و نشاني گيرنده بايد در سمت راست يا وسط پاکت نامه نوشته شود. اگر گيرنده بزرگسال باشد، قبل از نام او بايد از کلمه خانم يا آقا استفاده شود و اگر داراي درجه علمي مانند استادي يا دکتراست، ادب حکم مي کند که عنوان او را قبل از نامش بنويسيد، مثلاً : خانم دکتر ... در مورد گيرنده خردسال، به ميل فرستنده بستگي دارد که چگونه او را خطاب کند. قسمت بالا و جاي چسباندن تمبر در سمت راست پاکت است و کمي زير آن محل نوشتن نام و نشاني گيرنده که مي تواند در چند سطر و زير هم نوشته شود. نام و نشاني فرستنده نيز در پشت پاکت نوشته مي شود. در مورد پاکت هاي بزرگ، مي توان آن را در گوشه سمت چپ پاکت نوشت.
هيچ وقت به جاي فرزند خود، نشاني کسي را روي پاکت ننويسيد؛ حتي اگر منظورتان فقط سرعت دادن به کار باشد، در اين صورت او در برابر نامه، کمتر احساس مسؤوليت مي کند. به علاوه در آينده، هميشه اين کار را به شما محول خواهد کرد يا بدون کمک شما انجام نخواهد داد. براي او توضيح دهيد که در آينده بايد براي استخدام در بيشتر مشاغل، بتواند شرح حالي از خود يا تقاضانامه اي بنويسيد و هرچه در اين دوران خودکفاتر شود، آن روزها راحت تر خواهد بود. اگر يک کودک کلاس دومي از نوشتن نامه ابزار ناتواني کند يا نامه اي پر غلط بنويسد، گيرنده نامه تعجب نمي کند؛ ولي وقتي يک نوجوان 16 ساله در نامه نگاري مشکل داشته باشد، خواننده نامه به سرعت در مورد سواد او قضاوت مي کند.
يکي از دليل هايي که نوجوانان ترجيح مي دهند بيشتر براي هم ايميل بفرستند و نامه ننويسند، اين است که شکل و قالب ايميل نويسي براي آنهامشخص است جمله ها مي توانند کوتاه و به زبان محاوره اي باشند و پاسخ به فاصله کمي به دست فرستنده مي رسد؛ به خاطر همين بايد مواظب باشيد که اين آفت مانع از نوشتن صحيح و گويش فارسي سليس فرزندتان نشود.
همين نکته در مورد SMS يا پيام کوتاه نيز صدق مي کند. اين سيستم بايد جايگزين صحبت هاي تلفني کوتاه شود و نه يک برنامه. اگر براي نقل يک خبر کوتاه از آن استفاده شود، قابل قبول است؛ ولي نبايد جاي نامه هاي تشکرآميز را بگيرد، اين پيام ها هم مانند تلفن همراه مي توانند به ارتباط افراد از نزديک لطمه بزنند و آن را کاهش دهند و آنها را به کار برد جمله هاي تلگرافي و ناقص عادت بدهند.

لحن خوب تلفني
 

صحبت کردن تلفني هم آدابي دارد. صدا از پشت تلفن جور ديگري به گوش مي رسد. صداي بچه ها مانند بزرگسالان و پسرها مانند دخترها و ... براي اين که کسي با کسي عوضي گرفته نشود، بهتر است هرکسي در آغاز گفت و گو، خود را معرفي کند، بچه ها مي توانند خود را با نام کوچک و نام فاميل معرفي کنند و بزرگسالان تنها با نام فاميل. اين کار به رعايت حدود افراد خانه نيز کمک مي کند. گفتن فقط يک " الو" مؤدبانه نيست و کسي که در آن طرف خط قرار دارد، نمي داند با چه کسي صحبت مي کند. اگر نگران مزاحمت هاي تلفني هستيد، مي توانيد اين مشکل را با يک دستگاه ارزان قيمت شماره ياب حل کنيد.
کسي هم که به خانه ديگري تلفن مي زند، بايد قبل از هرچيز اگر براي اعضاي آن خانواده بيگانه است، اول سلام و سپس خود را معرفي کند، مثلاً : سلام، من رضا بنکدار هستم، مي توانم با سهراب صحبت کنم.
معمولاً بيشتر بچه ها و بزرگسال ها به دليل هيجاني که دارند، گفتن سلام را يا فراموش مي کنند يا سخت مي دانند؛ ولي به تدريج اين مشکل حتماً برطرف مي شود.
البته تلفن مي تواند مشکلات زيادي بيافريند. بعضي از مادرها، هنگام صحبت هاي تلفني به حمام پناه مي برند و در را قفل مي کنند تا از غر زدن و سر و صداي کودکانشان در امان باشند. سعي کنيد به کودکتان بفهمانيد که وقتي با تلفن صحبت مي کنيد، نبايد مزاحم شما شود و خودتان هم فراموش نکنيد که صبر بچه ها اندک است. پس يک صحبت يک ساعته تلفني را به زمان هاي کوتاه تر تقسيم کنيد.
هرچه بچه ها بزرگ تر مي شوند، روابطشان نيز تغيير مي کند. به تدريج به گفت و گوهاي تلفني علاقه مند مي شوند و گاه ساعت ها تلفن را اشغال مي کنند. بيشتر وقت ها اين صحبت ها در اطراف مرور خاطرات آن روز در مدرسه و روابط بين دوستان دور مي زند. اگر پاي صحبت ضروري در ميان باشد، مي توان در کوتاه ترين مدت آن را بيان کرد؛ بنابراين، بايد حد و مرزي براي صحبت هاي تلفني قائل شد.
وقتي يک تلفن همراه در اختيار يک نوجوان قرار مي دهيد، براي محدود کردن صحبت او، مي توانيد پرداخت قبض آن را به عهده خودش بگذاريد. آن وقت براي نجات پول توجيبي هايش هم که شده، به مدت زمان صحبت توجه خواهد کرد. در ضمن به نوجوانان بياموزيد که در محل هايي مانند : مدرسه، مسجد، سينما و کنسرت نبايد از تلفن همراه استفاده کنند؛ وگرنه تلفن همراه حکم يک اسباب بازي را پيدا مي کند. در ضمن صحبت کردن به مدت زياد در يک جمع، بي احترامي به افراد ديگر است؛ چون مانند اين است که دو نفر در حضور ديگران با هم پچ پچ کنند.

کلمه هاي جادويي " لطفاً" و " متشکرم"
 

مي گويند: روزي بچه اي به مهماني رفته بود و به ميزبان گفت:« يک ليوان
شربت بياوريد»
وقتي ميزبان مي رفت که شربت را بياورد، از او پرسيد:« فکر کن در جمله اي که گفتي چه کلمه اي را جا انداختي؟»
بچه با خونسردي جواب داد:« زود».
بسياري از بچه ها وقتي از ديگري چيزي مي خواهند، از جمله هاي امري استفاده مي کنند. البته کلمه هاي لطفاً و خواهش مي کنم را مي شناسند و مي دانند که اين کلمه هاي جادويي، راهگشا هستند؛ ولي " خواهش کردن" هميشه کار آساني نيست. شايد به اين دليل که پدر و مادرها امروزه به قدري درگير هستند که در برابر بچه ها از اين کلمه ها استفاده نمي کنند. اين کلمه ها تنها نبايد براي خواسته هاي بزرگ به کار رود؛ بلکه در زندگي روزمره و براي هر خواسته اي مي توان از کلمه هاي " لطفاً" يا " خواهش مي کنم" استفاده کرد؛ مثلاً : لطفاً بشقاب سبزي را به من بده... خواهش مي کنم برو و نان بگير... لطفاً صداي موسيقي را کم کن..." يا حتي هنگامي که به خريد مي رويد، مي توانيد با مغازه دار با عبارت: " لطفاً..." صحبت کنيد. مطمئن باشيد احترامي که مي گذاريد به خودتان باز مي گردد و معمولاً جواب لطفاً يا خواهش مي کنم، کلمه مؤدبانه ي " بفرماييد" است. اين شيوه حرف زدن هم براي کودکان و هم براي بزرگسالان به يک اندازه ضروري است؛ همان طور که " تشکر کردن" يا گفتن " متشکرم" براي همه لازم است.

قانون هاي کوچک- تأثيرهاي بزرگ
 

خانم باادبي گفت:" در بچگي به من آموخته اند وقتي هديه اي مال توست که تو به خاطر آن تشکر کني."
به عبارتي تشکر کردن يعني داشتن و بيان نکردن آن به معني نداشتن است. مسلماً عادت دادن کودک به رعايت اين نکته، در آغاز براي پدر و مادر دشوار است؛ چون خود آنها نيز بايد مواظب باشند که قانون را زيرپا نگذارند. هدايت رفتار بچه ها به سمت رفتار تشکر آميز يعني کمک به آنهادر جهت کنترل و اصلاح رفتار با ارائه الگوي مناسب. اين کمک به خصوص در مورد کودکان کوچک تر که تازه زبان باز مي کنند، زودتر به نتيجه مي رسد.
منبع:ف.کرام ،داگمار،ترجمه وتاليف:خليلي،سپيده ،آموزش آداب معاشرت به کودکان و نوجوانان،موسسه نشر پنجره،1388