چنانچه از گروهي تصادفي برگزيده شده‌اند بپرسيم که نظرتان درباره اوقات فراغت چيست پاسخهاي متفاوتي از مردم که به شکل مي‌دهند. عده‌اي ممکن است بر اين بارو باشند که اوقات فراغت مدت زماني است که پس از انجام کار يا انجام وظائف و مسئوليتها باقي مي‌ماند. عده ديگر ممکن است به فعاليتهاي خاصي نظير تماشاي تلويزيون شرکت در فعاليتهاي ورزشي ، صرف غذا در بيرون از منزل و هزاران نوع فعاليت ديگري که ممکن است براي آنان جالب باشند، اشاره کنند.
تنوع اين پاسخها نشان مي‌دهد که اوقات فراغت براي افراد مختلف معاني گوناگوني دارد. ولي آنچه مسلم است اوقات فراغت فقط زمان آزاد شده از بار کار نيست. بلکه فعاليتي غير اجباري است. در فرهنگ عميد نيز درباره تعريف و فعال اوقات فراغت چنين آمده است: فراغت در فارسي به معني آسودگي و آسايش و آسودگي از کار و شغل است. فرد در اين اوقات مي‌خواهد که به اشتغالي بپردازد که با کمال ميل به آنها علاقه نشان مي‌دهد خواه به منظور استراحت خواه براي ايجاد تنوع.

کارکردهاي اوقات فراغت رفع خستگي

يکي از کاکردهاي اساسي اوقات فراغت رفع خستگي و تامين استراحت فرد است. انسانها به همه به استراحت و رفع خستگي نياز دارند. کار مداوم بدون زماني براي رفع خستگي موجب پائين آمدن بازده عمل و و خم خوردن سلامت رواني فرد مي‌شود اما هدف از اين اوقات بطالت نيست بلکه زماني است که فرد به تمدد اعصاب مي‌پردازد و حاصل آن افزايش بازده است.

کارکردهاي اوقات فراغت ، نياز به تفريح

پس از انجام کار در طي ايامي ، آدمي نياز دارد تا اوقاتي را صرف تفريح کند. نقل مي‌کنند که علي عليه‌السلام در روزهاي جمعه به بيرون از شهر مدينه و به قصد تفريح مي‌رفتند. تفريح جنبه‌هاي مختلفي براي افراد مي‌تواند داشته باشد. در اسلام به تفريحات سالم متعددي اشاره شده است که مي‌توانند نقش موثري در روح و روان فرد داشته باشند پيامبر اکرم با اشاره کردن به عنوان يک تفريح سالم مي‌فرمايند: مسافرت کنيد تا سلامت بمانيد.

کارکردهاي اوقات فراغت، شکوفايي استعدادها

استعدادهاي انسان اگر در زمينه و شرائط مساعدي قرار گيرد به فعل تبديل مي‌شوند. از اين جهت شناسائي اين زمينه‌ها در زندگي فرد بسيار مهم است. اوقات فراغت يکي از اين موقعيتهاي بسيار مناسب است که فرد مي‌تواند با استفاده از آن به شناسائي و تقويت استعدادهاي خود بپردازد. مثلا کمي که در اين اوقات به نقاشي و يا ديگر کارهايي مي‌پردازد که استعداد دارد.

کارکردهاي اوقات فراغت ، رشد اجتماعي فرد

اوقات فرد علاوه بر تاثيرات فردي که در شخصيت فرد دارد به رشد اجتماعي او نيز کمک مي‌کند. شرکت فرد شبکه‌هاي اجتماعي موجب بهبود روابط اجتماعي فرد شده و پيشرفت از لحاظ اجتماعي کمک مي‌کند. بسياري از پيشرفتهاي فرد با پيشرفت اجتماعي فرد پيوند تنگاتنگ دارد اگر فرد داراي بهترين و ارزنده ترين استعداد باشد تا زمانيکه به ارائه آنها در سطح اجتماعي توانايي نداشته باشد، چندان موفق نخواهد بود.

رهنمودهاي عملي براي استفاده اوقات فراغت

اوقات فراغت معناي اصلي آن اشاره به اختيار و آزادي عمل فرد دارد. بنابراين پر کردن آن و حال و هواي کاري به آن دادن از کارکردهاي آن مي‌کاهد. بنابراين بهتر است فرد در اين اوقات با خيالي آسوده و آزادي عمل کامل فعاليت مورد نظر را فقط به خاطر خود و دلخواه و حتي بدون توجه به نتايج مادي و غيره انجام دهد. بنابراين در مورد پر کردن اوقات فراغت کودکان نيز بايد از تحميل فعاليت دلخواه و مورد علاقه خود به کودکان و نوجوانان پرهيز کنيم. از سرگرميها و فعاليتهاي متنوع استفاده شود و البته نه به صورت فشرده تا موجب خستگي و دلزدگي فرد نشود. حتي الامکان در اين اوقات بسته به علائق و تمايلات فرد از کارهاي هنري نيز گنجانده شود.
هرچند برخي افراد عمدتا اوقات فراغت را با کارهاي هنري پر مي‌کنند اما اين مساله بستگي زيادي به علاقه و استعداد فرد دارد و چون هدف فراز برنامه ريزي براي اوقات فراغت اجبار نيست بهتر است با علاقه و استعدادهاي فرد مطابقت داشته باشد. برخي از افراد اوقات فراغت خود را با انواع فعاليتهاي رايانه‌اي مي‌گذراند که در راس اين فعاليتها بازيهاي کامپيوتري ، Chat و غيره قرار دارد. اما آنچه توصيه مي‌شود اينکه نبايد ساعات طولاني از دقت افراد و بويژه کودکان و نوجوانان صرف بازي با کامپيوتر شود زيرا عوارض زيادي در پي خواهد داشت که مي‌توان به عوارض جسماني ، رواني و اجتماعي و فرهنگي تقسيم کرد.
بروز چاقي يکي از عوارض جسماني است و پرخاشگري نمونه‌اي از عوارض رواني اگر قرار است اوقات فراغت فرد با استفاده از کامپيوتر طي شود لازم است با برنامه ريزي و انتخاب فعاليتهاي مطلوب انجام گيرد. صله رحم و ديد و بازديد در اسلام به عنوان يکي از فعاليتهاي اوقات فراغت معرفي مي‌شود که هم آثار مطلوب فردي و هم اجتماعي دارد. در انتخاب فعاليتهاي اوقات فراغت از ديگران تقليد نکنيد. افراد از لحاظ ميزان لذتي که از فعاليتها مي‌برند، متفاوتند. اجازه ندهيد فعاليتهاي شما در اوقات فراغت به صورت عادت بيايدکه از فلسفه اساسي برنامه ريزي اوقات فراغت ساقط است.

سخن آخر

اوقات فراغت به معناي بيکاري نيست. چون در اوقات بيکاري فرد کاري براي انجام دادن ندارد ولي در اوقات فراغت کارهاي متعددي مي‌تواند داشته باشد که تفاوت آن با اوقات ديگرکه در آنها نيز به انجام کار و فعاليت مشغول است در هدف اين کارها و فعاليتهاست. هدف از فعاليتهاي اوقات فراغت کسب آرامش ، لذت وراقي است. فرد کاري را نه از روي اجبار و نه بخاطر منافع مادي انجام مي‌دهد. اين لحظات به خود اختصاص دارد و تنها با هدف مرتبط با شخص وي و آرزوها و خواستهاي او انجام مي‌شود.