غذا خوردن و نوشيدن صحيح، فقط در رستوران کاربرد ندارد. هرکسي بايد آن را در خانه ياد بگيرد و در زندگي روزمره به کار برد. از ده ماهگي به بعد مي توان به کودک آموخت که چگونه قاشق را در دست بگيرد تا پس از مدتي سعي و خطا در استفاده از آن مهارت پيدا کند؛ ولي در مورد استفاده از کارد و چنگال بايد ديرتر آغاز کرد و حوصله به خرج داد.
آداب غذا خوردن براساس کشور و قاره هاي مختلف با هم فرق مي کند؛ مثلاً در انگليس، مردم هنگام غذا، اصلاً نبايد دست هايشان را روي ميز بگذارند؛ بلکه بايد روي زانوهايشان قرار بدهند و وقتي قاشق را به دست مي گيرند، بايد آن را به طور اريب در دهانشان بگذارند.در چين سوپ را با دو ميله چوبي از توي کاسه به دهانشان مي گذارند و در هند با دست غذا مي خورند. در ايران بيشتر از قاشق و چنگال و کمتر از کارد غذاخوري استفاده مي کنند؛ ولي بهتر است هر پدر يا مادري به سبک هاي غذاخوردن مردم در کشورهاي ديگر توجه کند و اين تفاوت ها را به فرزندش نشان دهد و يادآوري کند که هيچ يک از اين سبک ها نشانه برتري ملتي بر ملت ديگري نيست.
چند نکته مهم براي دور هم غذا خوردن
براي اين که کودکي بتواند درست غذا بخورد، قبل از هر چيز بايد مکان غذا خوردن و وسايل آن، با رشد او متناسب باشد.
صندلي اش بايد به قدري بلند باشد که بتواند آرنج خود را روي ميز باز و بسته کند و زير پاهايش، تکيه گاهي قرار گيرد. دست هاي کودک بايد درمسير راست و چپ به راحتي حرکت کند و به راحتي بتواند دست هايش را جمع کند و ساعدش را روي ميز قرار دهد.
سطح صندلي نبايد زياد نرم باشد و اگر دسته دارد، دسته هايش مزاحم نباشند.
نگه داشتن بدن
هميشه بايد به چگونگي نگه داشتن بدن توجه کرد، به خصوص هنگام غذا خوردن؛ به خاطر همين، نبايد فاصله فرد تا ميز بيش از فاصله دست يک بزرگسال تا دهانش باشد، هنگام غذا خوردن حداکثر مي توان سر را کمي به جلو خم کرد. به هيچ وجه نبايد دهان را به قاشق و چنگال نزديک کرد؛ بلکه بايد آنها را به دهان گذاشت. البته هنگام خوردن سوپ يا آش اين کار به آساني انجام نمي شود؛ ولي با کمي تمرين مي توان از عهده آن برآمد.
در حال غذا خوردن، نه آرنج و نه ساعد را نبايد روي ميز گذاشت. حداکثر هنگام وقفه در خوردن غذا، مي توان ساعد را به لبه ميز تکيه داد. در ضمن سر را نبايد روي دست بگذاريد.
بعضي از بچه ها و بزرگسالان عادت دارند که ساعد دست چپ خود را جلوي سينه و لب ميز مي گذارند و با دست راست غذا مي خورند. اين منظره نه تنها زيبا نيست، بلکه نشان دهنده شلختگي فرد در غذاخوردن است؛ به خصوص وقتي که فرد سرش را روي بشقاب خم مي کند؛ بنابراين اگر نمي خواهيد از يکي از دست هاي خود هنگام غذاخوردن استفاده کنيد، آن را زير ميز بگذاريد. احتمالاً رسم گذاشتن دست بر روي ميز هنگام صرف غذا در قرون وسطي و در اروپا رايج و کم کم به همه جا رسوخ کرده است. در آن زمان، براي اين که ثابت کنند مسلح نيستند، اين کار را انجام مي دادند. به هر حال بچه ها را به درست غذاخوردن تشويق کنيد، اشتباه هاي آنها را در خانه خودتان برطرف کنيد تا در آينده بتوانند بي دردسر در برابرديگران غذا بخورند.
قاشق مناسب براي دست هاي کوچک
کودکان خردسال نمي توانند با قاشق بزرگسالان راحت غذا بخورند؛ بنابراين بايد قاشق و چنگال مناسب آنها را تهيه کرد. براي کودکان زير چهار سال، قاشق هاي مخصوصي وجود دارد که به اندازه قاشق مرباخوري معمولي است؛ ولي دسته آن کمي کج است تا کودک بتواند راحت تر غذا را در دهان خود قرار دهد، از چهار سالگي به بعد، کودک مي تواند از قاشق و چنگال بزرگسالان استفاده کند و از هشت تا نه سالگي، ديگر مي توان از بچه ها توقع داشت که مانند بزرگ ترها آداب غذاخوردن را رعايت کنند. اگر کودکي اصرار به داشتن قاشق و چنگال مخصوص خود را داشت، با او مخالفت نکنيد.
هميشه بايد قسمت بالاي دسته قاشق، چنگال و کارد را در دست بگيريد و هيچ وقت نبايد دستتان با دندانه چنگال، تيغه چاقو يا سطح گود قاشق تماس پيدا کند. اين وسايل در دست بچه ها مي لغزند، به طوري که دست کودک با غذا تماس پيدا
مي کند . بايد قاشق را به دست راست( در مورد چپ دستان به دست چپ) و چنگال را به دست چپ کودک بدهيد. اگر خواستيد از کارد استفاده کنيد، کارد را در دست راست و براي بريدن گوشت، چنگال را طوري در گوشت فرو کنيد که پشت آن به سمت لبه کارد باشد و گوشت را محکم نگه دارد. سپس گوشت را به تکه هاي کوچک ببريد. اين درست نيست که اول همه گوشت را ببريد و چاقو را رها کنيد و بعد با چنگال بخوريد؛ زيرا کارد به غير از بريدن، به فرستادن غذا به سمت چنگال نيز کمک مي کند. در آخر، کسي که غذايش را تمام مي کند، قاشق و چنگال را به صورت اريب در بشقابش مي گذارد. وقتي قاشق و چنگال به صورت ضربدر در بشقاب باشند، نشانه اين است که صاحب آن هنوز سير نشده؛ زيرا اگرسير شود، بايد آن را کنار بشقاب گذارد.
هيچ وقت کارد را ليس نزنيد يا آن را در دهان خود فرو نکنيد! قاشق و چنگال را هم تا دسته در دهانتان نگذاريد! هر دو را از طرف سر آنها به دهانتان وارد کنيد، به طور مستقيم و نه اريب.
از آن جا که کودکان بسيار خردسال در مقايسه با بزرگسالان اندام هاي نسبتاً کوتاهي دارند، تأکيد مي شود که بهتر است از قاشق هايي که دسته آنها کمي کج است، استفاده کنند تا غذا را راحت تر در دهان خود بگذارند.
دستمال يا پيش بند
بدون دستمال غذا را بر سر سفره نياوريد؛ چون حتي بزرگ ترها هم بايد بعد از غذا دور دهانشان را پاک کنند و بچه ها هم بيشتر از آن ها به دستمال احتياج دارند. براي کودکان زير دو سال بهتر است از پيش بند استفاده شود و براي از دو سال به بالا از دستمال هاي پارچه اي با اندازه بزرگ، به طوري که وقتي دور گردنشان قرار مي گيرد، روي زانوهايشان را هم بپوشاند. اگر دستمال را دور گردن کودک قرار داديد، کافي است با يک گيره کوچک آن را از پشت محکم کنيد و لازم نيست که حتماً گره بزنيد. با بزرگ تر شدن بچه، مي توانيد کم کم دستمال را از دور گردن به روي سينه او قرار دهيد و با سنجاق وصل کنيد و به تدريج مانند بزرگسالان روي زانوي او قرار دهيد. هر بچه اي مي تواند دستمالي مخصوص به خود داشته باشد و آن را به مهدکودک هم ببرد فراموش نکنيد که دستمال سفره هاي پارچه اي بسيار رسمي تر و تشريفاتي تر از دستمال هاي کاغذي هستند.
هر کاري، جايي دارد
اگر نوزادي پس از خوردن شير، بادگلو کند، اطرافيانش خوشحال مي شوند؛ ولي وقتي يک کودک مهدکودکي اين کار را انجام مي دهد، بايد به او تذکرداد که هر کاري جايي دارد و جاي اين کار، سر سفره نيست. البته نه تنها بادگلو، بلکه هرچه که با گوارش و مراحل هضم سر و کار دارد، جايش سر سفره نيست؟ چه ديدني، چه شنيدني و چه بوييدني(!)؛ بنابراين هنگام جويدن دهانتان را ببنديد و ملچ ملچ نکنيد. با دهان پر صحبت نکنيد. بچه ها به دليل هيجاني که گاه هنگام غذاخوردن دارند، اين نکته ها را فراموش مي کنند. به خصوص در جشن تولدها و هنگامي که در جمع خود بر سر مسائلي مانند آروغ زدن شرط بندي مي کنند؛ بنابراين در هر فرصتي بايد زشتي اين کارها را به آنها يادآوري کرد تا فراموش نکنند.
و هنگامي که چيزي در دندان گير مي کند، بهترين راه اين است که در دستشويي دندان را تميز يا از نخ دندان استفاده کنيد. استفاده از خلال دندان، حتي اگر سر ميز باشد، در حضور ديگران، کار قشنگي نيست.
چيدن ميز
چيدن ميز يا سفره، جزو اولين کارهايي است که مي توان به کودکان مهدکودکي واگذار کرد. اين کار مانند چيدن يک پازل است و براي آنها حکم يک بازي را دارد و به تدريج ياد مي گيرند که جاي هر چيزي در سفره کجاست.
اگر روي ميز غذا مي خوريد، بهتر است از زير بشقابي استفاده کنيد، چون بهداشتي تر است. و راحت تميز مي شود. از آنجا که معمولاً بچه ها تکاليفشان را روي ميز ناهارخوري انجام مي دهند و مادرها بعضي از وسايل مربوط به خود را روي ميز پهن مي کنند، زير بشقابي براي خانواده هاي بچه دار راحت تر از روميزي است. اگر مي خواهيد از روميزي استفاده کنيد، بهتر است از نوعي باشد که بتوان سطح آن را پاک يا در صورت لزوم ضدعفوني کرد.
وسايل کامل سفره
دستمال سفره از وسايل ضروري است که بايد هميشه سمت چپ بشقاب قرار گيرد. قاشق و چنگال و در صورت لزوم کارد را به طور موازي در سمت راست بشقاب، يا چنگال را در سمت چپ و آن دو را در سمت راست قرار مي دهند قاشق سوپ و دسرخوري را بيشتر به صورت اريب بالاي بشقاب مي گذارند، البته در صورت لزوم قاشق سوپ خوري را هم در سمت راست مي گذارند؛ به خصوص اگر غذاي اصلي سوپ باشد. در کنار هر بشقابي هم بايد يک ليوان باشد که در سمت راست بالاي بشقاب قرار مي گيرد. براي تنوع در چيدن ميز، مي توان از گل يا شمع استفاده کرد وسايل را بايد طوري چيد که جاي زيادي را اشغال نکنند و افراد خانواده بتوانند راحت غذا بخورند.
ورود اسباب بازي به سر ميز قدغن است؛ چون موقع غذا خوردن همه چيز را بايد کنار گذاشت. فرقي نمي کند؛ روزنامه خواندن يک بزرگسال هم بر سر ميز کار خوبي نيست.
آيا بچه ها بايد سر ميز سکوت کنند؟
البته که نه؛ چون اعضاي خانواده دور هم جمع مي شوند تا درباره مسائل شخصي و خانوادگي صحبت مي کنند. سر سفره بچه ها مي توانند شيوه گفت و گو را بياموزند، يعني هرکسي مي تواند حرف بزند و نظر خود را مطرح کند. هرکسي بايد به حرف هاي ديگري گوش بدهد. اينجا حرف هاي همه مهم و جذاب است. شما به عنوان پدر يا مادر بايد گفت و گو را هدايت کنيد. مي توانيد موضوعي را مطرح کنيد که براي بچه ها جالب است و آنها را سرحال بياوريد. درباره تجربه ها، شکست ها، موفقيت ها و شادي هايتان صحبت کنيد. درضمن، فرصت حرف زدن درباره قرارها، طرح خواسته ها، تصميم هايي که بايد گرفته شود و برنامه ريزي ها را از دست ندهيد.
حتماً هر کودکي حرف هايي هم دارد که مي خواهد به طور خصوصي مطرح کند و جاي آنها در جمع نيست.
بچه ها آنجا مي توانند بياموزند که حرف کسي را قطع نکنند، کسي را مسخره نکنند يا بدجنسي به خرج ندهند.( تو که توي رياضي خنگي...) و ديگران را با تعريف کردن از فيلم ها و بازي هاي کامپيوتري خسته نکنند. و مي آموزند که هر لطيفه اي يا هر حرفي جايي دارد که گاه جاي آن سر ميز نيست...!
غذا خوردن در رستوران
در واقع هرچه که در مورد غذاخوردن بر سر سفره و در خانه صدق مي کند، در مورد رستوران هم کاربرد دارد. فقط در رستوران بايد افراد بيشتري را رعايت کرد. به علاوه مدتي را هم بايد منتظر ماند که بيشتر وقت ها تحمل اين زمان براي بچه ها دشوار است و اعصاب پدر و مادر را به هم مي ريزد. بهتر است در مورد رستوران هايي که فقط غذاهايي مانند پيتزا و ساندويچ سرو مي کنند، صحبت نکنيم و درباره رستوران هايي بگوييم که رسمي تر و تشريفاتي تر هستند. اگر کودک خردسالي را به چنين جايي مي بريد، حتماً يک کتاب رنگ آميزي يا چند ورق کاغذ و مداد رنگي يا چيزي که بتواند کودک را آرام نگه دارد، همراه خود ببريد تا بي قراري او مزاحم شما و اطرافيان نشود. گاهي سکوت حاکم بر رستوران حوصله کودک را سر مي برد و گاه صحبت هاي بزرگ ترها با هم، آن وقت است که کودک راه مي افتد تا به همه جا سرک بکشد يا شايد دوستي پيدا کند. به زور نگه داشتن او بر سر جايش، ممکن است به انداختن ظروف و کشيدن روميزي و دعواي خانوادگي منجر شود؛ بنابراين سعي کنيد که او را با گفت و گوهاي خود سرگرم کنيد تا زمان انتظار برايش کوتاه تر شود.
پيشگيري از بي حوصلگي
اگر زمان انتظار خيلي طولاني شد، همراه کودک سالن رستوران را ترک کنيد و به فضاي آزاد بيرون برويد. اجازه بدهيد کودک جنب و جوش داشته باشد تا مزاحم ديگران نشود؛ ولي به او اجازه بازي هايي مانند گرگم به هوا، قايم باشک و دويدن از لا به لاي ميزها را ندهيد. اگر فضاي جنب و جوش براي کودک وجود نداشت، بهتر است يک کتاب داستان يا يک واکمن و نوار قصه همراه خود ببريد.
به کودک توضيح دهيد که در رستوران بايد حال ديگران را رعايت و حوصله کند. اگر نتواند يا نخواهد اين کار را انجام دهد، دفعه بعد بايد در خانه بماند.
بي فرزند و بي احساس گناه
اگر ترجيح مي دهيد که بيشتر با بزرگسالان در ارتباط باشيد و کودکتان نمي گذارد که اين رفت و آمد بي دغدغه انجام بگيرد( اگر گاهي کودک بيتابي کند، طبيعي است)، ادامه معاشرت شما با ديگران برايتان غذاب آور مي شود؛ بنابراين از آنجا که شما نيز به رفت و آمدهاي مورد علاقه خود نيازمنديد، بعداز ظهرها را به کودکتان اختصاص دهيد و با او کارهاي مشترک انجام دهيد و شب از يک فاميل يا پرستار بچه کمک بگيريد، فرزندتان را به او بسپاريد و بي دردسر بيرون برويد.
چطور بايد خورد؟
غذاخوردن با قاشق و چنگال را هرکسي سرانجام ياد مي گيرد؛ بعضي ها در خانه و بعضي ها از اطرافيان و در اجتماع؛ ولي خوراکي هايي هستند که نمي توان به راحتي از عهده خوردن آنها برآمد. و بعضي از آنها را حتي مي توان با دست خورد؛ به شرطي که اين کار اشتهاي ديگران را کور نکند؛ بنابراين اگر يک کاسه آب يا در صورت امکان يک پوست ليموترش در کنار اين غذاها بگذاريد، بي فايده نخواهد بود. البته اين آب براي خوردن نيست؛ بلکه براي پاک کردن نوک انگشت هاست که پس از آن بايد با دستمال سفره آنها را خشک کرد.
نان با پنير و کره
در رستوران هاي تشريفاتي، در سمت چپ بالاي بشقاب براي صبحانه هر نفر، يک بشقاب کوچک کره و يک کارد مي گذارند و نان را در يک سبد روي ميز قرار مي دهند. هر کسي يک تکه نان بر مي دارد و لقمه اي از کنار آن مي کند و روي آن کره يا پنير مي مالد و آن لقمه را که درست به اندازه دهان اوست، در دهان مي گذارد. در مجامع رسمي نبايد مانند زماني که در خانه هستيد، کره و پنير را روي يک تکه بزرگ نان بماليد.
انواع برگر
همبرگر، چيزبرگر، مرغ برگر و غيره را بايد با دست خورد.
تخم مرغ آب پز
دو روش براي خوردن تخم مرغ آب پز وجود دارد و هيچ کدام اشتباه نيست. يکي اين که قسمت بالاي آن( کمتر از يک سوم کل تخم مرغ) را با کارد مي شکنند و برمي دارند که اين کار به يادگيري نياز دارد. ديگر اين که با پشت قاشق پوست آن را مي شکنند.
ماهي
براي خوردن ماهي، مي توان از کارد مخصوص ماهي خوري و چنگال استفاده کرد! ولي اگر ماهي تيغ دار باشد، بهتر است اول دست هايتان را با صابون بشوييد، سپس تيغ هاي ماهي را جدا کنيد. اگر روي ماهي ليمو يا نارنج فشرديد، نوک انگشتان خود را با پوست آن پاک کنيد يا همانطور که گفته شد، يک کاسه کوچک آب در کنار دستتان بگذاريد و پس از آن که انگشتان خود را در آن فرو کرديد، با دستمال سفره پاک کنيد.
اگر اين طور ماهي خوردن برايتان دشوار است، از فيله ماهي يا ماهي هاي کم تيغ يا بدون تيغ مانند اوزون برون استفاده کنيد.
ران مرغ
اگر دور استخوان ران مقداري ورق آلومينيوم يا کاغذ روغني مخصوص آشپزي پيچيده شده باشد، يعني براي با دست خوردن آماده شده است و اگر چيزي نباشد، بهتر است اول قسمت گوشتي آن را با کارد و چنگال بخوريد و باقيمانده گوشتي را که به استخوان مانده، با دست بخوريد سپس دست هايتان را با دستمال پاک کنيد.
بچه ها دوست دارند که بال مرغ را با دست بخورند. اگر هنگام خوردن منظره بدي درست نمي کنند، اجازه اين کار را به آنها بدهيد.
سيب زميني
سيب زميني سرخ کرده و پخته را بهتر است با چنگال بخوريد.
البته بچه هاي زير هشت سال مي توانند سيب زميني سرخ کرده را با دست بخورند. سيب زميني پخته با چنگال راحت تر له مي شود و بهتر مي توانيد روي آن سس بريزيد. براي اين که منظره بدي ايجاد نشود، بهتر است هربار به اندازه يک لقمه از آن را له کنيد، بخوريد و بعد لقمه ديگر را آماده کنيد. لطفاً خاکريز درست نکنيد!
گيلاس
پرتاب هسته گيلاس يک بازي کودکانه است که نبايد در حضور ديگران انجام شود؛ براي رهايي از شر هسته گيلاس، بهتر است دست چپ خود را مشت کنيد، با انگشت اشاره و شست تونلي درست کنيد و آن را جلو دهان بگيريد. هسته را وارد اين تونل کنيد و از انتهاي تونل، توي بشقاب بگذاريد.
کيوي
اگر رسيده و نرم بود، آن را نصف کنيد و با قاشق مربا خوري درون هر نيمه را بخوريد و اگر سفت بود اول آن را خرد کنيد و بعد مانند سيب پوست بکنيد.
شيشليک
شيشليک با استخوان را مي توان مانند ران مرغ خورد؛ يعني اول با کارد و چنگال گوشت آن را جدا کرد و بعد استخوان آن را به دندان کشيد.
شيريني
شيريني خشک، بيسکويت يا ويفر را مي توان با دست خورد؛ به خصوص بيسکويت هاي ترد را؛ وگرنه خرد مي شوند.
پيتزا
پيتزا را بهتر است با کارد و چنگال خورد؛ ولي از آنجا که گاهي نان آن بسيار ترد و نازک است، مي توان آن را با دست خورد.
سس
بيشتر بچه ها سس را خيلي دوست دارند. به دو صورت مي توان سس را مصرف کرد: يکي با فرو بردن ماده غذايي در سس؛ به طوري که زيادي آن نچکد. و راه ديگر ريختن آن بر روي غذاست.
ماکاروني
براي خوردن ماکاروني کافي است که چنگال را در دست راست بگيريد و در دو تا سه رشته ماکاروني فرو کنيد. افراد ماهر بدون استفاده از قاشق، ماکاروني را دور چنگال مي پيچند و در دهانشان مي گذارند؛ ولي ديگران آن را به کمک قاشق مي خورند. اگر رشته هاي ماکاروني بلند باشد، مي توان آن را خرد کرد تا فرد مجبور نشود آن را از گوشه هاي دهانش جمع کند.
کباب
براي خوردن هرگونه کبابي که با سيخ در سفره مي گذارند، بايد آن را با دست چپ و به طور کج در بشقاب گذاشت و با چنگال تکه تکه از سيخ جدا کرد و در بشقاب گذاشت. سپس هر تکه را با کارد و چنگال خورد.
سوپ
سوپ را نبايد هورت کشيد و بايد قاشق را کاملاً در دهان گذاشت. نبايد سر را توي بشقاب خم کرد. اگر سوپ رقيق و در فنجان سوپ خوري باشد، باقيمانده آن را مي توان سر کشيد؛ ولي اگر غليظ باشد، بايد تا آخر آن را با قاشق خورد.
شيريني تر
مانند کيک ها و شيريني هاي خامه اي، ژله اي و کرمدار بايد آن را با چنگال مخصوص دسرخوري خورد.
منبع:ف.کرام ،داگمار،ترجمه وتاليف:خليلي،سپيده ،آموزش آداب معاشرت به کودکان و نوجوانان،موسسه نشر پنجره،1388