چكيده
اين مقاله نگرشي بر فعاليت ها، عملكرد و سيره قرآني فقيه زاهد و عارف وارسته حضرت آيت اللّه سيد حسن مير جهاني (ره) كه از مفسران و قرآن پژوهان معاصر اصفهان است مي باشد. در اين مقاله عملكرد تحصيلي، پژوهشي، قرآني و اخلاقي ايشان مطرح و آنگاه يكي از تك نگارهاي تفسيري ايشان در ارتباط با آيه ي 14 سوره اعلي با رويكرد تزكيه نفس و اصلاح رفتار ارائه مي گردد.
كليد واژه
آيت اللّه مير جهاني (تحصيل و پژوهش)، تك نگاري هاي تفسيري
مقدمه
آيت اللّه حسن مير جهاني در خانواده اي متدين و در روز 22 ذيقعهده 1319 هجري قمري ديده به جهان گشود. در حوزه علميه اصفهان تحصيلات مقدماتي را طي كرد و سپس راهي نجف اشرف گرديد و از محضر اساتيد بزرگواري همچون سيد ابوالحسن اصفهاني(ره)بهره برد و به مقام اجتهاد رسيد و بواسطه شايستگي هاي علمي و اخلاقي از مشاوران و ملازمان آيت اللّه العظمي سيد ابو الحسن اصفهاني گرديد. ايشان پس از سالها اقامت در نجف و استفاده كردن از حوزه علميه آنجا به ايران بازگشت و در تهران اقامت گزيد و پيو سته به ارشاد و تأليف و تحقيق مشغول گرديد سپس به اصفهان مراجعت كرد و اهل علم از محضر پر فيضش بهره ها بردند. اين عالم رباني سر انجام در سن 94 سالگي در سال 1413 هجري قمري روحش به ملكوت اعلي پيوست و در جوار مقبره علامه محمد تقي و علامه محمد باقر مجلسي(رحمه الله عليهما) در مسجد جامع اصفهان به خاك سپرده شد و آرام گرفت. تاريخ ارتحال اين عالم عارف و مفسر و قرآن پژوه عالي مقدار در 21 جمادي الثاني 1413 هـ . ق بود كه اين مقاله به مناسبت هيجدهمين سالگرد اين قرآن پژوه گمان تدوين گرديده است.
تحصيلات آيت اللّه ميرجهاني
آيت اللّه مير جهاني تحصيلات حوزوي خود را از حوزه علميه اصفهان آغاز و سپس راهي حوزه علميه نجف گرديد و از محضر اساتيد بزرگوار نجف بويژه آيت اللّه العظمي سيد ابوالحسن اصفهاني بهره ي فراوان برد و توانست به مقام اجتهاد نائل آيد. ايشان بعد از ارتحال آيت اللة العظمي سيد ابو الحسن اصفهاني سالها در نجف اشرف اقامت گزيد و از اساتيد حوزه ي علميه نجف استفاده نمود و
عشق به آموختن، پژوهش و نوشتن اين عالم اصفهاني را زبانزد خاص و عام كرده بود. بعد از هجرت از نجف به شهر تهران فعاليت هاي تحقيقي، تأليفي و تبليغي و ارشادي ايشان مضاعف گرديد.
پژوهش هاي آيت اللّه مير جهاني
آيت اللّه مير جهاني هم در نجف و هم در تهران به صورت مستمر به پژوهش و تحقيق مشغول بود. اين عالم فرزانه در سه محور پژوهشي آثار گرانبهايي را از خود به يادگار گذاشته است. البته بسياري از تأليفات ايشان هنوز مجال انتشار يافته است.
محور اول: قرآن پژوهي
آيت اللّه مير جهاني در اين محور سه اثر قرآني را تدوين و تأليف نموده است.
ـ تفسير ام الكتاب در تفسير سوره حمد
ـ نگارش قرآن كريم با خطر زيبا و ترجمه آيات
ـ تك نگاريهاي تفسيري مثل تفسير آيه 14 سوره اعلي
محور دوم: عترت پژوهي
آيت اللّه مير جهاني در اين محور پنج اثر را تدوين و منتشر نموده است.
(ولايت كليه) پيرامون ولايت تكويني و تشريعي معصومين (ع) ، (الدرر المكنونه) پيرامون مقام امام و امامت، (الجنه العاصمه) در مناقب حضرت فاطمه الزهرا(سلام الله عليها)، (النوائب الدهور) در علائم ظهور حضرت مهدي(عج) در چهار جلد بزرگ، (نورستان) كتابنامه حضرت مهدي(عج)
محور سوم: نهج البلاغه پژوهي
آيت اللّه مير جهاني در اين محور آثار متعدد را تدوين نموده كه از جمله آثار وزين در اين محور كتاب مستدرك نهج البلاغه در دو جلد مي باشد.
تك نگاريهاي تفسيري
اين تك نگاريهاي تفسيري در پانزده صفحه و با خط زيباي آيت اللّه مير جهاني تدوين يافته اختصاص به (تفسير آيه چهارده سوره اعلي (قد افلح من تزكي) دارد) ايشان در تفسير اين آيه اين چنين نوشته اند: بدان كه تزكيه نفس از صفات واجب و لازم است. براي شخص مسلمان محمدي(ص) و پيرو قرآن و شريعت مقدسه اسلاميه هر گاه مسلمين اين معني را در نظر مي گرفتند و به تزكيه نفس مي پرداختند، دنيا و آخرتشان معمور مي گرديد و زبان طعن را بر خود مي بستند.
مفسر براي تزكيه نفس تعداد قابل توجهي از تذكرات اخلاقي و رفتاري را پيش روي مخاطبان آيه (قد افلح من تزكي) قرار داده و نوشته است اين تذكرات براي كساني كه در صدد تزكيه نفس و اصلاح خود هستند بسيار مفيد و ارزشمند بوده و بنده اين تذكرات را به مومنان و طالبان تزكيه نفس به حكم (فذكران نفعت الذكري) تذكر مي دهم اميد است آناني كه حقيقتاً از خدا مي ترسند، متذكر شوند و براي آراسته شدن به
زيور تذكر و تزكيه تارك صفات و اعمال مذكور در اين دستور العمل گردند. شايان توجه است كه مفسر در اين تذكرات اخلاقي بعضاً تذكرات عمومي و بعضاً تذكرات خاص مومنان و بعضاً خاص مومنات مي باشد.
تزكيه نفس بر اساس
حقوق (حق خدا بر بنده، حق اجتماع، حق خانواده، حق اعضاء و جوارح)
حق خدا بر بنده
1- ترك كفر نمايد
2- شريك براي خدا در عبادت قرار ندهد
3- فاسق و عاصي خدا نباشد
4- براي ريا و نمايش عبادت نكند
5- در عبادات كسل نباشد
6- گمان بد به خدا نبرد 7- كفران نعمت نكند
8- اصرار بر گناه ولو صغيره باشد نداشته باشد
9- مأيوس از رحمت خدا نباشد
10- براي غير دين خدا هميت نكند
11- گناه و معصيت خدا را نكند
12- به خدا و رسول خدا و امام نسبت دروغ ندهد
13- بر امام مسلمين خروج نكند
14- در امر دين و دينداري ضعيف نباشد
15- جهاد في سبيل اللّه را ترك نكند.
حق اجتماع بر بنده
1- همت بر خدمت به خلق خدا داشته باشد
2- با خلق خدا دشمني نكند
3- خلق خدا را به سبب معصيتي كه بر ايشان وارد شده سرزنش نكند
4- مردم را سبك نكند
5- مردم را حقير نشمارند
6- از لعن و سب و ستم مردم مسلمان اجتناب كند
7- سوال و تفحص از عيب هاي مردم نكند
8- مردم را به لقب زشت نخوانند
9- طعنه به مردم نزند
10- از مسلمانان زياده بر سه روز هجرت و متاركه نكند
11- مردم را اذيت نكند
12- خيانت در امانت نكند
13- هتك حرمت مسلمانان نكند
14- در حفظ و حراست از نواميس مسلمين بكوشد
15- شيوع فواحش و منكرات در ميان مومنين و مسلمين نكند
16- خيانت به مردم نكند و خلف وعده ننمايد
17- اسرار مسلمين را فاش نسازد.
حق خانواده بر بنده
1- در حق خانواده و خود ظلم روا ندارد
2- حقوق اولاد و همسر را ضايع نكند
3- قطع رحم نكند
4- در مال حرام تصرف نكند
5- در مال يتيم تصرف بنا حق نكند
6- در اصلاح ذات البين بكوشد
7- در زندگي اسراف نكند
8- كلام مفسده آميز نگويد
9- فحش و ناسزا نگويد
10- احترام والدين را به احق وجه رعايت كند
11- در تربيت فرزندان كوشا باشد
12- خود را عاق والدين نكند
13- با والدين بدرفتاري نكند.
حق اعضاء و جوارح انسان
1- غيبت نكند
2- دروغ نگويد
3- به لهو و لعب گوش ندهد
4- حرف بي معني و بيهوده نگويد
5- در گوشي در جمع صحبت نكند
6- دزدي نكند
7- مال حرام و مشروبات مسكر نخورد
8- نگاه به نامحرم نكند
9- پر خوري نكند
10- زنا و لواط نكند
11- ديگران را مسخره نكند
12- فال بد نزند.
منبع: نشريه فصلنامه ي قرآني کوثر، شماره 34... .