9)اشتراک قومي و فر هنگي با كشور هاي عربي
 

اشتراك قومي وفرهنگي وهابيت را با كشور هاي عربي با در دست داشتن منابع عظيم نفت وگاز مي توان عامل مؤثري درتوسعه وگسترش وهابيت در منطقه دانست زيرا آنها مي تواند با تحريك احساسات پيوند قومي وا شتراك فرهنگي وكمك اقتصادي در بين آنها نفوذ كرده وبه اهداف شان نزديك گردند :
در كتاب چالش هاي فكري وسياسي وهابيت آمده است :
وهابيت از پتانسيل در منطقه برخوردار است که به راحتي مي تواند با کشور هاي منطقه ارتباط بر قرار نمايد آنها به دليل اشتراک قومي با ديگر اعراب خاورميانه و حوز? خليج فارس از يکسو، وبا بهره گيري از يک پارچگي ديني و کمک ثروت و منابع که در دست دارد از سوي ديگر ، در کشور هاي اين منطقه نفوذ کند وبا آنها روابط دوستانه بر قرار سازد . و براي دولت هاي غربي نيز مهره خوبي خواهد بود زيرا از نظر دولت هاي غربي نيز يک رژيم دست نشانده غرب با اين ويژگي که از نظر قومي و فرهنگي با ديگر اعراب منطقه اشتراک داشته باشد ، بهتر مي تواند خواسته هاي آنان را در اين بخش از جهان عملي سازد و برديگراعراب تحميل کند. يک کشور غير عرب که فاقد اين ويزگيهاست (مانند ايران پيش از انقلاب ) ، هر چند به غرب وابسته باشد ، به آساني يک رژيم عرب(مانند مصر دوران حسن مبارک ، عربستان يا عراق دوران صدام ) نمي تواند 150 ميليون عرب نفوذ کند وبا آنان از برادري و خويشي دم بزند .براي رژيم هاي عرب وابسته بسيار آسانتر است که در گرد همايي اعراب شرکت کنند و با چهره و نقاب پشتيبان منافع برادران عرب جا بزنند و در عمل ، سياست هاي پشت پرد? اربابان غربي خود را پياده کنند .بويزه اعراب که به مسئله«قوميت» اهميت بسيار مي دهند و رژيم هاي عرب نيز همواره مي کوشند عامل قوميت را با استفاده از احساسات توده هاي عرب بر روابط وسياست هاي اعراب در هر زمين? وارد کنند .از اين مسير ، افزون بر اينکه در تفرقه در صفوف مسلمانان حاکم مي شود ، در منطقه نيز فارس وعرب وترک وکرد در مقابل هم قرار مي گيرند و زمين? اختلاف هميشه باقي مي ماند . وهابي ها نيز افزون بر توان اقتصادي خود ، به دليل همين اشتراک قومي وزباني با اعراب ، امتياز قابل توجهي در ميان کشور هاي منطقه دارندو از اين امتيازجهت اجراي سياست هاي خود به صورت مطلوب بهره برداري مي کنند.(31)

10) موقعيت جغرافياي
 

سر زمين عربستان با مساحت 2 ميليون و 240 هزار کيلو متر مربع ، داراي موقعيت استراتژيک مهمي است زيرا ز طرفي در سر زمين واقع شده است كه سر شار از منابع وذخاير نفتي قرار دارد بطور كه فته مي شود يك چهارم ذخير جهان را در خود اختصاص داده است كه اين امر اين كشور را در سطح جهان مطرح ساخته وبه عنوان يك كشور دارا ي ركن مهم اقتصادي منطقه به او ديده مي شود واز طرفي هم بر راه سه قاره آسيا ، آفريقا و اروپا قرار گرفته است .
علي محمدي در كتاب شناخت عربستان چنين مي نويسد :
از دير باز موقعيت جغرافياي عربستان به علت واقع شدن بر راه سه قار? آسيا ، اروپا وآفريقا و رفت وآمد اقوام وملل مختلف به آن ، از اهميت بر خوردار بوده است اکنون اين کشور به عنوان نقط? اتصال قار? آفريقا وآسيا ، قرار گرفتن در منطق? ژئوپلتيک خاور ميانه ، دسترسي به خليج فارس ودر ياي سرخ وبر خورداري از وسعت بيشتر (دوازدهمين کشور جهان از نظر وسعت ) به ويژه نسبت به ديگر کشور ها ي جزيرةالعرب داراي اهميت منطق? وجهاني است .کشور عربستان با 263 ميليارد بشکه نفت يعني بيش از يک چهارم ذخاير جهان ، رتبه اول در ميان کشور هاي دارنده منابع نفت را دارد .اگر چه طبق آخرين توافقات اوپک ، اين کشور روزانه7053000 بشکه نفت صادر مي کنند ، اما قدرت توليد يازده ميليون بشکه در روز که تا پانزده ميليون قابل افزايش است ، اين کشور را به بزرگترين توليد کننده نفت مبدل ساخته است وآن را به عنوان بزرگترين کشور صادر کننده نفت پس از روسيه وآمريکا به جهان شناسانده است . در سال هاي اخير تسهيلات ويژه عربستان براي جذب 100 ميليارد دلار سر مايه گذاري در منابع نفتي ، بسياري از شرکت هاي معتبر جهان را متوجه اين کشور کرده است ، علاوه بر سازمان اوپک ، کشور هاي ع صادرکننده نفت نيز از سال 1968م. تشکيلاتي بنام اوابک براي هماهنگي سياستهاي خود ايجاد نموده اندکه محور آن عربستان سعودي است .(32) کننده نفت نيز از سال 1968م. تشکيلاتي بنام اوابک براي هماهنگي سياست هاي خود ايجاد نموده اندکه محور آن عربستان سعودي است .(33)برخي مي نويسد سر زمين عربستان داري ويژگي هاي جغرافياي ذيل است :
الف) اين سر زمين به خليج فارس و درياي سرخ راه دارد و اين دو آبراه حياتي جهان را به هم پيوند مي دهد.
ب) از سر شار ترين منابع نفتي منطقه نيز برخوردار است بطور که امکانات صدور نفت اين کشور تا حدود 11ميليون بشکه در روز نيز مي رسد و قدرت اقتصادي ناشي از آن ، اين کشور را به صورت رکن مهم اقتصادي منطقه در آورده است .از 400 فروند کشتي تجاري که در ماه ، از طريق تنگه هرمز مي گذرد ، به طور متوسط ، افزون بر 236فروند، از آنِ عربستان است .
ج) اين سر زمين در موقعيتي قرار دارد که خطوط لوله انتقال نفت از سواحل خليج فارس به در ياي سرخ از اين نقطه مي گذرد ، احداث خطوط و انتقال نفت اهميت استراتژيک اين منطقه را بيش از پيش نمايان مي سازد .
د) از نظر نظامي نيز اين کشور با اينکه موقعيت ممتازي دارد ، به کمک درآمد نفت ، تجهيزات وامکانات نظامي فراواني براي خود فراهم آورده است که در عمل ،تمامي کشور هاي منطقه وحتي کشور هاي غربي به اين امکانات نظامي به عنوان امکانات بالقوه اي براي به اصطلاح دفاع از منطقه در مقابل تجاوز هاي خارجي مي نگرند.(34)

11) موقعيت زماني
 

نا مناسب بودن موقعيت زماني و شرايط کشور هاي اسلامي يکي ديگر از عواملي بود که موفقيت و پيشرفت وهابيت کمک کرد زيرا در آن زمان امت اسلامي از هرطرف مورد تهاجم استعمارگران همچون انگليس ، فرانسه ، روس هاي تزاري و حتي آمريکايي ها قرار گرفته بود در ان شرايط وحدت بين مسلمين بيش از هر چيزي براي امت اسلامي ضروري مي نمود ، در چنين شرايط حساس جريان وهابيت نه تنها به سوي وحدت واتحاد اسلامي گامي برنداشت بلکه در صدد تفرقه و اختلاف بين مسلمين بر آمد و به عبارتي ديگر آب به آسياب دشمن ريخت . علي اصغر رضواني در کتاب «وهابيت را بهتر بشناسيم» آورده است :طرح مجدد افکار ابن تيميه توسط محمدابن عبدالوهاب در بد ترين شرايط تاريخي و اوضاع بسيارنا مناسبي صورت گرفت که امت اسلامي از چهار طرف مورد تهاجم شديد استعمار گران صليبي قرار داشت و بيش از هر زمان نياز به وحدت کلمه داشت. انگليسي ها بخشي عظيمي از هند را با زور وتزوير از چنگ مسلمانان خارج ساخته و با پايان دادن به شوکت امپراطوري مسلمان تيموري ، خواب تسخير پنجاب وکابل و سواحل خليج فارس را مي ديدند و لشکر آنان گام به گام به سمت جنوب و غرب ايران پيشروي مي کرد . فرانسوي ها به رهبري ناپلئون ، مصر و سوريه وفلسطين را با قو? قهريه اشغال کرده و در حالي که به امپراطوري مسلمان عثماني چنگ ودندان نشان مي داد ، در انديشه نفوذ به هند بودند.روس هاس تزاري که مدعي جانشيني سزارهاي مسيحي روم شرقي بودند با حملات مکرر به ايران و دولت عثماني مي کوشيدند قلمرو حکومت خويش را از يک سو تا قسطنطنيه و فلسطين و از سوي ديگر تا خليج فارس گسترش دهند و بدين منظور اشغال نظامي ايران ودولت عثماني و اروپا وقفقاز را در صدر برنامه هاي خود قرار داده بودند.حتي امريکايي ها نيز چشم طمع به کشور هاي اسلامي شمال آفريقا دوخته وبا گلوله باران شهر هاي ليبي و الجزائر ، سعي در رخنه ونفوذ در جهان اسلام داشتند ، جنگ اتريش با دولت عثماني بر سر صربستان و همکاري ناوگان جنگي هلند با انگليسي ها در محاصر? نظامي پايتخت الجزائر نيز در همين دوران بحراني صورت پذيرفت.(35)در چنين دوران سختي كه مسلمانا ن نياز حياتي به همدلي وهمكاري بر ضد دشمن مشترك داشتند محمد ابن عبدالوهاب مسلمانان را به جرم «شفاعت خواهي از پاكان» و «زيارت اولياء خدا» مشرك و بت پرست و واجب القتل خواند و مناطق شيعه وسني نشين حجاز ، عراق، شام و يمن را بخاك و خون كشيد و اموال مسلمين را (به عنوان غنميت جهاد با كفار ) به غارت بردند.(36)

12) سرا زير شدن پول نفت
 

اقتصاد يكي از ابزار هاي مهمي تبليغاتي و تاثير گذار است زيرا در طول تاريخ كساني بوده است كه با استفاده ازپول وثروت دستگاه تبليغاتي راه انداختند و ان چنان موثر واقع شده است كه انسان هاي زيادي به راحتي از حق چشم پوشيده و در دام اين شيادان گرفتار واسير ماديات شان شدند. سرزمين عربستان داراي ذخاير عظيم نفتي در جهان است بطوري که تا سال 1984 م 8/168 ميليارد بشکه برآورد شده بود و با توليد روزانه 11 ميليون بشکه نفت در روز ،به اين کشور در داخل سازمان اوپک ودر ميان توليد کننده گان نفت جهاني قدرتي داده است .اين قدرت عظيم مالي امکانات اقتصادي گسترده اي در اختيار وها بيان قرار داده و حاکمان کشور سعودي نيز با گشاده دستي كامل وعدم نظارت وبر نامه هاي قانوني از پول نفت که ثروت ملي کشور به حساب مي آيد حيف .ميل نموده و تا کنون مبالغ هنگفتي در سال صرف کمک به کشور هاي ديگر و نهاد هاي بين المللي کند واز اين طريق ، بر تبليغ اعتقادي و نفوذ واعتبار سياسي خود مي افزايد .حامد الگار در کتاب وهابي گري در بار? مهم بودن اين ابزار ميگويد :دو مطلب : نخست آنکه وهابيگري در تاريخ کاملاً طولاني و پر بار انديشه اسلامي جايگاه ويژه اي ندارد اين جنبش که ازاصالتي عقلاني بر کنار بود اين نيک بختي را داشت که در شبه جزيره اي عربستان ( هر چند در نجد نقطه اي نسبتاً کوچک و دور افتاده درين شبه جزيره ) و در نتيجه در نزديکي حرمين ، مرکز اصلي جغرافيايي جهان اسلام پديدار شود و سرنوشت پشتيبا نان سعودي آن اين بود که در سده بيستم به ثروت عظيم نفت دست يابند که بخشي از آن صرف تلاشهاي برا ي تبليغ وهابيگري در جهان اسلام و فراسوي آن شود . اگر اين دو عامل نبود وهابيگري بصورت جنبش فرقه گرايانه اي کم اهميت و ناپايدار به تاريخ سپرده مي شد اين دو عامل تا حدي تناسب با گرايش هاي ديگري در جهان اسلام موجب دوام به نسبت زيادي وهابيگري شد .(37)فراواني در آمد نفت عربستان که تا حدود 11 ميليون بشکه نفت در روز است و نبود نظارت قانوني بر چگونگي خروج آنان سبب شده است حاکمان آن کشور با گشاده دستي کامل ، ثروت ملي کشور را در راستاي منافع خويش به مصرف برسانند و بوسيله آن در درجه اول کشورهاي عرب و مسلمان و سپس ديگر کشورهاي نيازمند جهان را به سوي خود جلب و از آن طريق اعتبار بين المللي براي خود کسب نمايد . و با ايجاد صندوق سعودي براي توسعه که در سال 1974 تاسيس شد وامهايي با بهره کم در اختيار اعراب و کشورهاي آفريقا ، آسيا و امريکا لاتين که بيشتر اين کمک ها نصيب کشورهاي عرب و کشورهاي مسلمان و وهابيت خيز مانند پاکستان و غيره شده است . در كتاب چالش هاي فكري وسياسي وهابيت آمده :« کل ميزان کمکهاي خارجي عربستان که در سال 1978 نزديک به1ميليارد و500 ميليون دلار بود،درسال 1980 به 3 ميليارد و30 ميليون دلار رسيد».(38)حاکمان وهابي مثل رهبر شان محمدبن عبدالوهاب كه ازفقر مردم در ترويج تفكرات خويش سوء استفاده نمود با دادن اين كمك ها افزون بر اين که توان اقتصادي خود را به نمايش مي گذارد به جلب حکومتهاي کوچک و گاه فقير منطقه مي پردازند به گونه اي که در برخي موارد وا بستگي اقتصادي رژيم هاي کم درآمد به عربستان ، پيروي سياسي ونظامي آنها را هم در پي دارد ، بهترين نمونه اين رابطه ، روابط عربستان با يمن شمالي و بحرين است .
لذا درآمد نفت يکي از ابزار هاي مهم تبليغ وهابيت در جهان به حساب مي آيد .در اين قسمت ، علي اصغر رضواني به بخشي از فعاليت هاي تبليغي وهابي با بهره گيري از درآمد نفت ، تنها در مدت يک سال آماري را بدين شرح ارائه مي دهد :
1- فعاليت 500 مبلّغ در موسوم حج سال 1417 هـ . ق.
2- دعوت از 1000 چچني به عنوان ميهمان در سال 1417 هــ . ق .
3- دعوت از 1400 حاجي از آسياي ميانه به عنوان ميهمان در سال 1418هـ . ق.
4- تاسيس کتابخانه در دانشگاههاي چين .
5- تبليغ وهابيت در کنفرانس هاي جهان .
6- 2000 مبلغ و 290000 فعاليت تبليغي در مدت يک سال .
7- 5200000 فعاليت تبليغي در عربستان در سال 1418 هـ . ق .
8- 300 جلسه درس د يني در مساجد بحرين در ماه صفر 1418 هـ . ق و 3650 سخنراني و درس ديني و نشر 41176 نسخه نشريه هاي ديني در سال1417ه. ق.
9- 3789 مورد فعاليت تبليغي و پخش 11698 نسخه از نشريه هاي گوناگون دردبي .
10- 1418 سخنراني و موعظه ونشر 13715 نسخه نشري? ديني در قطر .
11- 6000 فعاليت تبليغي در فجيره امارات در ماه رمضان 1418 هـ.ق .
12-165296 مورد فعاليت هاي تبليغي در سال 1417 هـ.ق در پاکستان .
13- اعزام مبلغ در افغانستان ، ايران ،هند ، نپال ، موريتاني ، بريتاني ، پاريس وهلند .
14-12990 فعاليت تبليغي در بريتانيا در سال 1417 هـ.ق که شامل 10800 درس علمي در مدرسه ها ، زندانها ، بيمارستانها و ... بوده است .
15-دور? آموزشي براي مبلغان اندونيزي .
16-دور? آموزشي براي طلاب تاتارستان .
17-دوره فشرد? عربي براي روساي جمعيت ها ومراکز اسلامي ونزوئلا .
18- دور? فشرده براي مبلغان امريکاي لا تين در آرژانتين .
19- دوره براي مبلغان قزاقستان .
20- دوره براي مبلغان در کنيا .
21- بر پا يي همايش مبلغان در تا يلند .
22- بر پا يي همايش مبلغان در سنگال .
23- بر گذاري دوره اي براي ائمه جماعات ومبلغان در غرب آفريقا .
24- بر گزاري دوره اي براي ائمه جماعات و مبلغان در قرقيزستان .
25- بر گزاري دوره اي براي ائمه جماعات ومبلغان در آمريکا .
26- برگزاري دوره اي تربيت مبلغ در اکراين .
27- تاسيس دانشسراي تربيت مبلغ در چچين .
28- ديدار دبير کل «رابطه العالم الاسلامي » با مسئولان سياسي کشور ها .
29- رسيدگي به مسجد هاي بوسني .
30- ساخت 104 مسجد در فلپين .
31- ساخت وترميم 90 مسجد دربوسني .
32- سهيم شدن در ساخت 1359 مسجد در جهان . .
33- کمک به 300 مسجد در بلژيک .
34- برگزاري دوره اي تربيت مبلغ در روسيه .
35-فعاليت در دانشگاه مسکو .
36- اعطاي بورسيه تحصيلي به 34 کشور .
37- ايجاد دانش سراي علوم عربي و اسلامي در توکيو .
38- 3891 دانشجوي فارغ التحصيل از دانش سراي علوم اسلامي و عربي اندونزي .
39- به راه انداختن کاروانهاي تبليغي کردستان عراق .
40- کمک رساني به 100000 پناهنده آذر بايجاني .
41- چاپ 321000 نسخه کتاب براي بوسني .(39)
محمد حسين ابراهيمي در كتاب تحليل نو بر عقائد وهابيان دراين رابطه مي نگارد :«بعد از فوت شيخ عقيده وآراي او با حمايت و پشتوان? سياست هاي داخلي وخارجي به گون? ترويج وتبليغ شد که در زمان حاضر بسياري از حاکمان فعلي عربستان و بر خي از عالمان ديني و قضات شرعي در عربستان از او پيروي مي کنند و بر خي کشور هاي ديگر اسلامي از قبيل پا کستان و بر خي از مردم حاشيه نشين ايران و افغانستان نيز تحت تأثير اين عقايد قرار گرفته اند . وهابيان اين مسلک را در کشور هاي اروپايي و آمريکايي وقار? آسيا با ساختن مسجد و کتابخانه و نشر قرآن کريم و اعزام مبلغان ديني وامثال آن گسترش مي دهند».(40) در کتاب تحليل نو بر عقايد وهابيان آمده است : «سال هاست وهابيان مي کوشند رهبري جوامع اسلامي را به دست گيرند . از روزي که استعمار ، اين جريان را آفريد در آرزوي چنين روزگاري بوده و در اين راه از تمامي امکانات بهره مي گيرند . ثروت هاي بيکران خدادادي نفت را به دلار تبديل و با آن بسياري از مسلمانان را به سوي خود مي کشند» .(41)

13) تلاش هاي گسترده سياسي و اقتصادي وهابي ها در منطقه
 

تلاش وفعاليت هاي گسترده سياسي و اقتصادي وهابي ها در عرصه هاي بين المللي و منطقه اي و ضعف اقتصادي، سياسي و نظامي کشورهاي اعراب منطقه يکي ديگر از عوامل تثبيت ، توسعه و پيشرفت وهابي ها در ميان کشورهاي عربي است .گسترش روابط دپلماتيك با كشور هاي جهان و مناسبات استراتژيک با غرب بر اغلب کشور هاي عربي وهمگرايي هاي عربي اسلامي مانند: شوراي همکاري خليج فارس اتحادي? عرب وسازمان کنفرانس اسلامي ، نقش بسيار زيادي در نفوذ و تأثيراين فرقه در كشور هاي عرب منطقه دارد .
اسد عليزاده در مورد اين گونه فعاليت هاي وهابيت در منطقه چنين آورده :
فعاليت سياسي اين گروه که از سال هاي دهه 1960 م.در منطقه خاورميانه و حوزه خليج فارس روبه افزايش بود ، پس از افزايش فوق العاده در آمد نفت در سال 1973 م.به طرز چشم گيري در منطقه و جهان گسترش يافت .گسترش روابط ديپلماتيک که ناشي از فزايش قدرت اقتصادي و پيرو آن ، نفوذ سياسي وهابيان بود ، سبب افزايش اعتبار سياسي اين گروه در منطقه شد. در اين زمينه ، نقشي که دولت هاي غربي در راستاي افزودن بر اعتبار وهابي ها در منطقه بازي کرده اند و مي کنند ، قابل توجه است . در حال حاضر ، عربستان با 77 کشور جهان روابط ديپلماتيک دارد که همگي در آن کشور داراي سفارت خانه هستند و از اين تعداد ، 68 کشور ، سفير مقيم در عربستان دارند.(42)وي معتقد است که فعاليت عربستان در زمان جنگ تحميلي عراق عليه ايران به سفارش دولت هاي غربي بيش از پيش گسترش پيدا کرد لذا مي نگارد:با آغاز جنگ تحميلي عراق عليه ايران ، فعاليت ديپلماتيک سران وهابي افزايش فوق العاده اي يافت و حاکمان وهابي تحت آموزش هاي متحدان غربي خود ، به ويژه امريکا ، طرح هايي براي حل مسائل منطقه ارائه کردند و در ماه فوريه سال 1981 م. يعني چند ماه پس از آغاز جنگ تحميلي ، کنفرانس سران عرب در طائف به خواست عربستان و با شرکت صدام حسين تشکيل شد تا موضع اعراب منطقه در قبال دولت جمهوري اسلامي ايران هماهنگ شود .از نظر غرب و رژيم عربستان لازم بود که با در گرفتن جنگ تحميلي در منطقه خليج فارس ، نيروهاي موجود در منطقه تا حد ممکن با کنار گذاشتن اختلاف هايشان ، به صورتي يک پارچه در قبال اين جنگ موضع بگيرند و در صورت نياز ، در روند آن مداخله کنند تا در نهايت ، باعث اتلاف هر چه بيشتر نيروهاي دو طرف گردد. به اين منظور ، در اسفند ماه 1359 در بيانيه اي که در رياض منتشر شد ، طرح تشکيل شورايي از 6 کشور جنوبي خليج فارس اعلام گرديد و در ارديبهشت ماه 1360 (ماه مه 1981 م.) دولت عربستان در پي تماس ها و فعاليت هاي شديد ديپلماتيک يک ساله خود ، همراه با کويت ، امارات عربي متحده ، عمان ،قطر و بحرين ، شوراي همکاري را تشکيل داد .هدف از تاسيس اين شورا که در ظاهر حفظ امنيت کشورهاي منطقه خليج فارس و بر قراري همکاري اقتصادي ، فرهنگي و اطلاعاتي ميان آنهاست ، در اصل ، مقابله با دولت جمهوري اسلامي ايران و ايستادگي در برابر گسترش نفوذ عقيدتي آن در منطقه است . شوراي همکاري خليج فارس افزون بر درگير کردن همه کشورهاي منطقه در مسائل مختلف مو جود و ترغيب آنها به پيروي از خط مشي سياسي عربستان و در نتيجه ، سياست کلي غرب و آمريکا ، نوعي رهبري و برتري استراتژيک سياسي ، نظامي واقتصادي نيز به عربستان داده است . بديهي است که نقش تعيين کننده عربستان در شوراي همکاري هم متکي به توان اقتصادي آن کشور و هم برخاسته از وابستگي شديد به غرب است.(43)وي مي افزايد: رژيم وهابي در منطقه به عنوان محافظ منافع اقتصادي غرب ايفاي نقش مي نمايد و همواره با استفاده از نفوذ سياسي و ديپلماسي خود در ميان کشورهاي عضو اوپک به ويژه کشورهاي عرب عضو اين سازمان ، در راستاي حفظ منافع اقتصادي غرب بهره برداري کرده است .
اما پس از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران و تغيير موازنه قدرت در منطقه ، و بر هم خوردن ساختار قبلي غربي ها ، نقش ديپلماسي عربستان به عنوان عامل همگرايي نيروهاي طرفدار غرب در اين بخش از جهان ، با مسئوليت بيشتري ، اهميت بيشتري نيز يافت و از اين نظر، برقدرت و اعتبار آن کشور در منطقه افزوده شد .کوتاه سخن اين که به دليل 1- ضعف هاي ذاتي بيشتر دولت هاي عرب منطقه2-شکست رژيم بعثي عراق در جنگ تحميلي عليه ايران و در نتيجه ، بي اعتمادي کشورهاي منطقه نسبت به سياست هاي عراق ، رژيم وهابي عربستان با کمک و خواسته اربابان غربي خويش به ويژه آمريکا روز به روز نفوذ بيشتري در منطقه به دست آورد و دولت هاي کوچک اين بخش از جهان را بيش از پيش به خود وابسته سازد .(44)چنانکه اشاره شد کشور عربستان درمنطقه به دليل ضعف اغلب کشور هاي عربي از اهميت و قدرت خاصي برخوردار است و از اين رو مورد توجه دولت هاي غربي بوده و به عنوان محافظ منافع آنان ايفاي نقش و وظيفه ميي نمايد. اما ضعف هاي كشور هاي اعراب منطقه را در موازنه با قدرت سياسي ، اقتصادي و نظامي عربستان ، مي توان در زمينه هاي زير برشمرد:
1- کمي وسعت قلمرو و تعداد جمعيت
کشورهاي عرب نشين منطقه نسبت به عربستان از مساحت وجمعيت كمي بر خوردارند ، ديگر کشورها از 500 کيلومتر تا 430 هزار کيلومتر مربع مساحت دارند، در حالي که تنها مساحت عربستان بيش از 24/2 ميليون کيلومتر مربع است. جمعيت اين کشورها نيز به جز عراق ويمن ، نسبت به عربستان بسياركم و اندک استچنانكه گفته شده کشورهاي ديگر منطقه جمعيتي بين 290 هزار تا 8/1 ميليون نفر دارند. در همين حال، براساس برآورد بانک جهاني ، جمعيت عربستان 6/11 ميليون نفر برآوردشده است. اين تفاوت ها مي تواند بالقوه باعث نفوذ وتسلط بيشتر عربستان، درکشورهاي ضعيف اعراب منطقه به حساب آيد .
2- ضعف و وابستگي اقتصاد کشورهاي منطقه از درآمد نفت
از لحاظ اقتصادي بيشتر کشورهاي عربي منطقه نسبت به عربستان داراي اقتصاد ضعيف و وابستة هستند ، زيرا آنها نيز که عمدتا از طريق در آمد نفت تأمين مي شوند، ، آشفتگي دايمي بازار جهاني نفت و کمي نسبي توليد ، همواره در معرض خطر ناشي از بحران هاي اقتصادي و زد و بندهاي نفتي بين المللي هستند .اما در چنين وضعيتي عربستان با منافع گسترده و توليد عظيم نفتي و ذخاير فراوان ارزي خود از مهره هاي مهم در بازار جهاني نفت به شمار مي آيد. اين کشور باچنين موقعيتي مي تواند با ايجادتغييردر ميزان توليد و کاهش قيمت نفت ،آثار اقتصادي مهمي برجاي گذارد و ثبات کشور هاي ضعيف منطقه را به خطر اندازد .قدرت مالي دولت وهابي عربستان ، برتري اين کشوررا درمنطقه وجهان عرب نمايان مي سازد .
3- ضعف هاي قدرت نظامي کشورهاي عرب و قدرت نسبي عربستان
از بُعد قدرت نظامي نيز كشور عربستان با اكثر كشور هاي عربي منطقه قابل مقايسه نيست به عنوان مثال ، شمار نيروهاي مسلح کشورهاي حوزه خليج فارس (به جز ايران ، عراق و عربستان) بين 2800 نفر (بحرين) تا 43 هزار نفر (امارات) و شمار کل آنها حدود 85 هزار نفر است ، عربستان به تنهايي ، افزون بر 67 هزار نفر نيروي مسلح دارد.(45) اين گونه تفاوت وبرتري هاي نظامي عربستان با برخورداري از تجهيزات فراوان نسبت به ديگر کشورهاي جنوبي خليج فارس ، باعث سلطه ونفوذ آن کشور بر كشور هاي ضعيف عربي ومنطقه مي گردد .
4- وابستگي اقتصادي و سياسي كشور هاي عربي
بيشتر کشورهاي منطقه ازاسقلال وخود كفايي لازم اقتصادي وسياسي برخوردار نيستند بلكه به قدرت هاي خارجي وابسته اند، كه اين وابستگي نظام هاي اقتصادي و سياسي آنان را در قبال تحولات اقتصادي ، سياسي و نظامي جهاني و منطقه اي آسيب پذير کرده است . اما در چنين شرايطي دولت وهابي عربستان مي کوشد خود را به عنوان پشتيبان همه اين کشورها در زمينه هاي اقتصادي ، نظامي و سياسي مطرح و تحميل کند . برخورداري عربستان از قدرت نظامي بيشتر نسبت به اين كشورها نيز عامل اطمينان بخشي براي اين دولت هاي وابسته وضعيف شده است و آنها که درك وخودباوري از مفهوم استقلال را ندارند ، براي حفظ موجوديت خود حمايت عربستان را كه نفوذ آن را بدنبال دارد مي پذيرند .
اسد عليزاده مي گويد :«نفوذ سياسي ، اقتصادي و فرهنگي دولت وهابي عربستان آنچنان گسترده و مؤثر بوده است که برخي کشورهاي عرب منطقه مانند: امارات ، کشور دوم وهابي در منطقه به شمار مي آيد .اين کشور در سياست هاي خود ، هماهنگ و همگام با عربستان ، در تبليغ و گسترش وهابيت در تمامزمينه ها تلاش مي کند . نقش امارات در پيدايش گروه وهابي ، تندرو و خشن طالبان ، مؤيد اين ادعاست».(46)

14)عملکرد برخي افراد نا آگاه و افراطي
 

جوامع بشري و ارزش هاي ديني از دير زمان در معرض آسيب از ناحيه دو گروه ودو نوع طرز تفکر بود ه و چه بسا خسارات وپيامد هاي تلخ را از ناحيه آنها متحمل شده است وامروزه نيز جامعه انساني وارزش هاي ديني از اين دو نوع طرز تفکر تهديد مي شود، وبهانه به دست سود جويان و بيگانگان مي دهد؛ گروه اول افراطيون زياده رو ودسته ديگر تفريط گرايان سست عنصر.در جهان معاصر عليرغم اينكه دنياي علم و ارتباطات و تكنولوژي ناميده مي‌شود و جهان به شكل دهكده درآمده است متأسفانه مي بينيم باز هم اين دو گروه با رفتار و عملکرد نسنجيده خويش آب به آسياب دشمن ريخته و وجود شان سوژه اي يراي اهداف سوء آنان قرارگفته است بزرگان دين عمل آنها را حاکي از جهل ، و به خود شان لقب جاهل داده است لذا ميفرمايد : لايُري الجاهل اِمّا مُفرِطا او مُفَرِّطا .عليرغم اين که دين اسلام دين اعتدال و رو به پيشرفت است هرجا که افراط يا تفريط در کار بوده در روند رو به رشد آن وقفه يا خللي ايجاد کرده و وسيله اي براي تبليغ بيگانگان قرار گرفته است يکي از مواردي که از اين ناحيه آسيب ديده است و بهانه اي براي دشمنان داده است مسئله توسل است زيرا در اينجا نيز يک گروه هستند که در مسئله توسل کوتاهي مي کنند، اشکال تراشي مي کنند ، توسلي را که قرآن و روايات اجازه داده قبول ندارند وزير سوال مي برند و گمان مي کنند که توسل با کمال توحيد منافات دارد و حال آنکه حقيقت و روح توسل را نفهميده اند زيرا توسل به اولياء الله بخاطر عبادت و اطاعت و قربشان درپيشگاه خداوند نه تنها با توحيد منافات ندارد بلکه تاکيدي است بر مسئله توحيد و همه چيز را از خدا خواستن.گروه دوم گروه افراطي هستند آنهايي که بوسيله توسل راه غلو وبلوغ را پيش گرفته اند خطر اين گروه غلاه از خطر وهابيت تفريطي کمتر نيست و مي توان گفت يکي از عوامل پيدايش گروه اول کردار و گفتار اين گروه افراطي است اين گروه تعبيراتي دارند که با توحيد افعال سازگار نيست يا تعبيراتي دارند که با توحيد در عبادت سازگاري ندارد در حالي که «لاموثر في الوجود الاالله»موثر واقعي در جهان هستي خداست وهرچه که غيراو دارد از اوست لذا ميطلبد که ما همانطوريکه بامنکران توسل صحيح ومعقول مبارزه و يا ارشاد نماييم و از سير انحراف به راه راست هدايت کنيم. گروه افراطي و غلات را نيز بايد ارشاد کرده و به راه صحيح باز گردانيم در واقع مي توان گفت يکي از عوامل پيدايش منکران توسل وگروه تفريطي و غلو را پيش مي گيرند طبيعي است که گروه تفريطي در مقابل آنها پيدا مي شوند و اين يک قانوني است که اين دودسته انحرافي لازم وملزوم يکديگر بوده و خواهند بود و هردو راه خطا را مي پيمايند(47)حرکت هاي نسنجيده وناشايست که بعضي ازعوام در کنار قبر پيامبر و يا مزارهاي ساير اولياء الهي انجام ميدهند بهانه و سوژه اي براي دشمنان و مغرضان مي سازد ، وهابيت نيز اين حرکت بيجا و ناشايست اين گروه عوام را به اصل مذهب شيعه نسبت داده و بدنام مي نمايند.
آيت الله مکارم تحت عنوان«وظيفه اي خطير علماي اسلام»مي نگارد:
از آنجا که گاه کارهاي بعضي از عوام بهانه هايي به دست مخالفان مي دهد سزاوار است همه علماء اعلام و دانشمندان اسلام از حرکات نسنجيده بعضي از عوام در کنار قبر پيامبر يا ائمه بقيع و ساير امامان معصوم وقور شهداء و بزرگان اسلام جلوگيري کنند و مفهوم واقعي زيارت و توسل و تبرک وشفاعت طلبيدن را به آنها تعليم دهند.به همه مردم بگويند، همه چيز وهمه کار به دست خدا و او مسبب الاسباب و قاضي الحاجات و کاشف الکربات و کافي المهمات است. و اگر پيامبر(ص) و امامان معصوم متوسل مي شويم آنها به اذن پروردگار وبا استمداد از ذاتاک او کاري انجام مي دهند يا پيشگاه خداوند شفاعت مي کنند و از او تقاضاي بر آمدن حاجت مي نمايند.سجده کردن بعضي از عوام در برابر قبور مقدس تعبيرات که بوي الوهيت نسبت به آنان مي دهد گره زدن چيزي به ضريح آنان و مانند اينها، همه از امور ناشايست ومشکل آفرين است و چهره يک کار مثبت و بسيار سازنده (زيارت) را دگرگون مي سازد و بهانه به دست اين و آن مي دهد تا مردم را از برکات زيارات محروم سازند(48)
نويسنده کتاب چالش هاي فکري وسياسي وهابيت مي گويد:
«ابن عبدالوهاب و نجديان با نسبت دادن کفر وشرک و بدعت به مسلمانان ، به قتل وغارت پرداختند. البته رفتار هاي غلات شيعه نيز بر اين ادعا و بينش دامن مي زد . وهابيان با دستاويز قرر دادن عقايد باطل آنها ، مردمان نجد را بر مي انگيختند . در واقع ، القاي روحيه اي جهادي ، بدعت زدايي و مبارزه با کافران و مشرکان ، عوام الناس را پيرامون ابن عبدالوهاب و محمد سعودي گرد مي آورد وزمينه ساز گسترش وهابيت مي گشت».(49)

15)استفاده از وسائل ارتباطي
 

امروزه که دنيا به شکل دهکده درامده بطور که زمينه ارتباط با اوضاع واحوال جهان از هرخانه اي براي هرکسي فراهم است و دنيا دنياي ارتباطات است اما هرکسي که از منابع و پشتيباني اقتصادي بيشتري برخوردار است مي تواند با مردم جهان ارتباط بيشتري برقرار سازد زيرا اگر وسيله باشد امّا بودجه لازم را نداشته باشد باز هم فعاليت مطلوب را نخواهد داشت .وهابيت که امروزه با دردست داشتن سرزمين زرخيز عربستان و تكيه بر ثروت عظيم خدادادي توانسته است به جريان نيرومندي اقتصادي منطقه تبديل شود و سازمان‌هاي بي‌شماري را در جهان براي تبليغ مرام خويش بنيان نهد. به‌ويژه در كشورهاي ايران و پاكستان و سائر مناطق سني‌نشين كه اغلب از فقر و استضعاف رنج مي‌برند سرمايه‌گذاري‌هاي فراوان نمايد و مدارس علميه تاسيس كرده و پول‌هايي را براي طلاب ،محصلين ، معلمين و‌... خرج كند و آنها را به سياست‌هاي عربستان جذب نمايد؛ از طريق وسائل ارتباطي جهاني همچون شبکه هاي تلويزيون ، ماهواره ها و سايت هاي فعال شبانه روز دست به فعاليت بزند و هزينه هاي هنگفت را در اين راه به مصرف برسانند. يك روزنامه الجزايري در گزارشي پيرامون تبليغ وهابيت و سلفي‌گري تكفيري بيان داشت:« در حال حاضر بالغ بر 5 هزار سايت اينترنتي وجود دارد كه به ترويج نظريات و عقايد گروه تروريستي القاعده و مبارزات مسلحانه مي‌پردازد.طي گزارشي به نقل از خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، اين روزنامه الجزايري در گزارشي از افزايش سايت‌هايي كه به ترويج و اشاعه افكار گروه تروريستي القاعده كه بر پايه فرقه وهابيت پايه‌گذاري شده‌است، پرده برداشت.در اين گزارش آمده‌است: «تاكنون 5 هزار سايت اطلاع رساني براي تبليغ اين گروه تروريستي و تشويق به انجام عمليات تروريستي يا به زعم آنها مبارزات مسلحانه و جهاد وجود دارد كه ازآن به عنوان دستاويزي براي مبارزه با آمريكا بهره مي‌برند. در ادامه بيان شده‌است: «مسئولان اين سايت‌ها كه خود را جهادگران سلفي مي‌نامند از اين حربه براي تبليغ وهابيت و عمليات تروريستي بر ضد مسلمانان استفاده مي‌كنند. اين در حالي است كه در سال 1998 تنها 12 پايگاه اينترنتي در اين زمينه وجود داشت اما پس از حوادث يازده سپتامبر و افزايش روند فعاليت اين گروه، اين تعداد در سال 2005 به 4800 سايت و در حال حاضر بالغ بر 5000 سايت اينترنتي است».(50)

16)تلاش بي وقفه فرهنگي در راستاي ترويج وهابيت
 

وهابيان با دارا بودن موقعيت مهم مکاني و داشتن دلار هاي نفتي تلاش هاي فرهنگي متداوم را در راستاي ترويج وهابيت بکار مي گيرند وبا شيوه هاي مختلف فعاليت دارند هر چند منجر به اختلاف وپراکندگي امت اسلامي و تقويت دشمنان اسلام شود. علي اصغر رضواني در کتاب «وهابيان را بيشتر بشناسيم» مي نگارد:وهابيان با پشتوانه دلار هاي نفتي به جاي اينکه در آن مکان مقدس که از هم? مسلمانان ومذاهب گوناگون وجودا دارد ، در صدد ايجاد اتحاد و يک پارچگي بين امت اسلام در مقابل کفر و دشمن مشترک باشند ، هر روزه در حال فتنه گري و تفرقه افکني بين مسلمانان اند ، و لذا افراد مذاهب را نزد يکديگر کافر معرفي کرده و از اين راه بذر نفاق را در جامع? اسلامي مي نشانند. اينک به برخي از فعاليت آنا در اين راستا اشاره مي کنيم :
1- تأليف و چاپ و نشر کتاب هايي با تيراژبالا بر ضد ديگر مذاهب اسلامي به زبانهاي گوناگن، و به طور رايگان قرار دادن آنها به زائران مکه ومدينه.
2- تحقيق و چاپ و نشر کتاب هاي ابن تيميه وشاگردانش که افکار او را داشته ووام دار او بوده اند و نيز ترجمه آن کتابها که عموما بر ضد مذاهب ديگر خصوصا برضد شيعه است . آنان اين کتاب ها را به انحاء مختلف بين مسلمانان توزيع مي کنند .
3- ترويج افکار ابن تيميه و محمد بن عبدالوهاب بين مسلمين، و اين که دين صحيح همين است و به دنبال آن پياده کردن آن در بين مسلمين.
4- استفاد? از رايزني هاي فرهنگي دولت سعودي در کشور هاي مختلف جهان براي انتشار افکار وهابيت و توزيع کتاب هاي علماي خود که اکثر آنها بر ضدّ ديگر مذاهب اسلامي است.
5- استخدام افراد در کشور هاي مختلف و تأسيس مراکز علمي توسط آنها براي جلب افراد وافکار عمومي مردم ، تا در صورتي که ساده لوح بودند آنان رابه مذهب خود جلب کنند ، و گر نه با تطميع ودادن اموال بسيار و در صورت عملي نشدن دو مورد قبل ، با تهديد و ارعاب او را پيرو مذهب خود کنند که مي توان از باب مثال ، به سپاه صحابه در پاکستان و طالبان در افغانستان وندو? العلماء در هندوستان اشاره کرد.
6- تصويب اعطاي مدرک ليسانس ودکتري به دانشجويان و محققان مشغول به تحصيل دردانشگاه هاي عربستان وديگر کشور ها، براي مقالات و کتاب ها و تحقيقات بر ضد ديگر مذاهب اسلامي يا در راستاي تأييد عقايد ابن تيميه و پيروان او . و لذا هر روز شاهد گستردگي بيشتري در مورد کتاب آنان هستيم .
7- انتخاب خطيبان مخصوص به جهت نماز هاي جمعه ، علي الخصوص در مسجدالحرام ومسجدالنبي (صلي الله عليه وآله) در ايام حج وماه مبارک رمضان ، به جهت ترويج افکار ابن تيميه و محمد ابن عبد الوهاب ، وتبليغات مسموم وزهر آگين بر ضد ديگر مذاهب اسلامي .
8- تنظيم ونشر نوار هاي صوتي و ويديويي و سي دي هاي تصويري به زبان ها واشکال مختلف بر ضد ديگر مذاهب اسلامي و ترويج افکار وهابيان ، بين حجاج و مسلمانان کشور هاي اسلامي .
9- قرار داد وتباني با مجلّه ها و نشريات و روز نامه هاي جهان به جهت چاپ و انتشار عقايد خود و تهاجم گسترده بر ضد مخالفان.
10- ايجاد مراکز راديويي و تلويزيوني و ماهواره اي به زبان هاي مختلف بر ضد مخالفان و انتشار عقايد وهابيت.
11- نفوذ در کشور هاي فقير اسلامي و کمک رساني مالي وغير مالي از قبيل ساختن مسجد و تأسيس مراکز مختلف به جهت ايجاد محبوبيت و جلب اذهان عمومي مردم ، تا از اين راه ، افکار خود را منتشر ساخته و مردم را بر ضدّ مخالفان تحريک نمايند.
12- استخدام مزدوراني قلم به دست و اجير کردن آن ها از بين ديگر مذاهب اسلامي به جهت خدمت به آيين وهابيت .
13- تربيت اشخاصي به جهت مناظره و بحث و به کار گيري آنا در مراسم حج و اعزام آن ها به خارج از کشور براي تبليغ آيين وهابيت(51)

نتايج و پيشنهادات:
 

از آنجاي که بناي تفکرو انديشه اي وهابيت روي برداشت سطحي و جمود فکري بنيان گذاران اين فرقه مبتني شده است و از احتواي عقلانيت و خردمندي لازم برخوردار نيست و از اين مختصر نيز بدست مي آيد که پيشرفت و گسترش جريان وهابيگري در طول دو قرن اخير بخاطر علل و عواملي برون ديني بوده است که برخي بخاطر پديدار شدن اين پديده در نقطه بسيار تاريخي و مهم از لحاظ قداست و داراي منابع سرشار خدادادي ان سرزمين است و برخي هم در اثر نا آگاهي جوانان و رفتار هاي نا مناسب برخي از مسلمين بوده است .لذا مي بايست براي بيدار کردن مردم با شناساندن هويت اين جريان منحرف و واکسينه کردن جوانان بوسيله اي آشنايي با معارف ديني کار و تلاش بيشتر صورت گيرد و از هر گونه گفتار ورفتار که تبديل به بهانه و ابزار تبليغي اين گروه مي شود بپرهيزيم.

پي‌نوشت‌ها:
 

31.چالش هاي فکري و سياسي وهابيت ، ص114
32.شناخت عربستان ، صص37-34
33.همان ، صص37-34
34.چالش هاي فکري و سياسي وهابيت ، ص114، به نقل از ساختار حکومت عربستان. -
35.وهابيان را بهتر بشناسيم ، ص 27.
36.وهابيت مباني فكري و كارنامه عملي ، ص 34-36.
37.وهابيگري ، صص 14-13 .
38.اکبر،چالش هاي فکري و سياسي وهابيت ، ص116
39. ،سلفي گري وپاسخ به شبهات،صص204و205.
40. تحليلي نو بر عقايد وهابيان ، ص24.
41.همانن ، ص 107
42.چالش هاي فکري و سياسي وهابيت ، ص119
43.همان،ص121
44. همان ، صص121-119.
45.همان ، ص123.
46.همان ، ص124.
47.شيعه پاسخ مي گويد ، صص247و248.
48.همان ص 111
49.چالش هاي فکري وسياسي وهابيت ، ص 108.
50.www.askquran.ir.
51.وهابيا را بهتر بشناسيم ، ص 18.
 

منابع
1. ابراهيمي ، محمد حسين ،تحليلي نو بر عقايد وهابيان ، قم، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه ،چاپ چهارم1379
2.اسد علي زاده ، اكبر : چالش خاي فكري و سياسي هاي وهابيت ، قم ،مركز پژوهش صدا وسيماي اسلامي ، چاپ دوم 1386.
3.الگار ، حامد : وهابيگري ، ترجمه احمد نمايي ،مشهد ،بنياد پژوهش هاي اسلامي ، 1387
4.رضواني ، علي اصغر، سلفي گري (وهابيت) و پاسخ به شبهات ، قم ، مسجدمقدس جمکران ، چاپ ششم، 1388.
5. رضواني ، علي اصغروهابيان را بهتر بشناسيم، ، قم ، دليل ما ، چاپ دوم، 1389
6.صالحي ، سيدعباس ، هفته نامه پگاه ، قم ، موسسه فرهنگي پاسدار اسلام . ش 226 ، 4اسفند 1386.
7.سبحاني ، جعفر ، وهابيت مباني فكري و كارنامه عملي،قم، موسسه امام صادق(ع)،چاپ اول،1380
8.فقيهي ، علي اصغر : وهابيان ،تهران ، اسماعيليان ، چاپ دوم 1364.
9.فؤاد، ابراهيم، شيعيان عربستان ، تهران، مؤسسه فرهنگي مطالعات و تحقيقات بين المللي ابرارمعاصر، چاپ اول 1386.
10.محمدي آشناني ، علي ، شناخت عربستان ،تهران، مشعر، چاپ اول 1381.
11. مسترهمفر،خاطرات مسترهمفر،ترجمه علي كاظمي ،قم،اخلاق، چاپ سوم،1385
12.مكارم شيرازي ، ناصر : شيعه پاسخ مي گويد ،قم ، مدرسة الامام علي (ع) چاپ هفتم 1386
13.موثقي ، احمد ، جنبشهاي اسلامي معاصر، تهران، انتشارات سمت،چاپ دهم 1386 .
14. مكارم شيرازي ، ناصر : وهابيت بر سر دوراهي ،قم ، مدرسة الامام علي (ع) چاپ اول 1384
15.نشريه فرهنگ پويا،فصلنامه فرهنگي–اجتماعي وسياسي،نشريه دانشجويي پويا،قم،ش7، اسفند1386.
www.askquran.i16