تدوين محتوا در برنامه درسي اخلاق مدار
 

کهلبرگ و ماير، سه رويکرد اساسي درباره ي تدوين محتوا معرفي کرده اند:
1.رويکرد تلقيني: (24) اين رويکرد متضمن يک محتواي توجيه شده است (مانند فهرستي از رفتارهاي اخلاقي و ارزش ها) که توسط روش هاي مختلف، آموزش داده مي شود. رويکردهاي قديمي پرورش منش، در اين طبقه قرار مي گيرند. هسته اصلي محتوا در اين رويکرد، مجموعه اي از ارزش ها و فضيلت هاست.
2.رويکرد رومانتيک گرا: (25) در اين رويکرد، شخص تمايل ذاتي به توسعه يک عامل اخلاقي دارد. نقش آموزش، فراهم کردن زمينه پرورشي مي باشد. قرار دادن يک محتواي ويژه در اين روش ممنوع شده است. نمونه اي از اين رويکرد، رويکرد تبيين ارزش هاست. اين رويکرد، از فراهم کردن محتواي اخلاقي دوري مي کند و محتوا را براي هر شخص، منحصر به فرد و پنهان مطرح مي کند.
3.رويکرد ساختاري ــ شناختي: (26) اين رويکرد بر قابليت هاي ساخت استدلال اخلاقي که نتيجه اي از تعامل بين موهبت هاي ژنتيکي و زيستي با تجربيات شخص در جهان اجتماعي و مادي است، متمرکز مي باشد. با تمرکز بر ساخت هاي استدلال و فرآيندهاي تصميم گيري، محتوا مورد غفلت قرار گرفته است. برنامه درسي، محتواي مشخصي را در نظر نگرفته است، بلکه فرصت هايي را براي به کار بستن استدلال شخص در محتواهاي متنوع فراهم مي سازد. مدارس کهلبرگ، نمونه اي از اين رويکرد هستند. اين رويکرد، محتوا را ابزاري تربيتي مي داند.
براي مربياني که تمايل به معرفي فهرستي از ارزش ها دارند، دو راهبرد مهم وجود دارد: الف)توسط کميته هايي متشکل از مديران، معلمان، والدين و دانش آموزان يک توافق عام ايجاد گردد که اين رويکرد بسيار رايج است؛ ب)معرفي يک مجموعه از ارزش ها و خصيصه هاي شخصيتي جهاني؛ بر اساس تحليل هاي فلسفي؛ براي مثال، فلسفه اخلاق در توجيه ارزش هايي مانند مراقبت، مسئوليت، احترام، اعتماد و خانواده به کار گرفته مي شود.(27)
راه حل اصلي اين است که جامعه ي اسلامي ما و نظام تعليم و تربيت اسلامي، ارزش هاي الهي و اسلامي خود را با در نظر گرفتن فلسفه ي آنها و بر اساس مباني انديشه ي اسلامي تنظيم کند. صرف نظر از موضوعي که تدريس مي شود، ارزش هاي الهي بايد به منزله ي جنبه جدايي ناپذير يادگيري ها تلقي شود. مي توان از داستان ها، نوارهاي ويديويي که در مورد ارزش ها بحث مي کنند، مواد آموزشي که مسائل اخلاقي را روشن مي سازند و بحث هاي کلاسي را بر مي انگيزند و از مقالات روزنامه ها و مجلات درباره ي ارزش ها استفاده کرد.(28)

ابعاد ديدگاه اخلاق مدار در برنامه درسي
 

ديدگاه برنامه درسي، يک موضع گيري اساسي درباره ي ياددهي و يادگيري و ابعاد گوناگون نظري و عملي است.(29) با توجه به رويکردهاي تربيت اخلاقي، ابعاد اصلي ديدگاه برنامه درسي اخلاق محور بدين شرح مي باشد:
آرمان هاي تربيتي: پرورش منش و استدلال اخلاقي و همچنين مهارت هاي اجتماعي؛
تلقي نسبت به يادگيرنده: به يادگيرنده به منزله فردي نگريسته مي شود که در صورت فراهم بودن شرايط، مي تواند استعداد عقلاني خود را در برخورد با مسائل اخلاقي، از طريق استدلال اخلاقي به کار گيرد.
تلقي نسبت به فرآيند يادگيري: در محتواي دروس مختلف بايد فرصت هايي براي دانش آموزان در نظر گرفته شود تا دروني شدن ارزش ها در آنها در مقام شناخت، احساس و عمل ايجاد گردد. همچنين با روش يادگيري مشارکتي در گروه هاي کوچک، به جاي يادگيري رقابتي، دوستي ها بين دانش آموزان تقويت مي گردد. يادگيري يک فرآيند تعاملي ميان يادگيرنده و محيط است.
تلقي نسبت به فرآيند آموزشي: محتواي موضوع هاي درسي، از مسائل زندگي تشکيل مي شود. در بحث هاي کلاسي، معلمان و شاگردان از روش هاي ديالکتيکي، استقرايي، قياسي و يا حل مسئله استفاده مي کنند.
تلقي نسبت به محيط يادگيري: محيط بايد داراي شرايط زير باشد: الف)روابط نزديک و صميمي دست اندرکاران مدرسه با دانش آموزان و دانش آموزان با يکديگر؛ ب)فراهم ساختن جوي مطمئن براي بيان ديدگاه هاي دانش آموزان که عدالت را حامي و تضمين کننده ي حقوق افراد مي دانند؛ ج)همکاري معلمان با يکديگر و عمل کردن به عنوان يک کل؛ د)ايجاد زمينه ي مناسب براي انجام و تشويق رفتارهاي عادلانه دانش آموزان در کلاس و يا خارج از کلاس.

نقش معلم
 

ــ معلم بايد درک و فهم عميقي از مسائل اخلاقي داشته باشد؛
ــ معلم با رفتار عملي خود براي دروني ساختن ارزش ها در دانش آموزان مي کوشد؛
ــ فعاليت هاي فوق برنامه و خارج از مدرسه مانند بازديد از مراکز خيريه و کمک به آنها براي پرورش اخلاق نوع دوستي انجام مي دهد؛
ــ معلم بايد به منزله ي مسئول، تسهيل کننده و مربي انجام وظيفه کند تا کارشناس امور اخلاقي؛
ــ فرصت هايي را در اختيار دانش آموزان قرار مي دهد تا درباره ي انتخاب ها و اعمال خويش فکر کنند؛
ــ برنامه هايي براي بهبود روابط بين فردي از قبيل مهارت هاي کلامي و غيرکلامي، مهارت گوش دادن و همچنين آموزش جرئت ورزي، اعتماد به نفس و پرورش حس احترام و قدرشناسي در دانش آموزان تنظيم مي کند؛
ــ براي عملي کردن آموخته هاي اخلاقي دانش آموزان برنامه ريزي مي کند.
ــ براي خوش آمدگويي به دانش آموزان جديد و راهنمايي آنها به کلاس برنامه دارد؛
ــ زمينه ي مناسب را براي انجام و تشويق رفتارهاي عادلانه دانش آموزان در کلاس و يا خارج از کلاس درس فراهم مي سازد؛
ــ از عکس ها، داستان ها، اشعار و زندگي نامه ها استفاده و دانش آموزان را به تفکر درباره ي مسائل اخلاقي تشويق مي کند.
ــ ضمن بحث هاي کلاسي براي دانش آموزان، آگاهي دانش آموزان را درباره ي پيامدهاي عمل اخلاقي و غيراخلاقي افزايش مي دهد.
هدايت بحث هايي راجع به يک کتاب به خصوص و درگير ساختن آنها در پيام اخلاقي آن از اين طريق که به جاي پرسيدن اين پرسش که نتيجه اخلاقي اين داستان چيست؟ پرسش هاي ديگري پرسيده شود؛ مانند: الف)شخصيت اصلي داستان چگونه شخصيتي است؟ ب)در مورد نويسنده چه فکري مي کنيد؟ ج)چرا نويسنده اين کتاب را نوشته است؟ د)نويسنده قصد داشته است به خواننده چه بگويد؟
ــ در آموزش علوم، هر جايي که مناسب باشد نکات اخلاقي موضوع بيان مي شود؛ دانش آموزان بايد بدانند اخلاق فقط مربوط به علوم انساني نيست؛
ــ درکلاس هاي رياضي، دانش آموزان متوجه عاداتي مانند شجاعت و سخت کوشي مي گردند که از ويژگي هاي يک دانش آموز موفق است؛ قوانين کلاسي و تکاليف منزل، منعکس کننده اين عادات است.
تلقي نسبت به ارزش يابي از آموخته ها: کانون توجه ارزش يابي مهارت هاي استدلال اخلاقي در تجزيه و تحليل مسائل اخلاقي و مهارت هاي مورد نياز براي مشارکت در بحث هاي اخلاقي است. در ارزش يابي، نکته اصلي اين است که تا چه حد دانش آموزان از عهده تبيين استدلال خود چه به صورت مکتوب و چه به صورت شفاهي بر مي آيند. در ارزش يابي از کار دانش آموزان، بازخورد کافي و به موقع به آنها داده مي شود و معلم نشان مي دهد به پيشرفت آنها علاقه مند است.
منبع:معرفت اخلاقي (1)
ادامه دارد...