هر ساله افراد زيادي در اثر نيش عقرب ها جانشان را از دست مي دهند و قرباني اين موجودات اسرار آميز مي شوند
عقرب ها از ترسناک ترين موجودات روي کره زمين هستند؛ حيواناتي که اکثر مردم از آنها فرار مي کنند و دوست ندارند کوچک ترين تماسي با آنها داشته باشند. با اين حال طبق آمار سالانه چندين هزار نفر بر اثر نيش عقرب ها در دنيا کشته مي شوند؛ براي مثال سالانه بيش از هزار مورد مرگ تنها در مکزيک بر اثر عقرب گزيدگي گزارش مي شود؛ البته اين آمار فقط متعلق به 25 درصد از انواع عقرب هاست که در شمال افريقا، خاور ميانه، هند، مکزيک و قسمت هاي از آمريکاي جنوبي زندگي مي کنند. اما در حقيقت 75 درصد عقرب هايي که در نقاط مختلف دنيا ديده مي شوند داراي سم مهلک و کشنده نيستند؛ يعني بيشتر آنها با نيش زدن فقط باعث ايجاد درد و ورم در محل نيش زدگي مي شوند اما گزارش هاي منجر به مرگ از اين نوع نيش زدگي ها جايي ثبت نشده است.
عقرب ها بعد از مارها و خرس ها، بالاترين آمار را در علت مرگ و مير انساني دارند. بر طبق آمار 1300 تا 2000 گونه متفاوت عقرب تا به امروز شناخته شده اند، عقرب ها در خيلي از جاهايي که انسان ها حتي تصورش را هم نمي کنند وجود دارند؛ بين علفزارها، در غارها و حتي در ارتفاعات زياد کوهستان ها هم مي توان آنها را مشاهده کرد. آنها مي توانند در ارتفاع بيش از 3700 متري در کوه هاي آند و هيماليا هم به حيات خود ادامه دهند.
خيلي وقت ها مقدار بسيار کمي از سم اين موجودات ترسناک باعث مرگ مي شود؛ اين سم که روي اعصاب تاثير مي گذارد باعث از کار افتادگي سيستم عصبي و در نتيجه فلج شدن فرد گزيده شده مي شود و در موارد زيادي منجر به تشنج شديد و ايست قلبي مي شود. تمام اين علائم در کمتر از چند ساعت براي شخص گزيده شده اتفاق مي افتد.
اما خوشبختانه امروزه پادزهرهاي بسيار خوبي هم ساخته شده اند که به راحتي در دسترس عقرب گزيده ها قرار مي گيرند. در حقيقت در بيشتر موارد اگر شخصي که سم عقرب به بدنش وارد شده به سرعت مورد مداواي پزشکي مناسب قرار بگيرد مي تواند از مرگ او جلوگيري کرد. نکته جالب اينجاست که دانشمندان زيادي در تلاشند تا از سم هاي بسيار مهلک و کشنده عقرب ها در جهت درمان بيماريهايي مثل سرطان مغز و ديابت استفاده کنند.
عقرب ها کمترين ميزان سوخت و ساز در ميان موجودات را دارند. آنها بيش از 97 درصد از طول زندگي شان را در گودال هايي که کنده اند مي گذرانند؛ گودال هايي که عميق آنها گاهي به يک متر هم مي رسد. بعضي از آنها مي توانند يک سال تمام را بدون غذا در پناهگاه هايشان سرکنند و حتي تا مدت ها بدون آب زنده بمانند.
البته در مواردي ديده شده که عقرب ها با افزايش سن و کاهش اثر زهرشان در دشمن خود خودکشي مي کنند. به عقيده جانورشناسان ژاپني، آنها با چنگال هايشان را در چشمشان فروبرده و در بعضي موارد با قطع دم به زندگي شان پايان مي دهند.
اين محققان بر اين باورند که عقرب ها به دليل داشتن نوعي رفتار خاص غرور مانند براي جلوگيري از شکار شدن توسط ديگر حيوانات دست به خودکشي مي زنند.
نکته جالب و شگفت انگيز ديگري که در مورد عقرب ها وجود دارد اين است که عقرب هاي امروزي همان فيزيکي را دارند که اجدادشان در 400 ميليون سال پيش داشته اند و با توجه به گذر زمان و تغييري که در نحوه آب و هوا و نوع پوشش گياهي و تنوع غذايي که در اين 400 ميليون سال روي زمين اتفاق افتاده، هيچ تغييري در فيزيک عقرب ها رخ نداده است.
دانشمندان اين نکته جالب را با يافتن فسيل عقرب هايي که متعلق به 400 ميليون سال پيش است و انجام آزمايش روي اين فسيل ها و همچنين انجام آزمايش هاي مشابه روي عقرب هاي عصر حاضر کشف کرده اند.
جانورشناسان با بررسي هاي زياد به اين نتيجه رسيده اند که در گذشته نوعي عقرب در آب زندگي مي کرده؛ فسيل هاي به دست آمده از اين نوع عقرب ها بر وجود آنها از حدود 250 تا 300 ميليون سال پيش حکايت دارند، نمونه کاملاً مشابه آنها در عصر حاضر ديده نشده است.
عقرب ها موجودات اسرار آميزي هستند آنها خيلي وقت ها در مقبره هاي مصريان و بناهاي باستاني اين کشور کهن ديده مي شوند؛ حتي آنها را مي توان در نقاشي هايي که مصريان روي ديواره هاي مقبره ها و بناهاي باستاني شان کشيده اند مشاهده کرد حتي در بخش هاي زيادي از کتاب هايي که از مصريان باستان به جا مانده درباره اين مطلب سخن گفته شده که «چگونه از دست خانه هاي عقرب خلاص شويم.» عقرب ها در حماسه اي کهن هم جاي خود را به بهترين نحو باز کرده اند؛ طوري که مرد عقربي در حماسه گيلگمش (يکي از قديمي ترين آثار حماسي ادبيات دوران باستان) محافظ کوه ماشو است.
مصريان باستان هم يک الهه عقرب داشته اند که آن را «سلکيت» يا «سرکت» مي ناميدند. اين الهه در نظر مصريان باستان دوست مرگ بوده است.
مصريان تا همين اواخر بر اين تصور بودند که عقرب ها از باقيمانده جسد کروکوديل ها متولد مي شوند. اسطوره شناسي يوناني هم بر اين باور است که پسر زئوس توسط زهر يک عقرب کشته شده است. علاوه بر تمامي اينها در 14 صفحه از «دايره المعارف بزرگ چين» از عقرب ها سخن گفته شده؛ با تمام اين تفاسير اينکه نظر دانشمندان درباره عقرب ها و موجودات مشابه شان خوب است يا بد، معمولاً مهم نيست؛ نکته مهم اين است که خيلي وقت ها آنها موجوداتي هستند که باعث ترس انسان ها مي شوند و گاهي وقت ها جان آن ها را هم مي گيرند. اين موجودات اسرار آميز و ترسناک در خانواده ها و انواع مختلفي طبقه بندي مي شوند؛ از سمي ترين گرفته تا بزرگ ترين ها.

خانواده باتيدا
 

باتيدا با داشتن 88 زيرمجموعه که البته يک نوع آن منقرض شده و 906 گونه، بزرگ ترين خانواده عقرب در دنياست که و اعضاي اين خانواده در سراسر دنيا به جز در قطب جنوب و زلاند نو گسترده شده اند. گونه هاي اين خانواده از عقرب هاي کوچک يا متوسط که اندازه آنها بين 20 تا 120 ميلي متر است و اکثراً به رنگ زرد يا قهوه اي هستند تشکيل شده اما گونه هاي مشکي رنگ هم در اين خانواده ديده مي شوند. بيشتر اعضاي اين خانواده بسيار سمي هستند ولي کمتر از 20 عدد از آنها براي انسان کشنده اند. مشهورترين آنها، هوتنتوتاف آندروکتنوس، سنترورويدز، ليوروس، پارابوتوس و تيتوس هستند.
بر خلاف ديگر خانواده هاي عقرب در دنيا، باتيداها، هم از لحاظ علمي و هم بنا به اهميت پزشکي شان در بسياري از نقاط دنيا مورد توجه هستند. حتي در بعضي موارد، بسياري از ماجراجوها از آنها براي نگهداري به عنوان حيوان خانگي استفاده مي کنند و مورد توجه مجموعه داران با تجربه هم هستند. اما از گونه هاي خطرناک آن بايد به شدت اجتناب کرد چون همانطوري که گفته شد «هوتنتوتا» که سمي ترين و کشنده ترين عقرب در دنياست، از اعضاي اين خانواده است.

عقرب سرخ هندي
 

سمي ترين و کشنده ترين عقرب دنيا، هوتنتوتامولوس؛ معروف به عقرب سرخ هندي يا عقرب هند شرقي است که متعلق به خانواده عقرب هاي باتيداهاست که اکثراً در هندوستان، شرق پاکستان و نواحي کم ارتفاع شرق نپال ديده مي شوند. اين نوع عقرب در سال 1798 توسط جي. سي. فابريسيوس –جانورشناس مشهور دانمارکي- تامولوس ناميده شد که در واقع از اسم رايجي که اين عقرب در بين مردم نواحي تاميل در جنوب شرقي هندوستان داشت گرفته شده است. طول اين عقرب بين 50 تا 90 ميلي متر است. نکته جالب اينجاست که سمي ترين عقرب دنيا در نواحي پرجمعيت هند و نپال از موارد مهمي است که کاربرد پزشکي دارد والبته در بعضي از مواردي که براي کارهاي پزشکي و درماني مورد استفاده قرار گرفته به خاطر همين سمي بودن، منجر به مرگ هم شده است.
از علائم گزيندگي اين عقرب درد شديدي است که شخص در محل گزيدگي و نواحي اطراف آن احساس مي کند. مسموميت، تهوع، بيهوشي، تشنج عضلاني، تنگي نفس و اختلالات قلبي، اختلال در گردش خون، فشار خون بسيار پايين يا بسيار بالا هم از علائم ديگر آن است.
سم عقرب سرخ هندي به طور عمده روي رگ هاي اصلي و سيستم تنفسي اثر گذاشته و در نهايت به اختلال سيستم تنفسي مي انجامد که مي تواند منجر به مرگ شود. استفاده از پادزهر عقرب در درمان آن تاثير ناچيزي دارد ولي اگر بتوان بلافاصله بعد از گزيدگي از «پرازوسين» استفاده کرد درصد مرگ فرد به کمتر از چهار درصد مي رسد.
تامولوس مثل بيشتر عقرب ها شب ها حرکت و فعاليت مي کند و دنبال شکار خزندگاني مثل مارمولک يا غير خزندگان کوچک تر مي رود. طبق حادثه هاي گزارش شده، برخورد انسان ها با اين عقرب معمولاً در طول شب يا صبح زود اتفاق افتاده و در موارد زيادي به اين صورت بوده که اين عقرب به طور تصادفي در رختخواب يک نفر پيدا شده يا از بالاي سقف روي او افتاده است. با وجود داشتن 6 تا 12 چشم (يک جفت چشم بزرگ در مرکز پوسته سخت ودو تا پنج چشم کوچک تر در دو طرف) عقرب ها ديد خوبي ندارند. البته حساسيت بسيار بالايي نسبت به نور کم دارند و مي توانند توسط نور ماه و حتي ستارگان هم راه خود را پيدا کنند. آنها مسير خود را با کرک هاي حساس و پاها و بدنشان حس مي کنند و حتي لرزش ها و بوها را هم تشخيص مي دهند.
اين نوع از عقرب ها اعضاي خاصي زير بدنشان به نام «پکتين» دارند که به وسيله آن بو، ميزان زبري يا مسطح بودن زمين را حس مي کنند. بيشتر آنها زير نور ماوراء بنفش به رنگ شبرنگ در مي آيند و اين پديده، راه مناسبي براي دانشمندان است تا آنها را بيابند.
عمر تامولوس معمولاً بين دو تا ده سال است اما نمونه هايي از آنها به ثبت رسيده که تا 25 سال هم زنده مانده اند. نکته جالب در مورد اين نوع عقرب ها، خشونت بسيار بالاي آنهاست. آنها حتي همديگر را هم شکار مي کنند؛ در مواردي ديده شده آنها به قدري بايکديگر مي جنگند تا يکي شان کشته شود. بعد از آن عقرب پيروز شروع به خوردن عقرب ديگر مي کند. نکته جالب اينجاست که در اکثر نزاع ها عقرب ماده به خاطر جثه بزرگتري که دارد پيروز مي شود و اين عقرب نر است که شکست خورده و توسط عقرب ماده به عنوان غذا مورد استفاده قرار مي گيرد.

بزرگ ترين عقرب دنيا
 

«هترومتروس سوامر دامي» عقربي است به طول نه اينچ يعني حدود 23 سانتي متر که به عنوان بزرگ ترين عقرب دنيا شناخته مي شود. طول عمر اين نوع از عقرب ها معمولاً بين پنج تا هشت سال و وزن آنها هنگام بلوغ کامل بين 56 تا 60 گرم است. با وجود اينکه هترومتروس سوامر دامي ها بزرگ ترين عقرب ها در دنيا به شمار مي روند اما سمشان مخصوصاً براي انسان ها کشنده نيست و بيشتر براي شکار و کشتن طمعه به کار مي روند. اين نوع عقرب به خاطر جثه بزرگش بيشتر وقت ها براي کشتن طعمه هايش از زهر استفاده نمي کند بلکه آنهارا با چنگال هايش زخمي کرده و بعد از پا در مي آورد. زيستگاه اصلي اين جانور هند و سريلانکاست.
نکته جالب اينجاست که اندازه، طول عمر و سم خفيف اين عقرب باعث شده تا مورد توجه انسان ها قرار بگيرد؛ در حقيقت بزرگترين عقرب دنيا به عنوان حيوان خانگي توسط خيلي ها نگهداري مي شود و ديدن آن در کنار انسان ها چندان عجيب نيست.
بعد از هترومتروس سوامر دامي، عقرب امپراتور – که يک نوع از عقرب هاي آفريقايي است – يکي از بزرگترين گونه هاي عقرب در دنياست که معمولاً بزرگي اش به هشت اينچ يا حدود 20 سانتي متر مي رسد. اين نوع عقرب هم به خاطر شکل و جثه بزرگش مورد توجه خيلي ها قرار گرفته است.

وايجوويدا
 

اين نوع عقرب متعلق به يک خانواده بزرگ با 16 زير مجموعه و 164 گونه است. اين خانواده فقط شامل گونه هايي از آمريکاي شمالي (جنوب غربي کانادا، ايالت متحده آمريکا و مکزيک) و آمريکاي مرکزي (گوآنتاناما) مي شود. اين عقرب ها تقريباً در هر نوع زيستگاهي پيدا مي شوند و حتي در ارتفاعات بالاي 3 هزار متري آلپ هم زنده مي مانند و به حيات خود ادامه مي دهند؛ گرچه اکثر آنها در مناطق بسيار خشک زندگي مي کنند با اينکه اين عقرب ها نيش بسيار دردناکي دارند اما خيلي ها دوست دارند از آنها نگهداري کنند؛ البته زهر آنها معمولاً براي سلامتي انسان خطري ندارد و خيلي مهلک نيست.

بودريوريدا
 

اين خانواده شامل 15 زيرمجموعه و 139 گونه هستند و در آمريکاي جنوبي، جنوب آفريقا، هندوستان، استراليا و ديگر مناطق گرمسيري زندگي مي کنند. اعضاي اين خانواده از عقرب ها در چاله هاي زيرزميني و زير سنگ ها يا در شيار آنها زندگي مي کنند. البته خود آنها هم قادر به حفر چاله هاي زيرزميني به عمق 40 سانتي متر هستند. اين نوع از عقرب ها از لحاظ ظاهري متفاوت با بقيه هستند و بيش از اينکه از طول بلند باشند از عرض پهن هستند. سم اين عقرب ها در محل گزيدگي بسيار دردناک است و مي تواند باعث اختلال در گردش خون شود. به همين خاطر آنها به ندرت توسط انسان ها نگهداري مي شوند.

کاربوکتونيدا
 

خانواده اي است با پنج زير مجموعه و 19 گونه که بيشتر در آمريکاي جنوبي (بوليوي، شيلي، اکوادور، مکزيک، پرو، ايالت متحده ) ديده مي شوند برخي ازآنها قابل نگهداري اند و سم مهلکي ندارند اما گزيدگي آنها مي تواند دردناک باشد.

اسکورپيدا
 

پس از آخرين مطالعات و بررسي ها و افزوده شدن دو گونه، اين خانواده هم اکنون شامل 11 زيرمجموعه و 86 گونه است که در مرکز و جنوب اروپا و همچنين بخش هاي سواحي مديترانه اي آفريقا، آمريکاي شمالي و آمريکاي مرکزي و همچنين غرب، مرکز، جنوب و جنوب شرقي آسيا گسترده شده اند. البته يک گونه از آنها در غرب انگلستان زندگي مي کنند که احتمالاً توسط تجار به اين بنادر رسيده و موفق به لانه سازي و زندگي شده اند. ميزان کشنده بودن سم آنها هنوز در حال بررسي است؛ با اين حال بعضي ها از آنها نگهداري مي کنند.
منبع: نشريه همشهري سرنخ، شماره56