فوتبال در زميني به رنگي جديد
 

اولين بار در سال 1318 بود که يک صفحه ويژه ورزش در روزنامه ايران با تلاش زنده ياد «صدري ميرعمادي» انتشار يافت. مير عمادي و عبدا...استهباني را مي توان اولين فوتبال نويس هاي جدي در فوتبال ايران معرفي کرد. بعدها اما فوتبال نويس هاي ديگري از جامعه فوتبال وارد گود شدند. بهترين قلم زنان فوتبال از ميان مردان فوتبال آن زمان کار را شروع کردند. مرداني مثل حسين فکري، مهدي اسد اللهي و ...
اولين بار در سال 1357، جعفر دهقان تاريخ فوتبال ملي ايران را به طور کامل به رشته تحرير درآورد. کتاب دهقان، کتاب بسيار مفيدي بود اما انتشار آن با پيروزي انقلاب اسلامي همزمان شد و تأثير گذاري زيادي در جامعه فوتبال نداشت. بعدها کتاب جعفر دهقان، عامل ثبت کتاب هاي فوتبالي زيادي در کتابخانه فرهنگي فوتبال ايران شد. کتابخانه اي که تقريباً وجود خارجي ندارد.
کتاب «جام جهاني فوتبال»، اولين بار توسط «اسماعيل کدخدازاده» در سال 1355 نوشته شد. کتاب کدخدازاده حوادث جام جهاني 1930 تا 1974 را در بر مي گرفت و اشاره به تشکيل جام جهاني داشت. کدخدازاده در اين کتاب، جام جهاني را يک ايده فرانسوي معرفي کرده و به خاطر علاقه اش به فرهنگ کشور فرانسه عنوان کرده بود ايده برگزاري جام جهاني مثل بسياري از ايده هاي خوب در جامعه جهاني، ريشه فرانسوي داشته است.» بسياري از بخش هاي اين کتاب ترجمه بود و شکل ترجمه آن زياد تخصصي و قابل توجه نبود.
اما 4 جلد کتاب تأثير گذار، خواندني، ناب و قابل توجه در سال هاي پاياني دهه 50 توسط فدراسيون فوتبال منتشر شد. فدراسيون فوتبال اين کتاب ها را در سال هاي 55،54 و 56 و 57 با مقدمه اي از «کامبيز آتاباي» رئيس وقت فدراسيون فوتبال (دوره طاغوت) منتشر کرد. بيشترين اطلاعات تاريخي و البته فعاليت هاي روز فوتبال ايران در سال هاي مورد اشاره در آن کتاب مندرج بود. در کتاب هاي فوتبال سال هاي 54 تا 57 شرح تمام اتفاقات ليگ تخت جمشيد در آن سال ها، جام هاي حذفي، بازي هاي تيم ملي در مسابقات مختلف اعم از جام جهاني، المپيک، جام ملت ها، بازي هاي آسيايي و مقدماتي هاي مورد اشاره، تيم هاي پايه و مسابقات قاره اي آن، جام هاي بين المللي برگزار شده در ايران يا جام هايي که ايران در آن شرکت داشته به رشته تحرير درآمده بود.
بعد از انقلاب تا حدود سال هاي مياني دهه 60 مهم ترين کسي که کتب فوتبالي را به رشته تحريري در مي آورد، حسن کاشفي پور بود. کاشفي پور در سال 1363، کتاب تاريخ فوتبال ايران را منتشر و سپس 2 کتاب تاريخچه پرسپوليس و تاريخچه بازي هاي پرسپوليس و استقلال را به رشته تحرير در آورد. کاشفي پور در سال 57 در مسابقات تئوري اطلاعات فوتبال که توسط کيهان ورزشي انجام شد رتبه اول را به دست آورد و جايزه اين مقام ارزنده سفر مجاني با تيم ملي به جام جهاني 1978 آرژانتين بود. از سال 64 به بعد کاشفي پور کلاسير فعاليت مورد اشاره را متوقف ساخت. در سال هاي پاياني دهه 60، کتاب هاي ورزشي، کتاب هاي جذابي نبودند، البته چاپ کتاب هايي با قلم عطاا...بهمنش و حسين فکري هميشه جذابيت داشت. بهمنش در سال 61 تاريخچه اي از انحلال شاهين را به رشته تحرير در آورد و در همان کتاب به بررسي مسابقات فوتبال سال 1361 تهران پرداخت. حسين فکري هم اشاره اي به مربيان مختلف تهران و ايران در سال 1372 کرد که کتاب او، يادگاري ارزنده از مربيان است. چاپ کتاب «سرداران پا به توپ» يکي از مهم ترين اتفاقات در زمينه نشر کتاب در دهه 70 بود. بهرام افراسيابي که يکي از مورخان خوشنام است براي آن که در فوتبال هم تأليفي شايسته داشته باشد اقدام به چاپ کتاب دو جلدي مورد اشاره کرد. نتايج کل بازي هاي فوتبال ملي تا آن سال در اين کتاب مندرج است. ضمن اين که بعد از معرفي کل بازي هاي ملي، او زندگينامه حدود 50 بازيکن برتر تاريخ فوتبال ملي را هم به رشته تحرير در آورده است. اما اهالي جامعه فوتبال هم در دهه 70، بيکار ننشستند، کتاب تاکتيک هاي فوتبال در 3 جلد اثري تأثير گذار و زيبا از پرويز ابوطالب است که در همين سال ها به رشته تحرير درآمد و حاوي اطلاعات خوبي در زمينه مورد اشاره است.
عزيز اصلي دروازه بان دهه 40 فوتبال ايران که سابقه بازي در 10 فيلم سينمايي را هم در کارنامه خود ثبت کرده است، يکي از مهم ترين نفراتي است که مبادرت به تأليف کتاب تاريخ زندگي خود کرده که تحت همين عنوان به چاپ رسيده است. اصلي هم مثل بهرام افراسيابي در تأليف کتاب خود دچار اشتباهات قابل توجه بسيار شده که از کنار اين اشتباهات، مي گذريم. به هر حال در آن سال ها، تأليف و انتشار کتاب به اندازه امروز، کار ساده اي نبوده است.
انتشارات پهلوان در ده هفتاد سه کتاب روايي ــ تاريخي در خصوص زندگي فرشاد پيوس، علي پروين و علي دايي را در قطع جيبي و به قلم جمشيد صداقت نژاد منتشر کرد. همچنين مهدي عباسي در سال 1380 کتاب تاريخ فوتبال ايران را با رويدادهاي ابتدايي قرن حاضر و شروع رسمي فوتبال بين المللي به رشته تحرير درآورد و با استفاده از مدارک و اسناد وزارت امور خارجه و سيستم هاي اطلاعاتي تقريباً غير قابل دسترس، به معلوماتي رسيد که قابل وصف بودند. در کتاب او ثابت مي شود که ترکيب اصلي و اوليه تيم ملي در سال 1320 و در جشن استقلال افغانستان با آن چه بسياري ديگر مي گويند متفاوت است. او ثابت کرده که بر خلاف يک تصور عمومي ايران در اولين ديدار بين المللي اش با افغانستان به تساوي صفر ــ صفر نرسيده و نتيجه اي ديگر حاکم بوده و اين ادعا کاملاً کذب است!
نگارنده يکي ديگر از کتاب هاي «تاريخ فوتبال ايران» شخصي به نام «محمود نوري نژاد» در ابتداي دهه 80 بود. او تاريخ فوتبال ايران را به دقت تمام به رشته تحرير درآورد. کتاب او وقايع فوتبال ايران تا سال 1326 را در بر مي گرفت اما جلد دوم اين کتاب ارزنده هيچ وقت چاپ نشد.
در دهه 80، نوع ديگري از کتاب هاي ورزشي بر اساس شکل و طرحي تازه در اين عرصه و با افزايش قدرت فناوري و تکنولوژي در امور رايانه اي، با قالب و فرم «چند رسانه اي» به بازار آمد. در اين شکل تازه متون در يک بخش، عکس ها در بخشي ديگر و فيلم ها در قالب و فرم هاي مختلف، در يک بسته نرم افزاري به «مخاطبان» ارايه شد. کتاب هاي چاپ شده در ساليان اخير، رشد کمتري داشته و در عوض رشد بسيار زياد کتاب هاي الکترونيکي ذائقه مردم را عوض کرده است، هر چند بسياري از مردم، دوست دارند که با عادت گذشته خود، کتاب ها را با شکل قالبي کاغذ و مجله مطالعه کنند. اين کتاب ها هنوز هم ظرفيت عمده اي را در بازار نشر و کتاب در اختيار دارند.
از ديگر کتاب هاي مهم دهه 80 فوتبال ايران مي توان به «کتاب از فوتبال تا فوتبال» که اشاره به تاريخچه جام جهاني به تلاش «پژمان کرد محله» دارد نام برد. او در اين کتاب تاريخچه جام هاي جهاني فوتبال را به تفصيل مورد بررسي قرار داده و مرجع قابل توجه اي را پيش روي اهالي فوتبال آورده است. ضمن اين که در همين دهه دکتر حميد رضا صدر هم اقدام به چاپ کتابي با موضوع تاريخي، تحليلي به نام «روزي روزگاري فوتبال» کرد که مورد استقبال عمومي هم قرار گرفت. پرونده کتاب هاي فوتبالي هنوز به طور کامل بسته نشده و هر از گاهي کتاب خوب و ارزنده به بازار مي آيد. جواد ا...وردي با چاپ کتاب «علي کوچولو و توپ سخنگو» يکي از بهترين کتب فوتبال ساليان اخير را منتشر ساخت. کتاب او بيشتر درباره آموزش فوتبال به نوجوانان و مبتديان است و در آن، ا...وردي به گونه اي کاملاً گرم با هنرجويان فوتبال صحبت مي کند. شهرداري تهران هم در راستاي ارايه سياست هاي فرهنگي داستان زندگي چند قهرمان بزرگ فوتبال مثل احمد رضا عابدزاده را در قطع جيبي چاپ کرد که کار ارزنده اي به شمار مي آيد ضمن اين که از آخرين کتب چاپ شده در خصوص فوتبال مي توان به اثري ارزنده به نام «تاريخچه باشگاه استقلال» اشاره کرد که يک مجموعه نفيس و خواندني به قلم «علي احمدي» است. در اين مجموعه يکي از غني ترين آثار تاريخي، تحليلي در خصوص فوتبال ايران منعکس شده است که مي تواند براي اهالي فوتبال نقش يک مرجع اطلاعاتي ارزنده و قابل توجه را داشته باشد.
منبع: تماشاگر، شماره 028