آيت الله دکتر بهشتي به مدد بهره جويي از هوش و فراست ذاتي و قدرت مديريت اجتماعي ، به رغم همه ي ناسازگاري هايي که وجود داشت ،مبارزه با دشمن خارجي و عوامل داخلي آن را اميدوارانه در سال هاي اوليه ي مبارزه آغاز کرد.او و هم فکرانش مي دانستند براي رسيدن به يک جامعه ي سياسي مطلوب بايد با پشتوانه ي قوي علمي و فرهنگي حرکت کرد. او با بزرگاني چون استاد مطهري، مفتح،خامنه اي ،باهنر، طالقاني ،هاشمي رفسنجاني و...به ديدگاه مشترکي رسيده بودند که بايد با کارهاي فرهنگي و علمي،جامعه را تا سطح آرمان جويي انقلابي و سياسي آماده کرد. جامعه آن چنان دچار عقب ماندگي فکري و فرهنگي بود که در حقيقت، بدون ايجاد زمينه هاي فرهنگي به القائات سياسي و انقلابي نه تنها موثر واقع نمي شد، چه بسا با دست رد توده هاي ناآگاه نيز مواجه مي گشت.اينک مروري اجمالي بر عمده ترين فعاليت هاي علمي و فرهنگي آيت الله دکتر بهشتي.

مدرسه علميه حقاني
 

مدرسه حقاني به همت شهيد مظلوم و با هدف تربيت طلاب جوان براي بحث هاي نوين اجتماعي تاسيس شد. دکتر بهشتي مسئوليت اين مدرسه را به «آيت الله قدوسي» که از نظر دانش و نظم زبانزد طلاب علوم ديني بود، سپرد مدرسه ي حقاني يکي از پايگاه هاي انقلاب بود. از آن جا که در پذيرش طلاب اين مدرسه سخت گيري لازم براي کسب صلاحيت داوطلبان ، با مصاحبه هاي مختلف، انجام مي شد، ساواک نتوانست در اين مدرسه نفوذ کند.

دبيرستان دين و دانش
 

دبيرستان دين و دانش در سال 1333 توسط دکتر بهشتي و با همکاري «شيخ عبدالحميد رشيد پور» «حاج ميرزا اصغر فقيهي» استاد شهيد دکتر محمد مفتح تاسيس شد.دکتربهشتي به عنوان موسس مديريت دبيرستان را نيز بر عهده داشت اما صاحب امتياز«حاج مرتضي حائري يزدي» فرزند ارشد حاج شيخ عبدالکريم بود.اين دبيرستان همچون ساير مدارس اسلامي علاوه بر تربيت فرزندان آينده و نسل انقلابي، همان گونه که از نامش پيداست با پيوند دين و دانش زيربناي حکومت اسلامي را تا حد توان و ظرفيت خود پيگيري مي کرد. زيرا دکتر بهشتي با اين اهداف آنجا را بنيان نهاد.در يک واکنش کاملا موفقيت آميز دانش آموزان دبيرستان دين و دانش در واقعه ي 15 خرداد از نهضت روحانيون حمايت کردند و در جريان فيضيه نيز به کمک طلاب و روحانيون شتافتند. اين جلسات در تهران و از سال 1338 آغاز شد. که براي انتقال پيام ارسال به نسل جديد برپا مي شد. يک نفر سخنراني مي کرد، موضوع سخنراني از قبل تعيين شده بود تا درباره ي آن مطالعه ي بيش تري انجام شود. اين سخنراني ها روي نوار ،ضبط و سپس پياده مي شد و به صورت جزوه و کتاب در اختيار جوانان قرار مي گرفت.

بنياد تعاون و رفاه اسلامي
 

اين بنياد خيريه و فرهنگي که در نهايت به «مدرسه ي رفاه» تبديل شد. پذيراي امام خميني (ره) در بدو ورودشان به ايران همچنين محل تشکيل اولين دفتر دولت موقت بود.

کانون اسلامي دانش آموزان و فرهنگيان
 

براساس اظهارات دکتر بهشتي اين کانون در سال 39-40 در شهر قم تشکيل شد، شهيد دکتر محمد مفتح نيز در اين زمينه مسئوليت داشت.در اين جلسات هر هفته يک نفر سخنراني مي کرد در حقيقت اين يک مدل اوليه براي وحدت حوزه و دانشگاه بود که در سال هاي نخستين پيروزي انقلاب اسلامي مطرح شد. در اين رابطه ساواک از دکتر بهشتي خواست تا قم را در سال 42 ترک کند.

مرکز علمي خواهران مسلمان
 

اين مرکز با مديريت آيت الله علي قدوسي اداره مي شد. در اين مرکز زنان مسلمان امکان تحصيل ديني و اسلامي را يافتند. تلاش هاي دکتر بهشتي در اين زمينه در گزارش هاي ساواک منعکس شده است. در اسناد ساواک اين مرکز به نام «مکتب توحيد» نيز معرفي گرديده است.

کانون توحيد
 

در سال 1353 هـ .ش يکي از گزارش هاي ساواک، حاکي از تشکيل يک جلسه در خانه ي دکتر بهشتي که درآن صحبت از کانون توحيد شده است.

مجله ي مکتب تشيع
 

آيت الله بهشتي در سال 1338 مقاله اي تحقيقي با عنوان «حکومت در اسلام»در فصلنامه منتشر کرد که درآن سال ها براي بيشتر حوزويان که در انديشه ي حکومت و سياست نبودند، جرقه اي براي آغاز اين انديشه بود خود ايشان نيز بعدها اين موضوع را با يک تيم تحقيقاتي پيگيري نمود.
انتشار اين فصلنامه تا سال 1344 تداوم داشت.
دکتر بهشتي در مکتب قرآن اقدام به تفسير قرآن براي جوانان مي کرد تا از اين طريق، نسل جوان را با محتوا و پيام قرآن آشنا سازد.

مرکز اسلامي هامبورگ
 

مسجد هامبورگ به دستور آيت الله العظمي بروجردي بنيانگذاري شد و از دکتر بهشتي خواستند تا به آلمان برود و مسجد مسلمانان را در آن جا اداره کند. هجرت وي از سال 44 آغاز شد و تا سال 49 به مدت 5 سال به طول انجاميد.
گفتني است که اولين کاري که دکتر بهشتي در بدو ورود انجام داد، تغيير نام «مسجد ايرانيان» به «مرکز اسلامي هامبورگ» بود.

اقدامات فرهنگي پس از بازگشت از آلمان
 

در سال 1355،با حملات وحشيانه ي اسراييلي ها گروهي از مردم فلسطين و به ويژه اهالي «تل زعتر»به شهادت رسيدند و خانواده هاي زيادي بي سرپرست ماندند.
دکتر بهشتي اقدامات برگزاري جلسه اي را فراهم کرد تا در آن براي مردم فلسطين کمک مالي جمع آوري شود.
اما خود نتوانست در آن جلسه شرکت کند،ولي «حاج احمد قديريان»از کسبه ي بازار و از اعضاي هيات هاي مؤتلفه را به آنجا فرستاد و به او گفت: بايد 3/5 ميليون تومان جمع شود.
منبع: ويژه نامه بزرگداشت هفتم تير/ ضميمه روزنامه اصفهان زيبا/ تيرماه 1389