ب) نقش اعمال عبادي در تحکيم خانواده
 

علاوه بر تأثير باورهاي ديني و اعتقادات مذهبي برتحکيم خانواده، اعمال عبادي که جنبه ي عملي و ذکري دارند نيز تأثير فراواني در تحکيم خانواده دارد. در اين قسمت از بحث به نمونه هايي از اعمال عبادي و کارکرد آنها مي پردازيم و در آخر هر بحث به نمونه هايي از تحقيقات تجربي و ميداني نيز اشاره اي خواهيم داشت.

1. نماز و خانواده
 

قرآن کريم مي فرمايد: اي کساني که ايمان آورده ايد از صبر و نماز کمک بگيريد(بقره: 145) نمازگزار علاوه بر اينکه از اقامه ي نماز نيرو و نشاط مي گيرد، زمينه ي اضطراب و تشويش خاطر را در ميان اعضاي خانواده محدود مي کند؛ به وسيله ي نماز و ياد خدا معنويت و نورانيت در دل اعضاي خانواده به ويژه زن و شوهر نفوذ کرده و در آرامش خاطر و اطمينان قرار مي گيرند. علي (عليه السلام) در اين باره مي فرمايد: ياد خدا باعث روشنايي سينه ها و آرامش دل هاست.(24) نماز همچنين با مهار زشتي و بي عفتي در خانواده، زمينه ي بحران در خانواده را، سد مي کند. زيرا فجور و بي عفتي بنيان خانواده را سست مي کند و استحکام آن را در هم مي شکند. قران کريم يکي از ويژگي هاي نمازگزاران را پاکدامني و حفظ عفت مي داند؛ آنجا که مي فرمايد: نمازگزاران کساني هستند که دامان خود را محافظت مي کنند و از بي عفتي مصون هستند.(معارج: 29)
تحقيقات تجربي که در اين رابطه انجام شده نشانگر اين مطلب است که نيايش و ارتباط با خدا يا به صورت مستقيم در رضامندي زناشويي و استحکام خانواده دخالت داشته و يا از طريق به وجود آوردن ويژگي و صفاتي در افراد که آن ويژگي ها در ثبات زندگي سهيم هستند. در اين قسمت از بحث به نمونه هايي از آن تحقيقات اشاره مي کنيم.
اسپراوسکي(25)و هاگستون(26) در تحقيقي ميداني و تجربي دريافتند افرادي که براي مدت طولاني با هم زندگي کرده بودند، مذهب و رفتارهاي مذهبي را مهم ترين عامل رضايت مندي در ازدواج تلقي کرده اند. جريگان(27) و ناک(28) بعد از بررسي تحقيقات خود به اين نتيجه رسيده اند که انجام رفتارهاي مذهبي، مهم ترين عامل ثبات و پايداري ازدواج است. گروهي از محققان رابطه ي بين رضايت مندي از ازدواج و استحکام خانواده را با مذهبي بودن زن و شوهر مورد بررسي قرار دادند و به اين نتيجه دست يافتند که مذهبي بودن در استحکام خانواده نقش مهم و مؤثري ايفا مي کند.(29)
الکسيس کارل مي گويد: نيايش، در روح و جسم تأثير مي گذارد و احساس عرفاني و احساس اخلاقي را توأماً تقويت مي کند. در چهره ي کساني که به نيايش مي پردازند، حس وظيفه شناسي، قلت حسد و شرارت، و نيکي و خيرخواهي نسبت به ديگران خوانده مي شود. نيايش خصايص خود را با علامات بسيار مشخص و منحصر به فردي نشان مي دهد: صفاي دل، متانت رفتار، انبساط خاطر، شادي بي دغدغه، چهره ي پر از يقين و آمادگي براي پذيرش حق، از ويژگي هاي نيايش گران است.(30) پر واضح است که با وجود چنين ويژگي هايي در زن و شوهر، زندگي استحکام بيشتر و بهتري پيدا مي کند.
از ميان هشتاد پژوهش انجام شده از سوي کوئينگ(31) و لارسون(32) که حاوي اطلاعات آماري درباره ي التزام ديني و رفاه ــ اصطلاح وسيعي که دربرگيرنده ي اموري نظير خوشبختي، رضايت از زندگي، خوش بيني و اميدواري است ــ 79 پژوهش، ارتباط مثبتي بين آنها را گزارش کرده و تنها يک پژوهش ارتباط آنها را منفي مي داند.
همچنين در تحقيقات انجام شده مشخص شد افرادي که التزام به فعاليت هاي مذهبي دارند، در مقايسه با ديگران، گرايش بيشتر به ازدواج پايدار دارند. بيشتر اين افراد مشکلات ارتباطي، عدم توافق، عدم صداقت و مصرف مواد کمتري دارند.(33)
کوينگ و لارسون همچنين از تحقيقات خود نتيجه گرفتند که دليل کافي براي اثبات اين مسئله وجود دارد که رفتارهاي ديني و مذهبي با رفتار بهنجار و سالم در ارتباط است. ايشان مي گويد تحقيقات ثابت کرده که افراد مؤمن و ملتزم به دستورات ديني، کمتر دچار بي بند و باري جنسي، همسرآزاري و الکل هستند.(34)
در پژوهشي که نصيب البکاء و بني اسدي انجام دادند و در آن به مقايسه ي عوامل فردي، اجتماعي و شخصيتي افراد در زوج هاي سازگار و ناسازگار کرماني پرداختند، به اين نتيجه رسيدند که عواملي همچون امور مالي، رابطه ي جنسي و بارهاي مذهبي در گسستگي زندگي تأثيرگذار هستند و اعتقادات مذهبي نقش زيادي دراستحکام خانواده دارند.(35)
در تحقيقي که مهکام از پرونده هاي دختران فراري و مصاحبه ي با آنان انجام داد اين نتيجه به دست آمد که بيشتر دختران فراري از خانواده هايي هستند که يا کاملاً بي دين بوده و يا التزام آنها به دينداري در حد صفر بوده است. همچنين در يک نظر سنجي که از هفتاد دختر فراري نگهداري شده در مراکز مداخله و بحران شهر تهران، انجام شد اين نتيجه به دست آمد که 94 درصد دختران فراري در خانواده هايي زندگي مي کرده اند که سطح اعتقاد و آگاهي آنان از مذهب و التزام عملي آنان به دين، در حد بسيار پايين بود. اين خانواده ها آشفته و از استحکام لازم برخوردار نبوده اند.(36) توجه به تحقيقات ذکر شده بيانگر اين نکته است که اعتقادات و باورهاي مذهبي و انجام اعمال عبادي، نقش زيادي در استحکام و ثبات خانواده دارد.

2.روزه و خانواده
 

روزه يکي از بزرگ ترين عبادت هايي است که در قرآن کريم و روايات اهل بيت (عليهم السلام) مورد تأکيد قرار گرفته است.
يکي از فايده هاي بزرگ روزه، تربيت روح و تقويت اراده و تعديل غرايز انساني است، روزه دار با وجود گرسنگي، تشنگي و خودداري از لذت هاي ديگري که بايد از آن چشم بپوشد، روح و اراده خويشتن را تقويت مي کند. از طريق روزه زمام نفس سرکش و شهوات هوس ها مهار مي شود. همچنين روزه ي واقعي زمينه ي ارتکاب گناهان مربوط به چشم، گوش، دست و پا را از بين مي برد. زيرا روزه دار مي داند که نبايد چشم به حرام باز کند و نبايد حرامي بشنود. امام صادق (عليه السلام) در اين باره مي فرمايد:
بدانيد که روزه، تنها پرهيز از خوردن و آشاميدن نيست...؛ پس هنگامي که روزه هستيد، زبان خود را از دروغ حفظ کنيد، چشم هاي خود را از حرام بپوشانيد؛ با يکديگر دعوا نکنيد، به همديگر حسد نورزيد، غيبت يکديگر را نکنيد، با هم بحث و جدل ننماييد، دروغ نگوييد، با يکديگر مخالفت نکنيد، برهم خشم نگيريد، به يکديگر ناسزا نگوييد، همديگر را آزار و اذيت نکنيد، به ديگران ستم ننماييد، يکديگر را به ستوه نياوريد و از ياد خدا و نماز غافل نشويد.(37)
توصيه ها و آموزه هاي اين حديث شريف را مي توان به بهترين وجه در روابط زن و شوهر ها به کار گرفت. رعايت اين سفارش ها در خانواده و در برخورد با همسر، کانون خانواده را سرشار از انس و الفت مي نمايد، زن و شوهر را به هم نزديک مي سازد، دل هاي آنان را به همديگر پيوند مي دهد و استحکام خانواده را دو چندان مي کند.
در تعاليم آسماني و اسلامي نيز به متفاوت بودن افراد در دينداري توجه گرديده و به اين نکته تأکيد شده که دينداري برخي از افراد ظاهري و صرفاً لقلقه ي زبان است. حتي برخي افراد دين و ارزش هاي ديني را وسيله اي براي نيل به اهداف دنيوي و مظاهر دنيوي مي دانند. حضرت اميرالمؤمنين علي (عليه السلام) ضمن تقسيم بندي عبادت کنندگان، مي فرمايد: گروهي خدا را به طمع و رغبت بهشت عبادت مي کنند؛ عبادت اينها عبادت تجارت پيشگان است، گروهي خدا را از ترس جهنم و عذابش عبادت مي کنند؛ اين عبادت بردگان است و گروهي نيز خداوند را از سر سپاس عبادت مي کنند؛ اين عبادت آزادگان است و اين بهترين عبادت است.(38) همچنين حضرت امام حسين (عليه السلام) در روايتي فرمودند:
به درستي که عده ي زيادي از مردم نوکر دنيا و طالب دنيا هستند و ارزش هاي ديني لقلقه ي زبانشان است. تا موقعي از دينداري دم مي زنند که معاش و زندگي دنيوي شان تأمين شود و اگر گرفتاري دنيايي به آنان رو کند و امتحان شوند، دينداران بسيار کم مي شوند.(39)
گر چه همه ي اين گروه ها به ظاهر مسلمان اند و بهره اي از دينداري دارند و در اسلام هيچ کدام از اين عبادت کنندگان و دينداران رد نشده ولي ارزش و ثمره ي اينها با همديگر متفاوت خواهد بود. آن گاه عبادت خالص و واقعي خواهد بود که خداوند را به خاطر شايستگي اش براي عبادت، اطاعت و بندگي کنند. به اين مرتبه از عبادت عده ي قليلي رسيده اند و از مصاديق برجسته ي اين نوع عبادت کنندگان حضرت علي (عليه السلام) است که فرمود: خدايا تو را نه از ترس جهنم و نه به طمع رسيدن به بهشت عبادت مي کنم، بلکه تو را شايسته ي عبادت و فرمانبرداري و پرستش يافتم، پس تو را عبادت کردم.(40) هر چقدر افراد بتوانند به سوي اين قله ي(عبادت علي (عليه السلام)) حرکت کنند، اعتقاد و عبادتشان عميق تر و پرثمرتر خواهد بود.
منبع:معرفت اخلاقي(2)
ادامه دارد...